اختلاف بنیاد مستضعفان و سازمان میراث فرهنگی بر سر مالکیت کاخ های سلطنتی

شهروند: بنیاد مستضعفان یکی از ثروتمند‌ترین نهادهای ایران، حالا دست گذاشته روی ۲ باغ‌موزه بزرگ کشور و می‌گوید مالکیت کاخ‌های «سعدآباد» و «نیاوران»، اصلا از همان ابتدای انقلاب متعلق به این بنیاد بوده و حالا هم شکایت کرده تا حقش را بگیرد.

بنیاد مستضعفان که اصولا با فعالیت‌های بزرگ اقتصادی شناخته می‌شود مدعی مالکیت بزرگترین باغ‌موزه‌های کشور شده است؛ سعدآباد با  ۱۸ کاخ‌ و مجموعه متنوعی از بناهای دیگر در دره دربند، شمالی‌ترین و خوش‌آب و هواترین منطقه تهران و در زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار قرار گرفته است. این مجموعه دارای حدود ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغستان‌ها، گلخانه‌ها و خیابان است.  علاوه بر سعد‌آباد، پای مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران هم در میان است. با روی کار آمدن دولت جدید، بنیاد مستضعفان، پرونده‌ سال‌های دور برای گرفتن مالکیت این ۲ مجموعه بزرگ فرهنگی و تاریخی را به جریان انداخته است. ماجرا از این قرار است که بنیاد مستضعفان که در سال‌های پس از انقلاب مجموعه اموال و دارایی‌های مربوط به خانواده پهلوی و نیز مقامات و مسئولان پیش از انقلاب را ضبط کرد و در اختیار گرفت، حالا اظهارنظری از امام خمینی(س) را در ‌سال ۵۷ مبنا قرار داده است: «به دولت ابلاغ نمایید که این غنایم مربوط به دولت نیست و امرش با شورای انقلاب است و آن‌چه ماموران دولت به دست آورده‌اند یا می‌آورند را باید تحویل بدهند.» بنیاد مستضعفان معتقد است که کاخ‌های سعدآباد و نیاوران نیز ازجمله دارایی‌های خاندان پهلوی به شمار می‌روند و نباید تحت مالکیت دولت قرار داشته باشد.  این درحالی است که مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حرف‌های دیگری دارند.   «قاسم سعیدی»، مدیرکل حقوقی بنیاد مستضعفان گفته به منظور ابطال اسناد دولت و میراث فرهنگی چندی پیش جلسه دادگاه در شعبه ۶ دادگاه انقلاب اسلامی برگزار و حکم مالکیت بنیاد مستضعفان بر کاخ‌های سعدآباد و نیاوران صادر شده است.  به گفته او سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هنوز به این موضوع اعتراضی نکرده است. او گفته «بنیاد مستضعفان قصد تجمیع املاک خود را دارد و از سازمان میراث فرهنگی به دلیل این‌که از واگذاری این ۲ کاخ استنکاف می‌کرد، شکایت کرده و دادگاه هم در این زمینه رأی را به نفع بنیاد مستضعفان صادر کرده است.» اختلاف‌ها بر سر مالکیت ۲ کاخ‌موزه بزرگ کشور در سال‌های گذشته بین دولت و بنیاد مستضعفان ادامه داشته است.  پرونده‌ای که در ‌سال ۸۷ با شکایت و پیگیری دولت وارد مرحله تازه‌ای شد. محمدرضا رحیمی، معاون وقت حقوقی دولت با استناد به فرمان حضرت امام(ره) و استناد به یکی از مصوبات شورای انقلاب در تاریخ ۲۳ فروردین ۵۹ مبنی بر این‌که «کاخ‌های نیاوران و سعدآباد با محوطه و تاسیسات آن جهت ایجاد موزه و پارک در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار می‌گیرد»، اعلام کرده بود مالکیت این ۲ مجموعه بزرگ تاریخی در اختیار سازمان میراث فرهنگی است. حالا اما مسئولان دولت قبلی رفته‌اند و با آمدن دولت جدید، مدیران بنیاد مستضعفان پرونده کاخ‌موزه‌های سعدآباد و نیاوران را بار دیگر بیرون کشیده‌اند. مسئولان سازمان میراث فرهنگی اما می‌گویند مدیریت این سازمان بر ۲ مجموعه بزرگ  تاریخی محرز است و مستندات قانونی به اندازه کافی وجود دارد.  با این همه بنیاد مستضعفان درحالی مدعی مالکیت ۲ مجموعه بزرگ و منحصربه‌فرد تاریخی و فرهنگی کشور شده‌اند که کارنامه فرهنگی آنها به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه فرهنگ در صیانت از بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی که در اختیارشان بوده نه‌تنها نمره قبولی نگرفته که بسیاری از موزه‌ها و بناهایی که در اختیار این بنیاد بوده تحت تاثیر منافع اقتصادی و کوتاه‌مدت یا تعطیل شدند یا کاربری فرهنگی‌شان را به کلی از دست دادند.
