آیا تقلب در انتخابات ممکن است؟
سعید برزین
تحلیلگر سیاسی
آیت الله علی خامنه‌ای یک بار گفت که در مرحله‌ى قرائت آراء در انتخابات ۱۳۹۲ باید مرّ قانون رعایت شود و نهایت امانتدارى انجام بگیرد.
صحبت رهبر جمهوری اسلامی در رابطه با این نکته است که طی چند سال گذشته موضوع تقلب در انتخابات تبدیل به یک بحران سیاسی شده و بر ارزش و تاثیر آن سایه افکنده است.
حکومت میگوید تمامی انتخابات، از جمله انتخابات ۸۸، سالم بوده اند اما برخی گروه‌های اپوزیسیون میگویند درمورد صحت و سلامت انتخابات شک دارند و معترضند.
شاید مهمترین عاملی که موجب تردید در سلامت رای‌گیری میشود عدم حضور ناظران بی‌طرفی است که بتوانند صحت کار را تشخیص دهند و اعلام کنند.
چنانچه در انتخابات پیش‌رو، نظام به ناظران بیطرف، از جمله خبرنگاران، اجازه حضور و گزارش دهد قدم موثری در جلب اعتماد عمومی برداشته است.
اما در عین حال می‌توان پرسید که اگر احتمالا بخواهد تخلف و یا تقلبی صورت بگیرد به چه شکلی خواهد بود و در چه مقاطعی به وقوع خواهد پیوست؟
تخلف در سطح شعبه
در پایین هرم رای گیری، یعنی در داخل شعبه و هنگام اخذ رای، اولین مرحله تقلب احتمالی است. این نوع تخلف و یا تقلب، آسانتر صورت میگیرد و عموما جزئی‌تر است.
مثلا ممکن است تعدادی تعرفه اضافی در صندوق ریخته شود و یا افرادی از شناسنامه جعلی استفاده کنند و یا یک نفر چند بار رای بدهد. درست کردن صندوق‌های جعلی و از پیش پرشده که درپایان ساعات کار بیرون آورده می‌شوند یکی دیگر از روش های تقلب در شعبه است.
در این سطح، تقلب هنگام شمارش آرا نیز می تواند رخ بدهد. یعنی تعداد آرایی که ثبت و سپس به مقامات وزارت کشور گزارش میشود مطابق آرای واقعی داخل صندوق‌ها نیست.
بدین ترتیب، امکان تخلف و یا تقلب هنگام اخذ رای و یا هنگام شمارش در شعبه وجود دارد. ولی این کار، به نسبت، مشکل و کم حاصل است.
این نوع تقلب مستلزم تبانی تمامی ناظران و مجریان انتخاباتی است که در موقع رای‌گیری و هنگام صورت جلسه حضور دارند و شامل نمایندگان وزارت کشور و شورای نگهبان به اضافه هواداران نامزدها میشود.
در شرایطی که حدود ۶۷۰۰۰ شعبه رای وجود دارد سازماندهی چنین تقلبی از نظر برنامه ریزی، مدیریت و اجرا پیچیده و مشکل است و تبانی ده‌ها هزار نفر را در سطح کشور می‌طلبد.
برای چنین نوع تقلبی باید تعداد زیادی از مجریان و ناظران و هواداران نامزدها را تحت مدیریت و برنامه ریزی واحدی درآورد. به اضافه اینکه، اگر تفاوت آرای نامزدها بالا باشد این نوع تقلب نمی‌تواند تاثیر حیاتی بر نتیجه انتخابات بگذارد.
اما تقلب در سطح شعبه میتواند در مورد شوراها، بخصوص در شهرهای کوچک و روستا، تعیین کننده باشد. اینجا تعداد رای کم است و کوچکترین تخلف میتواند نتایج را دگرگون کند.
تقلب در سطح تجمیع
پس از شمارش آرا در شعبه، نتایج صندوق ها به فرمانداری و از آنجا به استانداری فرستاده میشود و، پس از جمع آوری، تمام نتایج از همه شهرها به وزارت کشور (در تهران) منتقل می‌گردد.
آیین‌نامهٔ اجرایی قانون انتخابات نحوه تکمیل تجمیع و صورتجلسه در فرمانداری و اعلام نتایج بر مبنای شهرستان را معین می‌کند.
در گذشته مقامات انتخاباتی اطلاع رسانی کافی در مورد این بخش از جمع آوری آرا و ارسال آن نکرده و تلاشی برای شفاف سازی این روند نداشته اند. کمبود اطلاعات در مورد این مرحله به شک و شبهه دامن می‌زند.
در انتخابات ۸۸، میر حسین موسوی گفت که نتایج شمارش شده در سطح شهرستان (که باید با حضور نمایندگان نامزدها صورت بگیرد) انجام نشده و آرا مستقیما به ستاد انتخاباتی وزارت کشور در پایتخت ارسال شده است.
