درباره خمیر مرغ چه می دانید؟
استفاده از خمیر مرغ از 15 سال پیش به طور جدی در محصولات غذایی تولید ایران افزایش پیدا کرد.
اگر هنگام خرید مرغ می‌بینید صاحب مغازه با کمال میل حاضر است مرغ شما را پاک کرده و پوست و اضافاتش را دور بریزد، خیلی خوشحال نباشید. چند روز بعد همان دور ریختنی‌ها محتوای پیتزای شما را تشکیل می‌دهند! حوالی سال 1330 بود که تهرانی‌‌ها اولین مغازه‌های ساندویچ‌فروشی را در خیابان استانبول دیدند. به‌تدریج مردم از غذاهای آماده استقبال کردند و با ورود نسل دهه 60 و 70 فست‌فودها تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ایرانی‌ها شدند.
اما در کنار این استقبال بی‌نظیر، شایعات در مورد غذاهای آماده فراوان بود؛ اینکه سوسیس و کالباس کیفیت ندارند، در آنها مواد شیمیایی به کار رفته و عامل اصلی اضافه‌وزن هستند. از چند سال پیش هم بحث سرطان‌زا بودن این مواد غذایی مطرح شد و نگرانی خانواده‌های ایرانی که دیگر به خوردن پیتزا و همبرگر عادت کرده بودند بیشتر شد. حرف‌های آشکار و درگوشی ادامه داشت تا اینکه چند روز پیش رئیس سازمان غذا و دارو پرده از رازی برداشت که همه را شوکه کرد؛ کارخانه‌ها برای درست کردن سوسیس و کالباس از مواد بیکیفیت و حتی غیربهداشتی استفاده می‌کنند.
خمیر مرغ: جنجال جدید محصولات غذایی
هنوز چند هفته از ماجرای روغن پالم در شیرها و محصولات لبنی نگذشته که رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرد کارخانه‌های سوسیس و کالباس باید استفاده از خمیر مرغ را در محصولات خود کنار بگذارند. آنجاست که شما متوجه می‌شوید فداکاری مغازه‌‌دارها که به رایگان مرغ را برای شما پاک می‌کنند از کجا آب می‌خورد. بعد از چند روز پوست، دل و روده و چربی آغشته به خون، هورمون و آنتی‌بیوتیک به کارخانه‌های بزرگ فرستاده می‌شود تا از آن برای تولید خمیر مرغ استفاده کنند. وضعیت آنقدر فاجعه‌بار است که آقای احمد شیبانی، رئیس اسبق سازمان غذا و دارو در مصاحبه‌ای که در آذر سال 90 داشت، گفت: «اگر جلوی چشمانم از بهترین گوشت و مرغ برای سوسیس و کالباس استفاده کنند، هرگز به آن لب نمی‌زنم!»
خمیر مرغ چیست؟
استفاده از خمیر مرغ از 15 سال پیش به طور جدی در محصولات غذایی تولید ایران افزایش پیدا کرد. کارخانه‌های تولید سوسیس و کالباس برای تولید این محصول باید از مرغ کامل استفاده کنند، اما به گفته وزارت بهداشت در ایران از گوشت‌های باقی‌مانده مراکز قطعه‌بندی مرغ یا تکه‌های دورریختنی رستوران‌ها و مرغ‌فروشی‌های سطح شهر استفاده شده است. به این ترکیبات مرغ‌های هلندی اضافه می‌شوند که معمولا برای تخمگذاری استفاده می‌شوند و به‌دلیل جثه کوچک و آلودگی، کشتارگاه‌ها قادر به خروج امحا و احشای آنها نیستند.
گوشتی که گوشت نیست!
خمیر مرغ در اصل گوشتی است که طی فرآیندی موسوم به MSM (گوشت تولید شده به روش مکانیکی) تولید می‌شود. در این روش گوشت همراه با استخوان، با فشار بسیار بالا از یک جسم الک مانند عبور می‌کند و تکه‌های ریز گوشت از استخوان جدا می‌شود. با این کار علاوه بر تکه‌های گوشت، قسمت‌های دیگر بدن حیوان ازجمله مغز استخوان، پوست، عصب‌ها و رگ‌های خونی هم وارد خمیر می‌شود. ماده تولید شده با این روش آنقدر بیکیفیت است که سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده به کارخانه‌ها اجازه نمی‌دهد نام آن را گوشت عنوان کنند و حتما باید روی محصولات‌شان کلمه MSM درج شود.
