سایه قاسم سلیمانی در کردستان عراق

در بسیاری از مکاتبات لو رفته یک نماینده حکومت اقلیم کردستان عراق، از شخصی با اسم اختصاری "حاجی" یاد شده که ظاهرا، قاسم سلیمانی است

چند ماه پیش به دنبال هک شدن حساب کاربری نماینده اقلیم کردستان عراق در ایران مکاتباتی افشا شد که این مقام باسابقه کرد در تهران را مقابل پرسش رسانه‌ها قرار داد. در این مکاتبات، به یک مقام ایرانی بیش از بقیه اشاره شده بود: قاسم سلیمانی.

این نخستین بار بود که یک مقام ارشد حکومت اقلیم کردستان عراق با صراحت و با جزئیات به نقش تعیین‌کننده فرماندهی می‌پرداخت که سال‌ها پیش رسانه‌های عراق به او لقب "ژنرال بی‌سایه" داده‌ بودند.

ناظم دباغ،‌ نماینده حکومت اقلیم کردستان عراق، که از سال ۱۹۹۹ نماینده جلال طالبانی در تهران بوده، اخیراً در مصاحبه با تلویزیون کردی زبان "رووداو" دراربیل گفت از زمان حضورش در ایران –و تا به امروز- واسط انتقال پیام‌های اقلیم کردستان و جمهوری اسلامی بوده؛ پیام‌هایی که در یک طرف آنها قاسم سلیمانی قرار داشته است.

مدتی پیش حساب کاربری ایمیل این مقام دیپلماتیک مورد حمله سایبری افرادی ناشناس قرار گرفت و محتوای مکاتبات او با ایران در سال‌های گذشته در رسانه‌ها منتشر شد. آقای دباغ بعدها خود نیز صحتِ برخی مطالب منتشر شده را تائید کرد.

در بسیاری از این نامه‌ها از شخص سومی با اسم اختصاری "حاجی" یاد می‌شود؛ فردی که آقای دباغ در برنامه اخیر تلویزیونی خود، او را این‌گونه معرفی کرد: "طبیعتا وقتی اسم سپاه قدس می‌آید، در رأس آن نام قاسم سلیمانی نیز تداعی می‌شود؛ او شخصِ اول خاورمیانه است."

سرلشکر قاسم سلیمانی، فرماندهی نیروی قدس -واحد برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی- را به عهده دارد. رسانه‌های غربی از او به‌عنوان یکی از قدرتمندترین و درعین‌حال پیچیده‌ترین مقام های امنیتی و نظامی ایران در منطقه یاد می‌کنند.

در مورد نقش قاسم سلیمانی در خاورمیانه، وال‌استریت ژورنال فروردین‌ماه امسال گزارش داد که این فرمانده سپاه پاسداران در سال ۲۰۰۸ میلادی، پیغامی را از طریق احمد چلبی، سیاستمدار عراقی، به دیوید پترائوس که در آن زمان فرمانده نیروهای نظامی آمریکا در عراق بود، فرستاد که در آن تاکید می کرد مجری اصلی سیاست های ایران در نقاطی مثل عراق، لبنان، نوار غزه و افغانستان است.

ماموریت‌های سلیمانی در کشورهای منطقه ابتدا به شکل مخفیانه صورت می‌گرفت و اسمی از او در رسانه‌ها نمی‌آمد. حضور او به‌حدی نامحسوس بود که سال‌ها بعد وقتی مشخص شد او فرد اول ایران در عراق بوده، رسانه‌های کردی لقب "ژنرال بی‌سایه" به او دادند؛ ژنرالی که حضور داشت اما دیده نمی‌شد.

'نفوذ زیاد' سلیمانی بر رهبران کرد

با اینکه در گزارش‌های نشریات غربی در مورد قاسم سلیمانی کمتر اشاره‌ای به نقش و حضور او قبل از سقوط حکومت صدام حسین در عراق می‌شود، اما ظاهرا پای این فرمانده سپاه پیش از آن و از سال‌های دورتر نیز از طریق اقلیم کردستان عراق به این کشور باز شده بود.

ناظم دباغ نماینده حکومت اقلیم کردستان در تهران اخیراً در مصاحبه خود با تلویزیون "رووداو" گفته که از سال ۱۹۹۹ که او نماینده جلال طالبانی و حزب وی-اتحادیه میهنی- در ایران بوده؛ تمامی ارتباطات گروه‌های کرد از کانال سردار قاسم سلیمانی پیش می رفته است.

رسانه‌های کردستان عراق می‌گویند سرلشگر سلیمانی نفوذ زیادی بر رهبران کرد دارد. او به گفته آقای دباغ این فرمانده در مسافرت های سابق خود به اربیل مهمان مسعود و نچیروان بارزانی و در سفرهایش به سلیمانیه مهمان جلال طالبانی بوده است.

نماینده حکومت اقلیم در تهران با اشاره به منافع مشترک و روابط تاریخی دو طرف می‌گوید در سال‌های ارتباطش با قاسم سلیمانی او را "فردی دلسوز برای ایران" و "دوست خوبی" برای کردها دیده است.