در مرحله ارسال و اعلام نتایج، تخلف می تواند در دو مقطع مختلف صورت بگیرد. مقطع اول هنگام جمع آوری نتایج آرا در شهر و شهرستان است.
مقامات می توانند در آمار جمع آوری شده در شهرستان و یا شهر دست ببرند و ارقامی را که به تهران می‌فرستند طبق قرار قبلی به نفع یکی از نامزدها مهندسی کنند. این کار می تواند پشت درهای بسته صورت بگیرد.
در این مقطع امکان دستبردن و مهندسی آرا بیشتر و آسانتر است ولی بدون دردسر نیست. ایران بیش از ۱۳۰۰ شهر دارد.
اینجا، مهندسی آرا به مقیاس کلان از سطح شعبه آسانتر است ولی باز هم کار ساده ای نیست و احتیاج به هماهنگی چند هزار نفر از مقامات حکومتی با ماموریت های مشخص دارد.
مقطع دوم، و نهایی، احتمال تقلب در اطاق تجمیع وزارت کشور در پایتخت است. در اینجا آرا تمامی نقاط کشور جمع آوری میشود.
اگر بخواهد تقلبی در سطحی گسترده صورت بگیرد احتمال آن در اطاق تجمیع وزارت کشور بیشتر است، هم از نظر سهولت در اجرا و مدیریت آمار و هم معدود بودن افراد شرکت کننده.
در سال ۸۸ که مسئله تقلب تمامی انتخابات را تحت تاثیر خود قرار داد، نمایندگان میر حسین موسوی، مهدی کروبی و محسن رضایی اعتراض کردند که امکان نظارت بر نحوه تجمیع در وزارت کشور را نداشته اند.
در اطاق تجمیع وزارت کشور است که تمام ارقام قبل از انتشار طبقه بندی می‌شوند و امکان تغییر و دستبردن در آنها از همه آسانتر به نظر می‌رسد.
در سال ۸۸ که مسئله تقلب تمامی انتخابات را تحت تاثیر خود قرار داد و سرنوشت کشور را رقم زد، نمایندگان میر حسین موسوی، مهدی کروبی و محسن رضایی اعتراض کردند که امکان نظارت بر نحوه تجمیع در وزارت کشور را نداشته اند.
تنها کسانی که در اتاق تجمیع وزارت کشور حضور داشتند وزیر کشور (صادق محصولی)، مسئول برگزاری انتخابات (کامران دانشجو) و یک فرد اعلام نشده دیگر بود. نمایندگان نامزدها گفتند که آنها حتی قادر نشدند به این اتاق نزدیک شوند.
بطور کلی اگر تفاوت رای نامزدها کم باشد تاثیر تقلب و تخلف بیشتر میشود اما اگر فاصله رای زیاد باشد مهندسی انتخابات سخت‌تر است چراکه پیامد آن به لحاظ شوک افکار عمومی سنگین‌تر خواهد بود.
دو نظر سیاسی
طی چند سال گذشته موضوع تقلب در انتخابات تبدیل به یک مشکل سیاسی شده و بر ارزش و تاثیر آنها سایه افکنده است. نیروهای سیاسی کشور، چه آنها که در حکومت هستند و چه آنها که در اپوزیسیون فعالیت می‌کنند، ادعاهای فراوانی درمورد صحت و سلامت انتخابات داشته و دارند.
از یک سو، طرفداران نظام میگویند که شاید تخلف‌های جزیی در برخی شعبه ها صورت بگیرد – که میگیرد و باید جرم حساب شود – اما تقلب رسمی، گسترده و از پیش مهندسی شده در سطح کشور اتفاق نمی‌افتد و انتخابات از صحت و سلامت کلی برخوردارند.
از سوی دیگر، برخی منتقدین با اشاره به قرائن موجود میگویند که حکومت انتخابات را مهندسی خواهد کرد و نامزد مورد نظر را با تقلب بر مسند قدرت خواهد نشاند. این منتقدین همچنین می گویند مردم به خاطر تقلب در انتخابات قبلی به انتخابات امسال مشکوک هستند.
تحولات چهار سال اخیر نشان می‌دهد که هیچ یک از طرفین مناقشه به احتمال زیاد قادر نخواهند بود شواهد و اسناد قطعی محکمه پسندی ارائه دهند که سلامت انتخابات، و یا خلاف آن را، ثابت کند.
در این منازعه کفه ترازو به نفع حکومت نیست. عدم شفافیت روند انتخابات، بخصوص محدود کردن فعالیت احزاب و رسانه‌ها، جو را به ضرر حکومت شکل داده است.
در انتخابات پیش‌رو میزان حضور ناظران مستقل در مراحل مختلف و شفاف سازی روندکار در اعتمادسازی عمومی موثر خواهد بود.