ماجرای پایاننامههایی که با پول خریداری می‌شوند
ابراهیم خندان
روزنامه نگار
بازار خرید و فروش مقاله‌های علمی این روزها در ایران گرم است و این گرما با گسترش سریع آموزش عالی در مقاطع تحصیلات تکمیلی روز به روز بیشتر نیز می‌شود.
این کار که در همه جوامع علمی دنیا کاری مذموم است و نمونه کاملی از تقلب قلمداد می‌شود، آنچنان در ایران متداول شده است که شرکت‌های متعددی برای ارائه چنین خدماتی تاسیس شده‌اند و به راحتی می‌توان به آنها و خدماتشان از راه آگهی‌هایی که در روزنامه‌ها منتشر می‌کنند یا از راه مراجعه مستقیم به صفحات اینترنتی‌شان دسترسی پیدا کرد.
تنوع خدمات ارائه شده در این شرکت‌ها براستی شگفتی آفرین است و گاهی به نظر می‌رسد که عرضه برخی از این خدمات بدون حمایت و همکاری جامعه دانشگاهی غیر ممکن باشد. ممکن است بخشی از خدمات مطرح شده در آگهی‌های این شرکت‌ها فقط ادعایی برای بازارگرمی باشد ولی حتی ادعای وجود چنین کالاهایی در سبد خدمات این شرکت‌ها بسیار نگران کننده است.
خدمات عرضه شده در بازار
شرکت‌هایی که در این زمینه کار می‌کنند خود را شرکت خدمات علمی می‌نامند و بطور معمول سبدی از خدمات مختلف را به مشتاقان ارائه می‌کنند که از تنوع زیادی برخوردار است و فقط شامل فروش مقاله نمی‌شود. البته همه این شرکت‌ها سبد یکسانی ندارند و بسته به امکاناتشان ممکن است تفاوت‌هایی با هم نیز داشته باشند و گاهی ممکن است شرکت‌هایی با نامهای متفاوت در اصل زیر مجموعه شرکت دیگری باشند و برای شرکت مادر فعالیت کنند. خدمات این موسسه‌ها بدون توجه به میزان تقاضا عبارتند از:
۱- خرید و فروش گزارش تحقیق و پروژه‌های دانشجویی برای دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد. این گزارش‌ها بطور عمده شامل تکالیف دانشجویی، و نه الزاما پایان نامه‌ها، می‌شود که شامل طیف گسترده‌ای از رشته‌های دانشگاهی و موضوع‌های درسی می‌شود. منبع این گزارش‌ها به طور عمده، خود دانشجویان هستند که گزارش کار خود را به این شرکت‌ها می فروشند و شرکت‌ها نیز آنها را گاهی در مجموعه‌ای ضبط شده بر روی سی دی یا دی وی دی با قیمت‌های به نسبت کم بفروش می‌رسانند.
۲- پایان‌نامه‌های دوره کارشناسی ارشد. تنوع موضوع و عنوان در این شاخه نسبت به گزارش‌های تحقیقی کمتر است ولی با کمی جستجو براحتی می‌توان موضوع مورد علاقه خود را پیدا کرد.
در این بخش خدمات به طور معمول، به دو گونه عرضه می‌شوند؛ یا متقاضی با خرید پایان نامه‌های آماده‌ای که پیش از این بوسیله دانشجوی دیگر و در دانشگاهی متفاوت با محل تحصیل خریدار، عرضه شده است و با تغییر صفحه بندی و عنوان، به به فروش می‌رسد؛ یا شرکت‌ها از ابتدا با مشارکت متقاضی پایان‌نامه‌ای از روی مراجع و پایان‌نامه‌های پیشین برای او تهیه می‌کنند و تمام خدمات مرتبط با آن را برعهده می‌گیرند که این خدمات شامل آماده سازی و صفحه‌آرایی و چاپ و در بعضی از موارد آماده سازی اسلایدهای جلسه دفاع نیز می‌شود. هزینه این خدمات با توجه به تنوع آنها بسیار متفاوت است و گاه تا چند میلیون تومان نیز می‌رسد.
۳- اجرای پروژه‌های نرم افزاری، شامل برنامه نویسی‌ها، مدل سازی‌ها، و شبیه‌سازی‌ها و تحلیل آنها. این خدمات برای همه دانشجویان و کادر هیات علمی در دسترس است. البته این خدمت را نباید با سفارش کار به بیرون (برون‌سپاری) بخشی از یک پروژه اشتباه گرفت.
در سفارش کار به بیرون، محقق بر روی کل پروژه نظارت دارد و فقط برای صرفه جویی در زمان و هزینه بخش کوچکی از کار خود را با نظارت دقیق به شرکت‌ها یا افراد بیرون از مجموعه کاری خود وامی‌سپارد که کاری بسیار عادی و متداول است. اما کار این شرکت‌ها اجرای پروژه‌های نرم‌افزاری بدون مشارکت خریدار است، بطوریکه گاهی خریدار فقط ارائه کننده نتایج کار این شرکت‌هاست و هیچ پیش زمینه و دانشی از روند و چگونگی اجرای پروژه ندارد.
