اقدام مشترک ایران و افغانستان برای نجات هامون

 ایران افغانستان را در خشکی هامون مقصر می‌داند. افغانستان ولی مدعی است خشکسالی هامون به این کشور بیشتر از ایران ضرر می​رساند. اکنون هردو کشور برای حل این مشکل "گروه نجات" تشکیل داده‌اند.

 

اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان (۳۰ فروردین/ ۱۹ آوریل) در دیدار دو روزه از تهران پیشنهاد تاسیس "گروه کار برای نجات هامون" را مطرح کرد. این گروه تخصصی به گفته رئیس دولت افغانستان وظیفه دارد به‌صورت "ضرب الاجل" اقداماتی را برای جلوگیری از تخریب بیشتر تالاب‌های بین‌المللی هامون انجام بدهد.

 

جمهوری اسلامی اعتراض می​کند که افغانستان در ظرف ۱۵ سال گذشته حقابه‌ ایران را نداده و با ایجاد سدها و انسداد بندهای خاکی روی رودخانه هیرمند راه ورود آب بر ‌هامون را بسته و سبب خشکسالی آن شده است.

 

مقامات افغانی ولی در پاسخ گفته‌اند که افغانستان مقصر خشک شدن تالاب هامون نیست و به معاهده آب رود هیرمند که در سال ۱۳۵۱ به امضا رسیده متعهد است. از نظر این مقامات، افغانستان بیشتر از ایران از ناحیه خشکی هامون و ریزگردهای ناشی از آن آسیب می‌بیند.

دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه است. رودخانه هیرمند شریان اصلی آب هامون است و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان نیز به این دریاچه می‌ریزند.

روزگاری هامون ایستگاه زمستان‌گذرانی ۱۸۶ گونه پرنده مهاجر بود، امروز به بیابان تبدیل شده و به عنوان یکی از کانون‌های ریزگرد به آلودگی‌های زیست‌محیطی استان سیستان و بلوچستان دامن زده است.

 

مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل تسنن زاهدان در مصاحبه با "خبر آنلاین" می​گوید: «از وقتی تالاب و دریاچه بین‌المللی هامون خشک شده تبدیل به عذابی برای مردم سیستان و بلوچستان شده است و به همین دلیل از هر دو رئیس‌جمهور محترم ایران و افغانستان می‌خواهم تدبیری بیندیشند تا آب برای تالاب‌های بین‌المللی هامون همیشه جریان داشته باشد و قطع نشود.»

 

سایت محلی "سیستان آنلاین" هم از تجمع اعتراضی دانشجویان استان سیستان و بلوچستان (دوشنبه ۳۱ فروردین ماه) در مقابل کنسولگری افغانستان در زاهدان خبر داده است. در این تجمع اعتراضی٬ دانشجویان با سر دادن شعارهای مانند "وزارت خارجه پیگیری پیگیری" ٬ "حقابه هامون آزاد باید گردد" پلاکاردهایی به همراه داشتند که روی آن نوشته شده بود "افغانستان باید به تعهداتش پایبند باشد".

قاضی نذیر احمد حنفی، رئیس "کمسیون تقنینی" (قانون‌گذاری) در مجلس نمایندگان افغانستان به دویچه وله می​گوید: «سفر رئیس جمهور افغانستان مربوط می​شد به بحران یمن و نه مشکلات آب میان دو کشور، اما گویا به دلیل اهمیت این موضوع، خارج از پروتکل دیدار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران با اشرف غنی انجام گرفته است.» این نماینده مجلس افغانستان تاکید می​کند تجمع در مقابل کنسولگری افغانستان در زاهدان و این گونه اعتراض​ها کمکی به حل این موضوع نخواهد کرد و"دوستان ایرانی نمی​توانند افغانستان را تحت فشار قرار دهند".

 

احمد بهزاد نماینده دیگر مجلس از هرات هم به دویچه وله می​گوید، خشکسالی پی در پی سال​های گذشته سبب تشدید بحران هامون شده است. این نماینده مجلس افغانستان ادامه می​دهد: «دریاچه ارومیه در ایران بیشتر به دلیل سدسازی خشک شد اما در افغانستان ما مشکل سدسازی نداریم و سال​هاست که در کشورما سدی ساخته نشده است.»

