سه‌گانه «خواب»: چرا خواب می‌بینیم؟ - بخش دوم

چیزی که همه محققان مسائل خواب در آن هم‌رای هستند این است که تقریبا همه انسان‌‌ها هر شب خواب می‌بیند اما برخی از آنچه دیده می‌شود به خاطر می‌مانداز ابتدای تاریخ ثبت‌شده، انسان‌ها در خصوص چیستی،‌ چرایی،‌ عملکرد و معنای خواب‌هایی که می‌دیدند، نظریه‌پردازی کرده‌اند. تا زمانی که ارسطو و افلاطون زیربنای فلسفی آنچه که بعدها در سده نوزده و بیستم توسط روانشناسان اروپایی «میل» خوانده شد را بنا نهادند، رویاهای بشری به ارواح نسبت داده می‌شد.

فرضیه‌های جدید، خواب را راهی برای بیان و بروز میل‌های ضمیر ناهوشیار انسان‌ها در فضایی امن و «غیر واقعی» تعریف می‌کنند. شاید برای اینکه انجام آنها در دنیای واقعی ناممکن، غیر قابل قبول و حتی قابل پیگیری و غیرقانونی باشد. اما چیزی که می‌دانیم این است که حتی در سده بیست و یکم هم هنوز دانشمندان مطمئن نیستند «چرا ما خواب می‌بینیم؟».

 

در سال ۱۹۵۳، دو دانشجوی دانشگاه شیکاگو موفق به کشف پدیده حرکت تند چشم در خواب یا آر‌ای‌ام (Rapid eye movement sleep: REM/REMS) شدند. آنها دریافتند که اکثر رؤیاها در این مرحله از خواب روی می‌دهند. این مرحله‌ای است که مشخصه آن حرکات سریع چشم است و در آن، بدن در حالت خواب عمیق به‌سر می‌بَرَد، ولی واکنش مغز در حالت بیداری است. قبل از این کشف اغلب دانشمندان تصور می‌کردند که در هنگام خواب، مغز فعالیتی ندارد. اما این کشف ثابت کرد که مغز، وقتی بدن خواب است همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. این کشف پایه‌گذار تحقیقات اولیه در زمینه خواب و بیماری‌های مربوط به آن بود که تا کنون باعث شناخت و درمان بیش از هشتاد نوع بیماری مربوط به خواب شده است.

 

چند سال بعد از این کشف، دکتر میشل ژووت از دانشگاه لیون فرانسه دریافت که فعالیت مغز در زمان REM شبیه فعالیت آن در زمان بیداری است. او REM را «خواب متاقض» نامید چرا که در حقیقت فعالیت‌های چنینی مغز همیشه همراه با حرکات ماهیچه‌های بدن همراه است. او خواب بدون REM را «خواب آرام» نامید چرا که فعالیت‌های بدن در آن زمان کاهش می‌یابد. در ده شصت میلادی هم تحقیقات زیادی در زمینه حیاتی بودن خواب در سلامت افراد انجام شد، اما هیچ‌کدام از این تحقیقات به سوال اصلی محققان،‌ که چه چیز باعث می‌شود ما خواب ببینیم، پاسخ نداد.

 

برخی از دانشمندان فکر می‌کنند که خواب دیدن به دلایل روانی در انسان‌ها تکامل یافته است. گروهی دیگر معتقدند که از آنجا که فعالیت‌های عصبی زیادی در مغز، در زمان خواب و به خصوص در زمان REM در جریان است، خواب دیدن می‌تواند محصولی بی معنی، از این فعل و انفعالات مغزی باشد. نظریه دیگری وجود دارد که خواب را مکانیزمی برای در هم آمیختن خاطرات، حل مشکلات و دست و پنجه نرم کردن با احساسات می‌داند. این فرضیه، خواب دیدن را برای حفظ سلامت روانی و احساسی افراد واجب می‌داند.

هوگو اسپیرز، یک روانشناس تجربی از دانشگاه لندن به مجله «نشنال‌جئوگرافی» می‌گوید که با آنکه واقعا مشخص نیست آیا حیوانات هم خواب می‌بینند یا نه،‌ اما احتمال آن خیلی زیاد است. اسپیرز و گروه تحقیقاتی اش دریافتند که وقتی به موش‌های آزمایشگاهی قبل از خواب غذا نشان داده می‌شود، مغز آنها در زمان خواب، نقشه چگونه رسیدن به غذا را طراحی می‌‌کند؛ «می‌توانیم بگویید که مغز آنها راه رسیدن به غذا را در خواب می‌بیند.»

 

خواب دیدن انسان‌ها در زمان REM اتفاق می افتد و تقریبا همه پستانداران هم این مرحله از خواب را دارند. آزمایشی که بر روی گربه‌ها در زمان خواب انجام شد، نشان می‌دهد که آنها در زمان خواب تصاویری را می‌بینند و نسبت به این تصاویر واکنش نشان می‌‌دهند.

 

اما با همه تلاشی که تا کنون برای پاسخ به این پدیده شگفت‌انگیز انجام شده، ما هنوز نمی‌دانیم چرا خواب می‌بینیم. همچنان تنها راه مطالعه خواب،‌ پرسش از کسی است، که خواب می‌بیند، بنابراین در خصوص حیوانات نمی‌توان به این روش دست زد.

 

چیزی که همه محققان مسائل خواب در آن هم‌رای هستند این است که تقریبا همه انسان‌‌ها هر شب خواب می‌بیند؛ چه آن را به خاطر بسپارند یا نه. به گفته دکتر جیم پاگل، مدیر مرکز تحقیقات خواب در ایالت کلورادوی آمریکا، اگر ما بفهمیم که خواب دیدن چه فایده‌ای برای بدن ما دارد، احتمالا می‌توانیم بفهمیم که چرا باید یک سوم زندگی‌مان را در خواب بگذرانیم.