«احمد محیط‌طباطبایی»، مدیرکل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی در دولت اصلاحات، دراین‌باره به «شهروند» گفت: «پس از انقلاب طبق قانون، تمام خانه‌ها، اموال و املاکی که از رژیم قبلی مصادره شد در اختیار بنیاد قرارگرفت اما وضع کاخ‌های نیاوران و سعدآباد مانند سایر املاک و اموال نبود. این ۲ بر اساس مصوبه شورای انقلاب در اسفند ۵۷ در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد و آموزش عالی قرار گرفتند. علت واگذاری به این وزارتخانه هم این بود که در آن زمان یعنی تنها چند هفته پس از انقلاب سازمان میراث فرهنگی وجود نداشت و بخش حفاظت از موزه‌ها در وزارت ارشاد وقت فعال بود که این کاخ‌ها هم با نگاه و رویکرد تاریخی و فرهنگی به همان‌جا واگذار شد. حالا این‌که بنیاد مستضعفان بعد از سال‌ها مدعی مالکیت این کاخ شده واقعا سوال‌برانگیز است.»
محیط‌طباطبایی با تاکید بر این‌که مصوبات شورای انقلاب در نبود قوه مقننه، حکم قانون را دارد، ادامه داد: «افرادی که چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند واقعا باید بگویند چه هدفی دارند. به هر حال شورای انقلاب این مصوبه را داشته که افرادی چون آیت‌الله طالقانی، شهید مطهری و افرادی که هرکدام از رهبران اصلی انقلاب بودند، در آن عضویت داشتند. اساس بحث تبدیل این ۲ کاخ به موزه پیشنهاد آیت‌الله طالقانی بود. اینها بیایند توضیح بدهند که چرا خلاف آن‌چه در شورای انقلاب به صراحت عنوان شده، ادعایی را مطرح کردند؟ چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟ بنیاد مستضعفان که حالا مدعی گرفتن این ۲ کاخ‌موزه است همان سازمانی است که در سال‌های گذشته در خیلی از موزه‌هایی را که در اختیار داشت، بست چون می‌گفت از نظر اقتصادی صرفه ندارند!» بنیاد مستضعفان که حالا دست روی ۲ باغ‌موزه بزرگ کشور گذاشته، در سال‌هایی که از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته، بخشی از مجموعه گسترده اموال و املاکی را که در اختیار داشته  به صورت موزه‌هایی با نام «تماشاگه» به نمایش گذاشت؛  موزه‌هایی که البته همه آنها چند‌سال پس از فعالیت تعطیل شدند؛ باغ و موزه تماشاگه تاریخ در خیابان ولیعصر که از چندین‌سال پیش بنیاد مستضعفان آن را تعطیل کرده و با جدیت به دنبال ساخت چند مجتمع ساختمانی با نام «اسکان ۲» در آن‌جاست. یا موزه تماشاگه پول که چند سالی در ساختمان دفینه فعال بود اما بعدها از آن‌جا منتقل شد و عملا کاربری ساختمان منحصربه‌فرد دفینه هم در خدمت منافع اقتصادی بنیاد مستضعفان قرار گرفت. مدیریت فرهنگی بنیاد مستضعفان در سال‌های اخیر در پاسخ به منتقدانی که عملکرد این بنیاد را غیرفرهنگی می‌خواندند، اعلام کرده بود: «ما موزه‌ها را جابه‌جا می‌کنیم، تعطیل نمی‌کنیم.» اما منتقدان می‌گویند موزه‌های بنیاد مستضعفان بعد از جابه‌جایی کجا می‌‎روند؟ جایی کنار باغ‌وحش و شهربازی. بنیادی که حالا ادعای مالکیت ۲ کاخ‌موزه بزرگ کشور را دارد در سال‌های گذشته همه موزه‌ها و آثار فرهنگی‌اش را به جایی کنار باغ‌وحش و شهربازی پارک ارم منتقل کرده است؛  عملکرد و نگاهی که بیش از هر چیز نشان‌دهنده  غلبه نگاه اقتصادی حاکم بر این مجموعه مدیریتی است. با چنین سابقه‌ای است که «محیط‌طباطبایی»، از این‌که مالکیت کاخ‌های سعدآباد و نیاوران برای بنیاد مستضعفان به رسمیت شناخته شده، اعلام نگرانی می‌کند و می‌گوید:«سازمانی مدعی گرفتن این ۲ مجموعه شده است که مکان‌های موزه‌ای خودش را مثل تماشاگه تاریخ بست. در سال‌های گذشته، بارها مجموعه موزه‌های بنیاد مورد هجمه و تهدید قرار گرفتند و آن‌چه هم از میراث فرهنگی در بنیاد مستضعفان حفظ شده، به همت بچه‌هایی بوده که بی‌چشمداشت کار کردند و چراغ تعدادی از موزه‌های بنیاد را روشن نگه داشتند.» به گفته محیط‌طباطبایی، بنیاد مستضعفان، سازمانی اقتصادی است. او ادامه داد: البته در حوزه فرهنگ هم عملکرد و رفتارش را دیده‌ایم. در سال‌های گذشته همه موزه‌های بنیاد جمع‌آوری  و به کنار هتل و باغ‌وحش ارم منتقل شدند. تفکری که بین باغ‌وحش و شهربازی و موزه تفکیکی قایل نیست و همه را یکی می‌بیند نمی‌تواند نگهبان خوبی برای میراث فرهنگی باشد.