آیا اردوغان، احمدی‌نژادی دیگر است؟
از زمانی که رجب طیب اردوغان سکان ریاست جمهوری ترکیه را در دست گرفته با صراحت بیشتری اعتقادات گاه جنجال برانگیز خود را بیان می کند.
نمونه بارز این رویکرد آقای اردوغان را می توان در انتقاد از غربی‌ها و گفته های او در مورد برابری زن و مرد یافت که انعکاس زیادی در رسانه های جهان داشت.
آقای اردوغان در حالی دیدگاه خود در باره برابری زنان و مردان را مطرح می کند که در همسایگی او، جهان مبارزه زنان کرد در کوبانی را می ستاید و از آن به عنوان ارزشی نو ظهور در خاورمیانه یاد می کنند. رئیس جمهور ترکیه این روزها چنان بی محابا به کشورهای غربی می تازد که عده ای مواضع او را بیش از آنکه به ترک‌های میانه رو نزدیک ببیند، به سلفی‌ها و اسلامگراهای تندرو نزدیک می دانند.
به نظر می رسد که آقای اردوغان کم کم به سمت "پدیده" شدن در عالم سیاست گام برمی دارد. پدیده ای که سخنان او تیتر رسانه های جهان شود و مواضع او همچون رئیس جمهوری پیشین ایران، یعنی محمود احمدی نژاد نظر مخاطبان را به خود جلب کند.
تمایل به بازگشت به گذشته و گرایش به محافظه کاری در جهان اسلام پدیده ای منحصر به زمان حاضر نیست. اما انعکاس این پدیده در دوره رسانه های جدید، طنین آن را دو چندان کرده است. در مورد آقای احمدی نژاد، انعکاس گسترده سخنانش برای او هویتی ساخت که به خودی خود باعث شد او بیش از پیش خلاف جهت ارزشهای دنیای مدرن گام بردارد.
آنچه آقای احمدی نژاد را در سطح گسترده در جهان مطرح کرد، گفته های او در مورد هولوکاست بود. جهان امروز و به خصوص جوامع غربی هولوکاست را به عنوان فاجعه ای بشری می شناسند و در اغلب این کشورها زیر سوال بردن آن جزو خطوط قرمز به حساب می آید. اما آقای احمدی نژاد بدونه هیچ ابایی مسیر انکار هولوکاست را در پیش گرفت و از این طریق هویتی جنجالی برای خود دست و پا کرد.
اما مسیر محافظه کاری در ایران و ترکیه تفاوت بنیادی دارند. جامعه امروز ایران شاید بسیار سکولارتر از دوره های گذشته به نظر برسد. این امر، شکاف عمیق میان گفتمان رسمی و حکومتی ایران را با افکار عمومی برجسته می کند. سیستم سیاسی و جناح‌های صاحب قدرت در آن مدام در صدد اعمال فشار در جهت حفظ فضای محافظه کاری در جامعه هستند، اما جامعه کاملا در جهت مخالف آن گام بر می دارد. به نظر می رسد که حکومت در ایران در صدد تقویت گفتمان مذهبی است و در مقابل جامعه در صدد عبور از ارزشهای مذهبی در حوزه عمومی است.
در ترکیه شرایط متفاتی با ایران وجود دارد که مسیر متفاوتی را طی می کند. ترکیه سکولار حال به سمت نوعی از محافظه کاری گام بر می دارد که رئیس جمهوری آن بدون هیچ ترسی از تاثیرات دیدگاه مذکور بر حوزه های انتخاباتی به بیان اعتقادات خود می پردازد.
در واقع فاصله میان گفتمان محافظه کار سیستم سیاسی و جامعه در ایران روز به روز بیشتر می شود، اما در ترکیه گفتمان رسمی و جامعه روز به روز به یکدیگر نزدیک می شوند. در چنین شرایطی گویی آقای اردوغان در صدد وارد آوردن آخرین ضربه ها به فرهنگ سکولار ترکیه است. از نمونه های بارز آن حمله به اصل برابری زن و مرد است که یکی از پایه های جامعه سکولار را تشکیل می دهد.