۴- ترجمه یا تالیف کتاب به نام متقاضی. این نوع از خدمات نسبت به بقیه خدمات ذکر شده از قدمت بیشتری برخوردار است و از سال‌ها پیش به اشکال مختلف وجود داشته است ولی بعد از اینکه تالیف کتاب یکی از پارامترهای ارتقا شغلی در دانشگاه‌ها تبدیل شد تعداد متقاضیان آن افزایش یافت.
در سال‌های دهه هفتاد و اویل هشتاد این پدیده بقدری معروف شد که مطبوعات آن را پدیده کتاب‌های سفارشی نامیدند. شرکت بنام متقاضی کتابی را ترجمه یا تالیف می‌کند و همه خدمات چاپ و نشر آن را برعهده می‌گیرد در پاره‌ای از موارد نیز نام متقاضی را بعنوان ویراستار بر روی کتاب آماده چاپ می‌آورد.
۵- تدوین و تالیف مقالات علمی برای نشر در مجلات علمی معتبر. متقاضیان این نوع از خدمات بطور عمده دانشجویان متقاضی تحصیل یا پذیرش در دوره دکترا در خارج یا داخل کشور هستند. ولی در بین نیازمندان این خدمات دانشجویان دوره دکترا و حتی اعضای هیات علمی برخی از دانشگاه‌ها را می‌توان دید که برای فارغ التحصیلی یا ارتقا شغلی نیازمند چاپ مقاله در نشریات معتبر هستند.
خدمات و البته قیمت‌ها در این بخش متنوع است. ساده‌ترین کارها اضافه کردن نام متقاضی بعنوان نویسنده اصلی به مقاله‌ای آماده انتشار است. در این روش مقاله‌ای که حاصل کارکرد و پژوهشی واقعی است به این شرکت‌ها عرضه می‌شود و شرکت‌ها با توافق صاحب اثر، فرد دیگری را بعنوان نویسنده اصلی به مقاله اضافه می‌کنند. روش دیگرتغییر عنوان و چکیده مقاله‌ای است که پیش از این منتشر شده است و شرکت با تغییر بخش‌های کوچکی از آن و باز نشرش در نشریه‌های غیر مشهور و با ارجاع کم، پاسخگوی نیاز مراجعه کننده است.
راه دیگری که این شرکت‌ها و گاهی برخی از دانشجویان برای تولید و انتشار یک مقاله انتخاب می‌کنند ترکیب چند مقاله با هم به روش کپی کردن از منابع مختلف و چسباندن در مقاله جدید است. این روش یکی از متداولترین روش‌هاست که متاسفانه برخی از دولتمردان ایرانی در دولت‌های مختلف نیز به آن متهم شده‌اند.
بازار خرید و فروش مقاله‌های علمی با گسترش سریع آموزش عالی در مقاطع تحصیلات تکمیلی روز به روز بیشتر نیز می‌شود.
هزینه خدمات در این بخش وابسته به نوع مقاله، روش تولید، محل نشر، و تعداد ارجاعاتی که مقاله بعد از نشر می‌گیرد متفاوت است. برای مثال شرکتی برای انتشار مقاله‌ای که نام شما در آن اضافه شده‌است و در نشریه‌ای معتبر با ارجاعات زیاد منتشر خواهد شد رقمی بیش از ده میلیون تومان، طلب می‌کند و این بغیر از هزینه‌ای است که بابت هر ارجاع به مقاله خواهید پرداخت. چون هرچه تعداد ارجاع به یک مقاله بیشتر باشد اهمیت آن و بطور طبیعی کار شما بیشتر است. همان شرکت برای هر ارجاع به مقاله شما در نشریه‌ای معتبر دویست هزارتومان طلب می‌کنند.
۶- شاید جالبترین و بی نظیرترین خدمات این شرکت‌ها عرضه "محصول فناورانه" باشد. در دنیای امروز و در کشورهای توسعه یافته تحقیقات دانشگاهی گاهی می‌توانند به محصولی تبدیل شوند که در بازار قابل عرضه باشد. به این محصولات که از دل تحقیقات دانشگاهی زاده می‌شوند "محصولات فناورانه" می‌گویند، برای مثال در این زمینه می‌توان به محصولات زیست فناورانه یا نانو فناوری اشاره کرد.
در کشورهای صنعتی با فراهم کردن امکاناتی مانند واحدهای رشد و پارک‌های فناوری به دانشگاهیان امکان می‌دهند که با کار کردن بر روی محصول خود آن را به شرکت‌های دیگر عرضه کنند تا از این راه وارد چرخه تولید و عرضه شود.
در ایران یکی از راه‌های ورود به دوره دکترا یا ارتقا شغلی برای اعضای هیات علمی ارائه "محصول فناورانه" است که برخی از شرکت‌ها چنین محصولی را نیز برای شما تهیه و عرضه می‌کنند.
این‌ها تنها خدماتی نیست که این شرکت‌ها و نمونه‌های خارجی آن عرضه می‌کنند. این روزها با پرداخت مبلغی در حدود چند هزار دلار هم می‌توان مدرک دکترا گرفت و هم مرد علمی سال شد و هم از نوع ماندگارش.