این ماده در برخی محصولات مانند هات‌داگ یا سوسیس استفاده می‌شود که به‌دلیل شکل خاص خود، مصرف کننده نمی‌تواند تفاوت بین گوشت واقعی و گوشت‌های بیکیفیت را تشخیص دهد. در سال 2004 ایالات‌متحده فروش این نوع گوشت را برای استفاده انسانی ممنوع کرد که دلیل اصلی آن پیشگیری از شیوع بعضی بیماری‌های خطرناک مانند جنون گاوی بود.
تاریخچه استفاده از آشغال گوشت
تاریخچه جدا کردن تکه‌های باقی‌مانده گوشت از استخوان به دهه 1950 بازمی‌گردد. در آن زمان ابزارهای دستی ساخته شدند که جدا کردن بافت‌های باقی‌مانده روی استخوان را ساده‌تر می‌کرد و به این ترتیب دورریز گوشت در قصابی‌ها و کشتارگاه‌ها کمتر می‌شد.
در اواسط 1960 دستگاه‌های اتوماتیک و پیشرفته‌تر ساخته شدند که به کارخانه‌ها امکان می‌داد تکه‌هایی که قبلا دور ریخته می‌شد را جدا کرده و به قیمت ارزان‌تر به فروش برسانند. در دهه 1970 بعضی کارخانه‌ها متوجه سود کلان استفاده از این روش شدند و علاوه بر کشتارگاه‌ها، آنها هم خرید دستگاه‌های جدید را آغاز کردند که بعدها به نام بادر شناخته شدند.
دستگاه‌هایی که دستکاری می‌شوند
دستگاه‌های بادر اولین‌بار در یک شرکت آلمانی با همین نام ساخته شدند. آمارها نشان می‌دهد این شرکت تاکنون پنج هزار و 500 عدد از این دستگاه‌ها را در بیش از 100 کشور جهان به فروش رسانده است. با وجود آنکه استفاده از دستگاه‌های بادر در محصولات غذایی ممنوع است، اما کارخانه‌های ایران پا را از این هم فراتر گذاشته‌اند و فیلتر آنها را بومی کرده‌اند. با این کار مقادیر بیشتری از پوست و ضایعات وارد خمیر می‌شود و کیفیت آن باز هم پایین‌تر می‌آید. متاسفانه بسیاری از این دستگاه‌ها مجهز به سیستم خنک کننده نیستند و گرمای زیادی تولید می‌کنند. به همین دلیل تولیدکنندگان فرآورده‌های گوشتی مرغ را به‌صورت منجمد و یخ‌زده وارد دستگاه می‌کنند. کارخانه‌ها برای سود بیشتر حتی حاضر به پاکسازی مرغ‌ها نیستند و آنها را با تمام ضایعات باقی‌مانده، آب و خونابه موجود به داخل دستگاه‌ها می‌اندازند.
جنجال سال 1980 در انگلستان
استفاده از دستگاه‌های بادر 30 سال پیش در انگلستان سر و صدای زیادی به راه انداخت. اگر در سایت گوگل عبارت «تولید گوشت به شیوه مکانیکی» را جست‌وجو کنید، به مطالبی می‌رسید که سال 2001 در سایت بی‌بی‌سی منتشر شده است. همان‌طور که می‌دانید اولین بار بیماری جنون گاوی در اواسط دهه 1980 در انگلستان مشاهده شد. تحقیقاتی که چند سال بعد انجام شد، نشان داد یکی از عوامل اصلی شیوع این بیماری استفاده از گوشت MSM در صنایع غذایی ازجمله سوسیس و کالباس بود.
اما علت استفاده از این روش چیست؟ جواب کاملا مشخص است. گوشتی که با این روش تهیه می‌شود تا 10 برابر ارزان‌تر تمام می‌شود. سود سرشاری که این شیوه دارد، می‌تواند هر تولیدکننده قانون‌شکنی را وسوسه کند.
رسوایی گوشت اسب در اروپا
هنوز هم در کشورهای اروپایی با وجود نظارت‌های دقیق و جدی تخلفات گسترده در تولید سوسیس و کالباس دیده می‌شود. سال گذشته بود که دکتر «مارک وولف» رئیس سابق آژانس استاندارد غذایی انگلستان در مورد استفاده از گوشت‌های تولید شده به روش مکانیکی در صنایع غذایی این کشور هشدار داد. به گفته وی استفاده از این نوع گوشت‌ها در صنعت کباب به‌طور نگران‌کننده‌ای افزایش داشته است.
