خواستگاری کوشکی از دلبر، کمک کنید این دو به هم برسند
چهار یوز بالغ که دوربین تلهای عکس آنها در سال ۲۰۰۵ در دره انجیر ثبت کرد
درنا کوزهگر
روزنامهنگار
موضوع حفاظت و حمایت از یوزپلنگ ایرانی که به عنوان گونه در معرض خطر ثبت شده است، در زمره یکی از مهمترین موضوعات محیط زیستی ایران قرار گرفته و کارشناسان و علاقهمندان به محیط زیست در تلاش برای آگاهی رسانی در باره وضعیت این گونه جانوری هستند.
یکی از آخرین برنامههایی که در این خصوص به اجرا گذاشته شده مسابقه فوتبال بین تیم هنرمندان معروف ایرانی و تیم فوتبال منتخب شهرستان بافق برای حمایت از این گونه در معرض خطر بود که در روز جمعه ۱۲ اردیبهشت ماه برگزار شد.
سریالهای تلویزیونی نیز در ایران برای اطلاع رسانی تلاش کردهاند و عکس یوزپلنگ ایرانی بر پیراهن تیم ملی فوتبال چاپ شده تا در جام جهانی برزیل، توجه جهانی را به این گونه زیبا جلب کنند.
در برنامهای دیگر چهار دوچرخه سوار در یک حرکت کاملا داوطلبانه مسیری حدود چهارصد کیلومتر بین دو زیستگاه این حیوان را رکاب زدند تا به مردم منطقه درباره یوزپلنگ و بیخطری آن برای انسان اطلاعات بدهند.
علی باقری، گرافیست و برنده سیمرغ بهترین عکاسی سینما در جشنواره فیلم فجر، یکی از داوطلبانی است که از استان خراسان شمالی تا استان سمنان رکاب زدهاند.
او گفت امیدوار است مسئولان مقدماتی فراهم آورند تا با توجه به زمان یک هفتهای جفتگیری یوزهای ایرانی از انقراض نسل این گونه زیبا جلوگیری شود.
آقای باقری توضیح داد که در پناهگاه حیات وحش میاندشت، یک یوزپلنگ نر آسیایی به نام کوشکی تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران قرار دارد.
چند سال پیش آقای کوشکی، این یوز را که چند ماه بیشتر سن نداشت و مادرش را شکارچیان کشته بودند، از آنها خرید و به سازمان محیط زیست سپرد. برای تقدیر از آقای کوشکی، یوز نجات یافته کوشکی نام گرفت.
اداره پست شهرستان بافق مهری با طرح حمایت از یوزپلنگ آسیایی تهیه کرده که در ارسال مرسولات پستی از آن استفاده میکند.
به گفته علی باقری، اوایل سال ۱۳۹۰ یک توله یوز ماده که به دام یک چوپان افتاده بود، به پارک ملی توران منتقل شد. این توله ماده به خاطر نام منطقه میزبانش "دلبر" نامیده شد.
وی گفت: "ما نزدیک به چهارصدکیلومتر را رکاب زدیم تا از دلبر برای کوشکی خواستگاری کنیم؛ تا چه قبول افتد و چه در نظر آید."
این هنرمند درباره انگیزهاش برای این اقدام داوطلبانه گفت: "یوزپلنگ آسیایی که اکنون تنها در ایران یافت میشود در خطر جدی انقراض است و با توجه به در اختیار داشتن دو یوز نر و ماده طبیعتا انتظار میرود که آنها را در شرایط جفتگیری قرار داد. ما کوشش کردیم تا توجه مسئولین را به این نکته جلب کنیم."
او در پاسخ به اینکه چرا این دو یوز هنوز در یک پناهگاه نگهداری نمیشوند اضافه کرد: "از ابتدا هم تصمیم سازمان محیط زیست بر تکثیر این دو موجود بوده، اما مثل اکثر تصمیمگیریها، تاکنون به نتیجه نرسیده و در نیمه راه باقی مانده است. به دلایلی که برای مردم روشن نیست هنوز پس از گذشت سه سال از این تصمیم این امر محقق نشده است. احتمالا مسئولین دو استان به توافق نمیرسند که این اتفاق مهم در کدام استان به انجام برسد."
علی باقری در خصوص عکس العمل مردم گفت: ما بهترین مسیر ایستگاه یوز در ایران را برای رکابزنی انتخاب کردیم. درطول مسیر به روستاهایی که میرسیدیم توقف میکردیم و با اهالی درباره اهمیت حفظ یوز ایرانی به گپ و گفت میکردیم.