 

به نظر آقای احمد بهزاد رسانه​های ایران نقش "مخربی" در رابطه با مشکل آب ایران و افغانستان بازی کردند. وی در این رابطه خاطرنشان می​کند: « گزارش​هایی که در رسانه​های ایرانی منتشر می‌شوند عمدتا روی این محورهستتند که دولت افغانستان سبب خشک شدن دریاچه هامون و یا سبب کاهش آب در مناطق همجوار شده است. اما واقعیت این است در حال حاضر دولت افغانستان امکانات لازم را ندارد که حتی اگر خواسته هم باشد آب​های کشور را کنترل و بهره​برداری کند. در ظرف ۴۰ سال گذشته سدی در افغانستان ساخته نشده است. دولت توانایی این را ندارد که انحرافی در مسیر رودخانه​های بزرگ مانند هریرود و هیرمند را داشته باشد.»

 

این نماینده مجلس از هرات انتقاد می​کند که در ایران کسانی که شناختی از این موضوع ندارند قلمفرسایی می​کنند و هیجاناتی را در افکار عمومی بوجود می آورند.

 

احمد بهزاد نتیجه می​گیرد به دلیل خشکسالی​های پیاپی هامون مردم افغانستان بیشتر از ایران آسیب دیده‌اند. اما تفاهم کنونی دو کشور برای به حداقل رساندن پیامدهای کم آبی هامون کمک خواهد کرد. وی همچنین تاکید می​کند تا زمانی که خشکسالی وجود دارد آثار منفی زیست محیطی آن همچنان باقی می‌ماند. آثاری که به گفته او عدم مدیریت صحیح طرف ایرانی هم باعث بوجود آمدن آن شده است.

خاکریز مرزی ایران تالاب هامون را نابود می​کند

 

یکی از دلایل خشک شدن هامون احداث خاکریزهای مرزی در وسط این تالاب است. این خاکریزها از سال ۱۳۸۵ با هدف جلوگیری از ورود مواد مخدر و قاچاقچیان و همچنین تردد غیرمجاز اتباع بیگانه برپا شده‌اند، اما این خاکریزها به گفته کارشناسان و مسئولین محلی مانع ورود آب به قسمت‌های زیادی از تالاب می‌شوند و چرخه طبیعی آب در هامون را برهم زده‌اند.

سعید محمودی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان‌ وبلوچستان می‌گوید: «خاکریزهای مرزی ساخته‌شده در بخش‌هایی از تالاب باعث شده جاهایی از تالاب به پشته تبدیل شود و آب واردشده به تالاب در قسمت افغانستان نتواند وارد مرز ما شود، همین اقدام باعث شده کانون‌های بزرگ و وسیع گرد وغباری شکل بگیرد که مردم سیستان را اذیت می‌کند. بیماری‌های تنفسی و چشمی که آمارشان در این منطقه بالاست، ناشی از همین موضوع است. ما امسال برنامه داریم حتی با پمپ هم شده آب را از این خاکریزها عبور داده و به قسمت‌های خشک‌شده برسانیم.»

 

به اعتقاد این مسئول محلی خاکریزهای مرزی هیچ تاثیر مثبتی به لحاظ امنیتی نداشته و کار را برای حل مشکل کانون‌های گردوغباری مشکل کرده است.

مشکلی که به مرزنشینان افغانستان و ایران آسیب رسانده و دولتمردان را هم مجبور کرده است برای برون رفت از این بحران مشترکا اقدام کنند.

اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان در دیدار با معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: «لازم است تیمی تخصصی به صورت مشترک از دو کشور، برنامه​ای جداگانه ازسلسه اقداماتی که دو کشور ایران و افغانستان باید به صورت ضرب الاجلی برای جلوگیری از تخریب بیشتر تالاب های بین المللی هامون انجام بدهند را تهیه و تدوین و به دو کشور ارائه نماید.»

پیشنهاد اشرف غنی علاوه بر ایران در خود افغانستان هم مثبت ارزیابی می​شود. قاضی نذیر احمد حنفی، رئیس "کمسیون تقنیینی" (قانون‌گذاری) در مجلس نمایندگان افغانستان در گفت و گو با دویچه وله ضمن استقبال از پیشنهاد رئیس دولت افغانستان می​گوید "کمسیون محیط زیست پارلمان افغانستان" و "ریاست مستقل محیط زیست" این کشور نیز باید مشترکا با نهادهای ذیربط ایران برای حل مشکل خشکسالی هامون اقدام کنند.