سال 2013 هم در نمونه‌های سوسیس و کالباس تولید شده در این کشور گوشت اسب پیدا شد که جنجال بزرگی به پا کرد. مشابه این موضوع در چند کشور دیگر هم مشاهده شد و مسئولان را به فکر نظارت دقیق‌تر انداخت. این موضوع نشان می‌دهد نظارت بر تولید این محصولات بسیار مشکل است و با ابزارهای معمول نمی‌توان به مبارزه با آن پرداخت، به همین دلیل است که تولیدکنندگان سوسیس و کالباس در ایرلند موظف شدند برای اطمینان به مصرف‌کنندگان خود از آزمایش دی‌ان‌ای سربلند بیرون بیایند.
هر چه ارزان‌تر، خوشمزه‌تر
شاید شما هم متوجه شده باشید، هرقدر سوسیس و کالباسی که می‌خرید، ارزان‌تر باشد به همان اندازه خوشمزه‌تر به‌نظر می‌رسد. بعضی کارخانه‌ها برای برطرف شدن بو و مزه محصول به‌دست آمده که معمولا هم شامل سویا یا آرد هستند، ادویه و سیر بیشتری به محصولات خود اضافه می‌کنند. این کار باعث خوش‌طعم شدن غذا می‌شود که متاسفانه کودکان را از سنین پایین به محصولات بسیار بیکیفیت علاقه‌مند می‌کنند. به طور خلاصه باید گفت کارخانه‌های تولیدکننده محصولات غذایی برای افزایش سود خود دست به هر کاری می‌زنند، حتی اگر به قیمت سلامت کودکان تمام شود.
وزارت بهداشت تصمیم به حذف دارد
اولین تلاش‌ها برای حذف خمیر مرغ به سال‌های 87 و 88 برمی‌گردد. تمام تلاش‌ها در نهایت منجر به ممنوعیت استفاده از دستگاه بادر در کارخانه‌های صنایع غذایی شد که فقط پنج ماه دوام آورد. اما به‌تازگی باز هم بحث استفاده از خمیر مرغ در زنجیره تولید سوسیس و کالباس مطرح شده و «رسول دیناروند»، رئیس سازمان غذا و دارو، خبر از حذف آن از نیمه دوم سال داده است. به گفته وی نظارت بر مرغ‌ها و موادی که برای تولید خمیر مرغ استفاده می‌شوند بسیار مشکل است و نمی‌توان از سلامت آنها اطمینان حاصل کرد، پس بهترین کار آن است که از ورود آنها به چرخه تولید ممانعت شود.
تولیدکنندگان مخالفند
ازسوی دیگر کارخانه‌های تولید سوسیس و کالباس در برابر اجرای این دستور مقاومت می‌کنند. به گفته مدیرعامل یکی از شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌های گوشتی، استفاده از مرغ کامل و سالم هیچ مشکلی ندارد و در بسیاری از کشورهای جهان از این شیوه استفاده می‌شود.
خطرناک‌ترین محصولات کدامند؟
با این حال گفته می‌شود شرکت‌های بزرگ و معروف به‌دلیل نظارت وزارت بهداشت نمی‌توانند در تولید سوسیس و کالباس تخلفات گسترده داشته باشند. نگرانی اصلی بیشتر متوجه کارخانه‌های کوچک و واحدهای به اصطلاح زیرپله‌ای یا غیرقانونی است که عمدتا محصولات خود را به‌صورت فله‌ای به فروش می‌رسانند. متاسفانه بسیاری از رستوران‌ها و فروشندگان غذاهای آماده به‌علت قیمت بسیار پایین‌تر سراغ این نوع محصولات می‌روند و سلامت مردم را به خطر می‌اندازند.
تنها توصیه‌ای که در حال حاضر می‌توان به مصرف‌کنندگان کرد این است که نیاز خود را از شرکت‌های معروف تامین کنند و تا حد امکان برای خرید فست‌فود سراغ رستوران‌های معتبر بروند. البته باید توجه داشت که با هیچ‌کدام از این کارها نمی‌توان صددرصد از سلامت مواد غذایی اطمینان پیدا کرد.