لوگوی تیم ملی فوتبال ایران برای جام جهانی برزیل
به آنها بروشور و نشان سینه (بج) که تصویر یوزایرانی روی آن نقش بسته بود میدادیم که خصوصا برای کودکان بسیار جالب و جذاب بود.
دوستانم سعی داشتند با توضیح اینکه یوز به انسان حمله نمیکند چون ما در زنجیره غذایی آنها جا نداریم، ترس موجود را از بین ببرند. آنها توضیح میدادند که با توجه به کمبود شکار برای یوزپلنگ اگر احیانا یوزی به آغل گوسفندان آنها حمله کرد، آنها اجازه بدهند یوز شکارش را انجام دهد و هیچ مقاومتی نکنند.
"این مسئله مورد قبول سازمان محیط زیست است و این سازمان خسارت ناشی از حمله یوز را متقبل میشود."
این فعال محیط زیست گفت به مردم این اطلاعات داده شد که یوزپلنگ مثل گرگ نیست که همه گوسفندان آنها را خفه کند و از بین ببرد؛ یوز تنها یک بره یا گوسفند را شکار میکند.
پیراهن تیم ملی فوتبال با طرح یوزپلنگ
ایران در دو دهه اخیر به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگهای آسیایی (ایرانی) شناخته شده است. یوزپلنگ ایرانی تنها نژاد این جانور است که یال دارد.
سازمان حفاظت محیط زیست ایران با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل بعضی از این زیستگاهها را تحت نظارت قرار دادهاست. به این ترتیب دوربینهای تلهای نصب شد که به حرکت این حیوانات حساسند و با مشاهده آنها عکس میاندازند. با این وجود با توجه به سختی شمارش حیوانات گمان میرود که حداقل پنجاه یوزپلنگ در ایران موجود باشد.
یکی از کارشناسان برنامه توسعه سازمان ملل، درباره کوشکی و دلبر توضیح داد: "این دو یوزپلنگ زیر سن یکسالگی به اسارت درآمدهاند که در این سن بازگرداندنشان به طبیعت امکان پذیر نبودهاست. معمولا یوزپلنگی که زیر سن یکسالگی مادرش را ترک کند، میمیرد؛ به هر دلیلی؛ از گرسنگی یا حتی از درگیری با سگ گله."
"ما مسئولیت حفاظت این گونه را داریم. به این معنی که منابع مالی محدودی که در اختیار پروژه نگهداری هست باید برای همه این تعداد یوز موجود در ایران مصرف شود؛ یعنی همه این تعداد نیازمند کمکهای زیادی هستند که باید بودجه زیادی برایشان صرف شود تا نسلشان به شکل طبیعی در زیستگاه طبیعی خودشان باقی بماند. این بهترین شکل حفاظت در دنیاست."
چهار دوچرخه سواری که چهارصد کیلومتر بین دو زیستگاه یوز را رکاب زدند
او درباره کوشکی و دلبر توضیح داد: "جفتگیری یوزپلنگآسیایی مثل شیرآسان نیست که حتی در یک قفس هم امکان پذیر است. در مورد یوزها برای اینکه این کار درست صورت بگیرد باید بودجه زیادی صرف شود.یک مرکز استاندارد طراحی شود که فضاهای جداگانهای داشته باشد. این مرکز هزینه هنگفتی دارد. در عین حال اگر هم این دو نمونه در کنار هم قرار بگیرند شانس موفقیت جفتگیری در یوزپلنگ تقریبا کمتر از سی درصد است. یعنی با بالاترین استانداردهای بینالمللی، اگر همه هزینهها فراهم شود، در خوشبینانهترین حالت سی درصد احتمال میرود که این دو نمونه با هم جفتگیری کنند. البته این احتمالات درمورد روشهای ثانویه باروری مانند لقاح خارج از بدن و تلقیح مصنوعی صادق نیست."
یوزپلنگ سریعترین حیوان خشکی است که سرعت آن برای لحظاتی به ۱۲۰ کیلومتر در ساعت میرسد.
