چرا نمی‌توان نگاه به جنس مخالف را متوقف کرد؟
مجید محمدی ( جامعه شناس )
از آموزه‌های شرعی که روحانیت شیعه و رسانه‌ها و نظام آموزشی حکومت دینی به عنوان حیا و اخلاق به پسران و دختران و بعد به زنان و مردان ایرانی منتقل می‌کنند نگاه نکردن به جنس مخالف است. نه تنها نگاه کردن به بدن جنس مخالف بلکه نگریستن (با شهوت، که اثبات خلاف آن دشوار است) به صورت و دست‌ها هم حرام انگاشته شده است.
بدین ترتیب دیوار قیامت میان کسانی که نامحرم هستند کشیده می‌شود و کسانی که اینها را رعایت نکنند در ادبیات فقهی «مبتذله» و «مبتذل» خوانده می‌شوند. دستگاه‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی به تدریج دارند زمینه را برای کشیدن این دیوار فراهم می‌کنند. حضور دو زن پوشینه پوش در یکی از برنامه‌های تلویزیون دولتی که هدفش ارائهٔ سبک زندگی ایرانی-اسلامی است (برنامهٔ زنده باد زندگی) و زندگی این دو زن با شوهران روحانیشان را به نوعی زندگی ایده‌ال معرفی می‌کند گواهی بر این موضوع است.
این نوع نگرش یکی از مبانی حجاب اجباری و تفکیک جنسیتی و مزاحمت برای زنان در خیابان‌ها از سوی گشت ارشاد و از سوی دیگر دادن امتیازات ویژه به گروه‌های رعایت کنندهٔ معیارهای شرعی است. یکی از تابوهایی که شکسته شدن آن در اختیاری شدن حجاب و رفع تفکیک جسیتی و عدم مداخله در پوشش و آرایش زنان و مردان دخیل است مسئلهٔ نگرش منفی به نگاه کردن به جنس مخالف است.
خواستی غیر ممکن
هیچ اصل اخلاقی نمی‌تواند به گونه‌ای تنظیم شود که رعایت آن غیر ممکن باشد یا میلیون‌ها نفر را به زحمت و اسارت در افکند. صدور حکم به زنان و مردان برای نگاه نکردن به هم و بعد استفاده از قوای قهریه برای اعمال کردن آن مقابله با آزادی و اختیار انسان است. خواست از مردان و زنان برای نگاه نکردن به جنس مخالف اصولا غیر واقع بینانه است مگر همهٔ زنان یا مردان را به اندرونی خانه‌ها بفرستیم یا آن‌ها را در گونی و چادر بپیچیم. متاسفانه اسلامگرایان در این مورد زنان را برای فرستادن به اندرونی و پیچیده شدن در چادر انتخاب کرده‌اند. خواست عدم نگاه هوسبازانه (که امری ذهنی است و نمی‌توان آن را کشف کرد یا نسبت داد) نیز غیر واقع بینانه است چون برخی مردان ممکن است حتی با نگاه به زنان از روی چادر و مقنعه و روسری تحریک شوند یا زنان در نگاه به مردان با لباس معمولی چنین حالتی را پیدا کنند.
نگاه، فقط نگاه
قاعدهٔ کلی اخلاقی و حقوقی در این حوزه آن است که زنان و مردان از نگاه جنس مخالف نباید آزرده شوند و این هم با شروط سه گانهٔ زیر محقق می‌شود:
۱) مرد یا زن غریبه اظهار نظری نکند (این اظهار نظر ممکن است به سرعت به متلک تبدیل شود)؛ اظهار اینکه طرف لباس یا کفش زیبایی در بر دارد اگر او آشنا باشد طبعا مشکلی ایجاد نمی‌کند؛
۲) تعقیب و پی گیری و دنبال رفتنی در میان نباشد؛ چنین کاری در بسیاری از کشور‌ها غیر قانونی است و می‌توان از پلیس برای رفع مزاحمت کمک گرفت؛
۳) اقدامی برای مداخله در حوزهٔ خصوصی طرف مقابل مثل فیلمبرداری یا عکاسی صورت نگیرد؛ و
۴) نگاه کردن به لمس و مزاحمت‌های دیگر منجر نشود.