واکنش دولت و جامعه دانشگاهی
کارشناسان معتقدند متاسفانه دولتمردان ایرانی چندان این مسئله را جدی ندیده‌اند و در برابر آن واکنشی نشان نداده‌اند. آنها معتقدند که ورای نقش و تاثیر سیاست‌های تبلیغی در افزایش آمار تولیدات علمی کشور در تشویق مسئولان سیاسی به تداوم سکوت در برابر انتشار مقاله‌های جعلی علمی، این عدم واکنش می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که کنترل آن را اگر نه غیرممکن شاید بسیار مشکل ساز باشد.
به عقیده کارشناسان مسائل آموزشی، توسعه ناهمگون و لجام گسیخته آموزش عالی بخصوص در بخش تحصیلات تکمیلی یکی از مهمترین این دلایل است که موجب شده‌است تا از سویی برای تامین نیروی انسانی بعنوان هیات علمی در دانشگاه‌های جدید و از سوی دیگر پایان دادن به دوره تحصیلی دانشجویان پذیرفته شده، در اسرع وقت، نوعی چشم پوشی بر این مشکلات و مسئله‌ها در بدنه مدیریت آموزش عالی کشور بوجود آید.
این گروه می گویند نباید فراموش کرد که تعداد زیاد دانشجو و تعداد اندک هیات علمی و همچنین گستردگی حوزه‌های تحقیقی و تحصیلی در عمل نیز مانع بزرگی در کنترل این پدیده است.
جامعه دانشگاهی ایران در برخورد با این پدیده به دو دسته بی تفاوت و نگران تقسیم می‌شوند. بیشتر اساتید دانشگاه‌های بزرگ و معتبر کشور در باره این پدیده بسیار نگرانند و از راه‌های مختلف اعتراض خود را اعلام می‌کنند. برای مثال گروهی از این دانشگاهیان با برپایی یک پایگاه اینترنتی به نام "استادان علیه تقلب" سعی کرده‌اند که با جمع‌آوری موارد مختلف تقلب‌های علمی و ارائه راهکارهایی برای برخورد با تقلب‌ها یا آشکارسازی آنها به دیگر دانشگاهیان در این زمینه کمک کنند.
آنها حتی در نامهای به آقای کامران دانشجو وزیر علوم دولت آقای احمدی نژاد از اینکه اعتبار علمی همه دانشگاهیان ایرانی در جهان به خاطر تقلب‌های علمی، خدشه دار شود اظهار نگرانی کرده‌اند و پیشنهاد تاسیس دفتری برای مبارزه با این پدیده در وزارت علوم را دادند که هیچگاه پاسخی دریافت نکرد.
در بخشی از این نامه آمده است که:
"ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺪادﯼ از اﻋﻀﺎی هیات ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎﻩهای ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر، ﻻزم ﻣﯽداﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﻧﮕﺮانی ﻋﻤﻴﻖ ﺧﻮد را از ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻘﻠﺐ ﻋﻠﻤﯽ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ داﻧﺸﮕﺎﻩهای ﮐﺸﻮر اﺑﺮاز داریم. این ﺗﺨﻠﻔﺎت علمی شامل مواردی مانند ﺗﻘﻠﺐ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن در درس‌ها، ﮐﭙﯽ رﺳﺎﻟﻪها از ﮐﺎرهاﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺳﺎﻟﻪهاﯼ ﺧﺎرﺟﯽ، ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ، ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺟﻌلی و غیره؛ و ﺗﻘﻠﺐ بوسیله ﺑﺮﺧﯽ از اﺳﺘﺎدان مانند ﺳﺮﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺨﺶهای ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﻣﻘﺎﻻت ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﭼﺎپ ﺷﺪﻩاﻧﺪ، ﺳﺮﻗﺖ دادﻩهای ﺗﺠﺮﺑﯽ، ﺗﻮلید داده‌های تقلبی و مانند آنها می‌شود"
"بطوریکه در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺷﺎهد اﻧﺘﺸﺎر ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺠﻼت ﺑﺴﻴﺎر ضعیفی بوده‌ایم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺧﻮد را در ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ آی‌اس‌آی ﺛﺒﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺪون داورﯼ ﮐﺎﻓﯽ (و در بعضی از ﻣﻮارد ﺣﺘﯽ ﺑﺪون داورﯼ) ﻣﻘﺎﻻت ﺿﻌﻴﻒ و ﺗﻘﻠﺒﯽ ﺑﺮﺧﯽ اﺳﺎتید و داﻧﺸﺠﻮیان را در ﻗﺒﺎل درﻳﺎﻓﺖ مبلغی ﭼﺎپ می‌کنند. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل یک نشریه ۴٧٠ ﻣﻘﺎﻟﻪ از نویسندگان ایرانی را، ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎل ۲۰۰۷ ﭼﺎپ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ. ﺑﺴﻴﺎرﯼ از این مقالات ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻮﺁوری هستند و از ارزش علمی کافی ﺑﺮاﯼ اﻧﺘﺸﺎر در یک نشریه معتبر برخوردار نیستند."