او درباره دلیل دور نگهداشتن این دو نمونه گفت: "ما نتوانستیم چنین بودجهای فراهم کنیم؛ اما با همان مقدار بودجه محدودی که در اختیار داشتیم توانستیم کارهای دیگری غیر از تکثیر و در کنار هم قرار دادن این دو انجام دهیم؛ یعنی زیستگاهها را حفظ کنیم تا دستکم جمعیت طبیعی شان حفظ شود. این به آن معنی است که یک یوز مادر با چهار توله بتواند در طبیعت دیده بشود."
کارشناس طرح حمایت یوزهای آسیایی گفت امسال خانم ابتکار، مدیر سازمان حفاظت محیط زیست ایران تصمیم گرفت که بودجهای اختصاص بدهد تا این دو نمونه عمرشان در اسارت به آخر نرسد.
ایران آخرین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی است اما آیا مهماننوازی ایرانی شامل حال این موجود زیبا شده است؟
به این منظور مشاوری بینالمللی بکار گرفته شده که مرکزی را در تهران طراحی کرده، این مرکز در ابتدای مراحل ساخت است. کوشکی و دلبر احتمالا حدود اوایل پاییز به این مرکزمنتقل میشوند تا زیر نظر دائمی دامپزشک های متخصص باشند و همچنین مشاور بینالملی به انها دسترسی داشه باشد.
به نظر این کارشناس نمیتوان حیوانی را که هم خود و هم مادرش همیشه در شرایط نیمه اسارت، از محافظت برخوردار بودهاند به طبیعت بازگرداند چرا که هرگز از غریزه شکار و دفاع استفاده نکرده تا بتواند از خود در برابر خطرات احتمالی مراقبت کند.
از این رو الشاد عسکروف، محقق تکثیر پلنگ ایرانی در آکادمی علوم باکوی آذربایجان، معتقد است که اگر در محدوده نگهداری یوزپلنگهای ایرانی خرگوشهای وحشی اضافه بشوند و این حیوانات سریع التکثیر به خودی خود زاد و ولد کنند، هم مشکل غذای یوزها تا حدودی حل میشود و هم از طرفی به شکار کردن مشغول خواهند شد.
زیستگاه یوزپلنگ در حاشیه منطقهای بین استانهای تهران، سمنان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان و یزد قرار دارد.
او این روش را بهتر از قراردادن گوشت تازه در ظرف غذای کوشکی و دلبر میداند و یا حتی روش دواندن حیوان به دنبال ماشین حامل گوشت که در پروژههای آفریقا معمول است.
کارشناس مجری طرح حفاظت یوزهای ایرانی اطمینان دارد که حفاظت یک گونه حیوانی به هیچ ترتیب بدون آگاهی و احساس وظیفه مردم نسبت به طبیعت ممکن نیست؛ او در اینباره گفت: در ابتدای شروع کار حفاظت، گاهی باخبر میشدیم که مردم حاشیه زیستگاهها این حیوان را میکشتند و بعد درباره اسم آن اطلاعات به دست میآوردند.
آموزش به کودکان روستای کلاته فرهنگ
در کنار فقر آگاهی مردم نسبت به این حیوانات، طبیعت ایران نیز در فقر شدید منابع به سر میبرد. برخی کارشناسان معتقدند که مشکلات محیط زیست در ایران به مرحله بحرانی رسیده است.
تصور غلطی که از توسعه شهری طی قرنها در ایران وجود داشته موجب شده است که محیط زیست و به تبع آن حیات وحش به مرحله خطر نزدیک شود. به این معنی که یوزپلنگهای مورد نظر نیز همچون بسیاری دیگر از گونهها با رها شدن در طبیعت طعمه خود را نیافته و از گرسنگی تلف میشوند.
اطلاعرسانی به اهالی روستای راهچمن
به این ترتیب به اعتقاد کارشناس برنامه توسعه سازمان ملل، اگر با خوشبینی تمام و با پرداخت هزینههای گزاف این دو نمونه نر و ماده پس از سه سال صاحب ده تا دوازده توله یوز بشوند، تنها ارزشی که این طرح می تواند داشته باشد یکی حفاظت نسل این گونه در شرایط نیمه اسارت است و دومی که البته در کشور ما از اهمیت خاصی برخوردار است این که شاید زیبایی محسور کنندهاش کمکی باشد برای جلب اسپانسر حفاظت یوزهای آزاد.
اسپانسرهایی که معمولا به عنوان گروه همکار یا شریک ثالث می توانند وارد صندوق برنامه توسعه سازمان ملل شوند و به حفظ نسل این گونه در معرض خطر از نظر مالی کمک کنند.