به اعتقاد او، قاسم سلیمانی نه‌تنها مسئول ارتباطات اقلیم کردستان و جمهوری اسلامی بلکه مسئول همه ارتباطات ایران در خاورمیانه است. "او همیشه تلاش کرده که اتحاد درونی کردها، اتحادِ کرد و شیعه و همچنین ارتباط کرد و شیعه با سنی‌ها در راستای پاسداری از عراق حفظ شود."

در همین ارتباط، دو سال پیش نچیروان بارزانی -نخست وزیر اقلیم کردستان عراق- نیز در مصاحبه اختصاصی با بی‌بی‌سی فارسی به بیان اظهاراتی پرداخت که مورد توجه گسترده رسانه ها قرار گرفت.

آقای بارزانی گفت: "واقعیت این است که پرونده عراق در دست قاسم سلیمانی است. اگر آمریکا می‌خواهد بر سر عراق با ایران مذاکره کند به نظرم باید با او صحبت کند. هر کس دیگری هم بخواهد در مورد عراق صحبت کند غیرممکن است بدون حضور سردار سلیمانی باشد."

اتهام دخالت در انتخابات

قاسم سلیمانی و نیروی تحت فرماندهی او، مدتی پیش از سوی برخی رسانه‌های منتقد اقلیم به دخالت هدفمند در انتخابات‌های اخیر اقلیم کردستان و عراق متهم شدند.

ظاهرا در میان احزاب کردستان عراق بیش از همه اتحادیه میهنی و رهبر آن جلال طالبانی با قاسم سلیمانی در ارتباط بوده‌اند. این حزب به‌صورت سنتی نیز در معادلات اقلیم کردستان، از جریان‌های نزدیک به جمهوری اسلامی به شمار می‌آید.

در انتخابات گذشته پارلمان کردستان عراق، اتحادیه میهنی در سلیمانیه پایگاه اصلی خود از حزب تغییر شکست خورد. اما در فاصله کوتاهی پس از آن، در انتخاباتی دیگر آرای او جا به جا شد و بار دیگر با وزنی بیشتر به معادلات اقلیم برگشت.

ارگان‌های رسانه‌ای منتقدان این حزب باسابقه چپگرا، قاسم سلیمانی و سپاه قدس را به مهندسی انتخابات و تقلب به نفع اتحادیه میهنی متهم کردند.

مقامات اتحادیه میهنی چنین دخالتی را قویا تکذیب کردند.

اتحادیه میهنی در غیاب رهبر خود جلال طالبانی که در بستر بیماری است، از اختلافات درونی رنج می‌برد؛ اختلافاتی که در ماه‌های گذشته حزب را دچار بحران کرد تا به ادعای رسانه‌های اقلیم کردستان کار به مداخله مستقیم قاسم سلیمانی در مسائل درونی این حزب کشید.

پایان یا آغاز ماموریتی دیگر؟

اقلیم کردستان عراق از جهات مختلفی برای ایران اهمیت دارد.

در سال های گذشته مناسبات گسترده اقتصادی میان کردستان عراق و جمهوری اسلامی وجود داشته و تا قبل از کنترل بازار مصرف این منطقه از سوی ترکیه، ایران بزرگ‌ترین واردکننده مواد مصرفی به اقلیم بود. در زمان اوج گرفتن تحریم‌ها نیز، بسیاری از ناظران از این منطقه به‌عنوان یکی از مکان های دور زدن محاصره اقتصادی غرب یاد کردند.

کردستان عراق در مرز ترکیه و سوریه واقع شده و از نظر ایران، که به دنبال حفظ نفوذ خود منطقه است، معبر مهمی برای ارتباط با سوریه و لبنان به شمار می‌رود. این منطقه همچنین برای جمهوری اسلامی حائلی با دنیای عرب در همسایگی غربی محسوب می‌شود که می‌تواند آن را از گسترش نفوذ کشورهای رقیب عربی در امان نگه دارد.

کنترل و نفوذ در کردستان عراق برای ایران درعین‌حال به‌منزله کنترل نسبی بخش مهمی از مخالفان جمهوری اسلامی مانند سازمان مجاهدین خلق و احزاب مخالف کرد نظیر کومله، دمکرات و پژاک است که سال هاست در مجاورت مرزهای ایران دارای مقررهای نظامی و سیاسی هستند.

بااین‌ همه به نظر می‌رسد تحولات یک سال گذشته در اقلیم کردستان عراق و به هم خوردن توازن قوا در راستای منافع جمهوری اسلامی پیش نرفته است. ایران علاوه بر شکست هم‌پیمان تاریخی خود یعنی اتحادیه میهنی در انتخابات، روابطش با حزب دمکرات کردستان به رهبری بارزانی نیز، که قدرتمندترین جریان اقلیم است، به سردی گراییده است.

بسیاری از ناظران معتقدند که نزدیکی فزاینده حزب دمکرات کردستان عراق و حکومت تحت امر مسعود بارزانی به ترکیه، کار در این منطقه را برای ایران و فرماندهان بانفوذی مانند قاسم سلیمانی در سپاه قدس دشوار و دشوراتر می کند.