در بیش از ۹۹ درصد از شرایط در جوامع عادی که زنان و مردان و دختران و پسران در کنار هم زندگی می‌کنند چنین مشکلاتی پیش نمی‌آید و تنها مهاجمان جنسی که درصد بسیار اندکی از یک جامعه هستند و در صورت اولین ارتکاب به اعضای جامعه معرفی می‌شود اعمال فوق را پس از نگاه کردن انجام می‌دهند. بدین ترتیب مقرارت مربوط به نگاه نکردن به جنس مخالف بر اساس این فرض تنظیم شده که اکثریت افراد یک جامعه «مهاجم جنسی» هستند.
اگر نگاه کردن به همان نگاه کردن محدود شود و دنباله‌ای نداشته باشد که در اغلب موارد چنین است دیگر نیازی به حجاب اجباری برای تامین امنیت زنان نیست یا نیازی نیست زنان و مردان را مثل آتش و پنبه تصور کنیم. صرف نگاه کردن نه جرم است و نه آسیبی به کسی می‌رساند. این نگاه می‌تواند نگاهی گذرا یا طولانی باشد. حتی خیره شدن طولانی مدت گرچه ممکن است برای طرف مقابل ناخوشایند باشد از لحاظ حقوقی ضرری به یک زن یا مرد نمی‌زند و قابلیت پیگیری حقوقی ندارد.
نکاتی که گفته شد در جامعهٔ ایران عمدتا از سوی مهاجمان جنسی برای زنان مشکل ایجاد می‌کند چون جامعه مردسالار است و حکومت بر آزار جنسی زنان چشم می‌بندد تا آن‌ها را به کنج خانه‌ها بفرستد و آن‌ها را مجبور به پوشش خود بر اساس لباس مورد نظر حکومت کند. اما موضوع را برای هر دو طرف مطرح کردم تا به نگاه حقوقی و اخلاقی به مسئله خدشه‌ای وارد نشود.
نگرش زنانه به موضوع
در بحث نگاه مردان به زنان بیشتر نگاه مردانه مطرح شده است. در این بحث طرف دیگر موضوع که زنان هستند کمتر صدایی در این موضوع داشته‌اند. در نگاه زنانه می‌توان پرسید: آیا زنان از نگاه کردن مردان به خود آزرده می‌شوند؟ کدام نوع نگاه کردن آن‌ها را آزار می‌دهد؟ آیا نگاه غیر جنسی و غیر هوسبازانه به زنان ممکن است؟ چگونه آن را اندازه می‌گیریم؟ آیا همهٔ زنان از نگاه هوسبازانه به خود آزرده می‌شوند؟ آیا زنان از خیرگی به خود آزار می‌بینند؟
لذت از زیبایی
نگاه کردن به زنان یا مردان به بسیاری از مردان و زنان حس زندگی می‌دهد و بالعکس. انسان از زیبا‌ترین موجودات عالم است. اگر مردان به زنان به عنوان انسان نگاه کنند و نخواهند آن‌ها را به تملک خود در بیاورند هیچ حق و محدوده‌ای مخدوش نمیشود.
نگاه نکردن توهین آمیز‌تر است
مشکل اسلامگرایان و اخلاقیون مذهبی این است که زن را شیطانی می‌دانند (اگر مرد را شیطانی می‌دانستند بر او هم حجاب اجباری را تحمیل می‌کردند). این نوع نگاه نه تنها اصولا نادرست است بلکه پیامدهای اخلاقی نادرست دارد. نگاه نکردن به زنان به عنوان موجوداتی شیطانی که عقل و هوش مردان را مختل می‌کنند یا راه بهشت را بر ان‌ها می‌بندند همانند دست ندادن به ان‌ها یا نبوسیدن دوستانهٔ گونه‌های آن‌ها (در برخی جوامع) می‌تواند برای آن‌ها توهین آمیز باشد. بی‌توجهی به زنان توهین آمیز‌تر است یا توجه مودبانه و قدر‌شناسانه؟