پدیده احمدی نژاد
مانفیست نو عثمانی ها شباهتهای زیادی به تصور صدور انقلاب در ایران دارد. همین امر باعث شده که آقای اردوغان همواره نیم نگاهی به افکار رادیکال شده جهان سنی و عرب داشته باشد که به عنوان عمق استراتژیک ترکیه تعریف شده است. در چنین شرایطی آنچه آقای اردوغان به زبان می آورد همخوانی جدی با فضای داخلی این کشور دارد که روز به روز محافظه کارتر می شود و در همان حال ارتباط مستقیمی با گفتمان اسلامی دارد که آقای اردوغان در صدد است تا خود را به عنوان منجی آن معرفی کند.
آنچه از ابتدای ظهور جمهوری اسلامی همواره معنادار بوده، میزان تلاشی است که رهبران و سیاستمدران این کشور در جهت تاثیر گذاری بر افکار عمومی جهان اسلام انجام داده اند.
محمود احمدی نژاد یکی از سیاستمداران جمهوری اسلامی بود که دیدگاه های او نظر افکار عمومی جهانیان را به خود جلب کرد. او در حالی سکان قدرت را در دست گرفت که دولت قبل از او در چارچوب سیاست تنش زدایی و گفتگوی تمدنها در صدد تلطیف تصویر جمهوری اسلامی ایران در فضای افکار عمومی جهان بود.
اما در مقابل آقای احمدی نژاد همه آنچه دولت قبلی انجام داده بود را از بین برد و موجی منفی را به راه انداخت که نهایتا به مانند ابزاری در بازیهای سیاسی داخلی از آن استفاده کرد.
پدیده احمدی نژاد از آن جهت برای جامعه جهانی اهمیت پیدا کرد که یادآور تصویری بود که جهان از زمان اشغال سفارت آمریکا در تهران از ایران در ذهن داشت. تصویری که حاکی از صدور انقلاب، ضدیت با آمریکا و اسرائیل در خارج و عوامگرایی در داخل بود و آقای احمدی نژاد همه این ویژگی‌ها را داشت.
اردوغان پدیده نو ظهور
بهار عربی از جمله عوامل عمده به حساب می آید که توانست چهره میانه رو و امروزی از اسلام در ترکیه و نماینده این دیدگاه یعنی آقای اردوغان، ارائه دهد. تحولات در جهانی عرب و قدرت گرفتن اسلامگراها این گمان را نزد جهانیان تقویت کرد که نمونه ای از اسلام که در ترکیه وجود دارد، می تواند در کشورهای عربی هم کارکرد داشته باشد.
در چنین شرایطی بود که ترکیه و آقای اردوغان به چهره هایی محبوب در داخل و خارج این کشور تبدیل شدند. اما بهار عربی دیری نپایید. عدم موفقیت اسلامگراها در کشورهای عربی و در همان حال قدرت گرفتن تندروها و نمونه بارز آن گروه داعش، برای ترکیه که این روزها سودای بازگشت خلافت عثمانی را در سر می پروراند به مانند یک شکست بود.
مانفیست نو عثمانی ها شباهتهای زیادی به صدور انقلاب در ایران دارد. همین امر باعث شده که آقای اردوغان همواره نیم نگاهی به افکار رادیکال جهان سنی و عرب داشته باشد که به عنوان عمق استراتژیک ترکیه تعریف شده است. در چنین شرایطی آنچه آقای اردوغان به زبان می آورد همخوانی جدی با فضای داخلی این کشور دارد که روز به روز محافظه کارتر می شود و در همان حال ارتباط مستقیمی با گفتمان اسلامی دارد که آقای اردوغان در صدد است تا خود را به عنوان منجی آن معرفی کند.
در مجموع به نظر می رسد که تلاشهای آقای اردوغان برای احیای گفتمان اسلامی به تدریج از میانه روی دور می شود و به سمت رویارویی با ارزشهای جهانی گام بر می دارد.
شباهتهای زیادی میان آقای احمدی نژاد و آقای اردوغان وجود دارد، از این جهت که هر دو آنها سوژه هایی هستند که نظر رسانه های جهانی و محلی را به سمت خود جلب می کنند. چرا که هر دو از منظری به جهان امروز می نگرند که تضادهای جدی با ارزشهای جهانی دارد.