گوزن زرد ایرانی؛ از کرخه تا مرگ
محمد رضا یزدان پناه
دز و کرخه مناطقی در مرز خوزستان و ایلام هستند که گوزن زرد را به طبیعت بازگرداندند.
تا نیم قرن پیش تصور می‌شد نسل گوزن زرد که روزگاری از شمال آفریقا تا ایران می‌زیست، برای همیشه منقرض شده است.
اما حدود ۵۰ سال پیش بود که چهار رأس گوزن زرد در دز و کرخه مشاهده شدند؛ یک رأس نر و سه رأس ماده. این چهار رأس به اصطلاح «زنده‌گیری» شدند تا با حفاظت از آنها، امکان تکثیر و بازگشت‌شان به طبیعت فراهم شود.
یک سال بعد در ۱۳۴۳، یک جفت دیگر گوزن زرد در همان منطقه مشاهده و زنده‌گیری شد تا ایران به تنها زیستگاه گوزن زرد در جهان تبدیل شود.
برای حفاظت بهتر از این گونه نادر حیوانی آنها را که تعدادشان رفته رفته بیشتر می‌شد، در مناطق مختلف ایران پراکنده کردند.
مناطق حفاظت شده دشت ناز ساری، دریاچه اشک (الاغ) در دریاچه ارومیه و مناطق دیگری در چهارمحال و بختیاری، یزد و فارس به زیستگاه‌های اصلی گوزن زرد در ایران تبدیل شدند.
اما حالا دیگر اثری از این گونه بی‌نظیر حیوانی در منطقه حفاظت شده دز و کرخه که نیم قرن پیش گوزن زرد را به حیات وحش بازگرداندند، دیده نمی‌شود.
یک گونه مگس مهاجم به نام «میاز» در عرض چند هفته حدود ۷۰ رأس یعنی تمام گوزن‌های زرد این منطقه را کشت.
اسماعیل کهرم: کاری از دست کسی برنمی‌آمد
پس از آنکه مقام‌های رسمی ایران در تیرماه سال جاری اعلام کردند که ۴۵ رأس از ۷۰ گوزن منطقه حفاظت شده دز و کرخه کشته شدند، یک نماینده مجلس گفت که از ۱۶ خرداد ۱۳۹۲ تا ۱۳ مرداد، تنها دو گوزن در این منطقه زنده باقی مانده‌اند.
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و استاد محیط زیست دانشگاه به رادیو فردا می‌گوید که بارش‌های فصل بهار در استان خوزستان، به افزایش فوق‌العاده تعداد کنه‌ها و حمله آنها به گوزن‌های زرد منجر شد. او معتقد است که آن دو گوزن زرد هم به احتمال زیاد کشته شده‌اند.
به گفته آقای کهرم، کنه‌ها با حمله به بدن گوزنها، حفره‌هایی با خارش شدید در نقاط مختلف بدن این حیوانات ایجاد می‌کردند و باعث شده بودند برخی گوزنها مثلا آنقدر گوش خود را به درخت‌ها بکشند که گوش‌شان از بدن‌شان جدا بشود.
این بوم‌شناس مدافع محیط زیست می‌گوید: «مگس‌های میاز به همین حفره‌ها حمله می‌کردند و هزاران تخم در آنها قرار می‌دادند. لاروی که از این تخم‌ها متولد می‌شد، شروع به تغذیه از بافت‌های بدن گوزن می‌کرد و باعث مرگ آن می‌شد.»
آقای کهرم معتقد است در وضعیت بغرنجی که بر اثر طغیان کنه‌ها و مگس‌های میاز در منطقه حفاظت شده کرخه و دز پیش آمد، کاری از دست هیچ‌کس برنمی‌آمد اما حمیدرضا میرزاده، سردبیر سایت سبز پرس معتقد است که امکان «پیش‌گیری» از این واقعه وجود داشت.
آقای میرزاده به «سوء مدیریت» در ماجرای مرگ گوزن‌های زرد ایرانی هم اشاره می‌کند و به رادیو فردا می‌گوید: «گوزنها مانند گاومیش‌ها عادت به آب‌تنی و گل‌مالی دارند اما آنطور که من شنیده‌ام تنها حوضچه آبی که برای آنها پیش‌بینی شده بود آب نداشت و سدسازی در بالادست رودخانه کرخه نیز باعث شده بود بستر آب رودخانه بسیار کوچک شود و چاله‌های آب اطراف آن را به محل خوبی برای رشد و نمو مگس‌ها تبدیل کند.»
«افتخار» برای ایران
اما حتی سردبیر سایت سبز پرس هم اذعان دارد که وقتی بیماری‌های حیات وحش شیوع پیدا می‌کنند «کار زیادی نمی‌توان انجام داد».
حدود ۲۰۰ گونه پستاندار، ۵۲۰ گونه پرنده، ۲۰ گونه دوزیست و ۱۰۰ گونه خزنده در ایران زندگی می‌کنند یا مشاهده و ضبط شده‌اند که به گفته آقای میرزاده با توجه به وسعت کشور «تنوع بالایی» است.
اما این فعال مدافع محیط زیست معتقد است که بالا بودن تنوع حیات وحش در ایران «افتخار نیست» بلکه «حفاظت و حفظ نسل» این حیات وحش متنوع است که می‌تواند یک افتخار برای کشور به شمار بیاید.
تعدادی از این گونه‌ها مانند یوزپلنگ و گور ایرانی در معرض انقراض قرار دارند.
مدافعان محیط زیست در ایران امیدوار هستند که پراکندگی گوزن زرد در نقاط مختلف ایران و حفاظت از آنها، به حفظ نسل در معرض انقراض این گونه بی‌نظیر جانوری در جهان منجر بشود.