با این 'سند' دانشگاهها در ایران اسلامی می‌شود
ابراهیم خندان
روزنامه نگار
روح الله شاطری دبیر شورای اسلامی شدن دانشگاهها اعلام کرد که سند دانشگاه اسلامی به تصویب اعضای شورای اسلامی شدن دانشگاهها و مراکز آموزشی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و برای تصویب نهایی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده است.
این سند اکنون در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد و و آنطور که محمد محمدیان رئیس نهاد نمایندگی آیت الله خامنه ای در دانشگاهها گفته "امیدواریم تا یک‌ماه آینده تصویب و به دانشگاهها ابلاغ شود."
ولی شورای اسلامی شدن دانشگاهها چه شورایی است و سند اسلامی کردن دانشگاهها چه می‌گوید؟
شورای اسلامی شدن دانشگاهها
وحدت حوزه و دانشگاه و همچنین اسلامی شدن دانشگاهها از آرمانها و اهداف رهبران ایران در احیا کردن دین در حوزه اندیشه ورزی و علم و آموزش، از بدو تولد جمهوری اسلامی تاکنون، بوده است.
برای رسیدن به این هدف، پس از جنگ و در دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی، به فرمان آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران "ستاد اسلامی شدن دانشگاهها" در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شد و در سال ۱۳۷۶ با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به "شورای اسلامی شدن دانشگاهها و مراکز آموزشی"، به عنوان یکی از شوراهای اقماری شورای عالی تغییر نام پیدا کرد.
اعضای شورا علاوه بر چند عضو حقیقی از حوزه‌های علمیه و دانشگاهها، عبارتند از وزرای علوم، بهداشت، و آموزش و پرورش، رییس دانشگاه آزاد، رییس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاهها، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، رییـس جهــاد دانشگاهــی، رییس شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی.
مهمترین فعالیت این شورا تعریف اصول عمومی و اختصاصی دانشگاه اسلامی و تدوین سندی با شش محور ( استاد و معلم، دانشجو و دانش آموز، نظام برنامه ریزی فرهنگی، متون و برنامه ریزی درسی، نظام برنامه ریزی آموزشی و پژوهشی و مدیریت) برای پیشبرد فرآیند اسلامی کردن دانشگاهها و مراکز آموزشی بوده است.
علاوه بر یک سری تعاریف کلی از دانشگاه، دانشگاه اسلامی از منظر این شورا عبارت است از این که:
- بینش توحیدی بر تمامی شئون دانشگاه و تفکر و اندیشه دانشگاهیان حاکمیت دارد و علم‌آموزی به منزله یک عبادت در جهت ایجاد و تقویت این نگرش ایفای نقش می‌کند.
- محیطی سرشار از معنویت و مکارم اخلاق به منظور رشد و تعالی فردی و تربیت صحیح و تزکیه و تعلیم نفوس ایجاد می‌شود و حیات و شخصیت معنوی و اخلاقی افراد اعتلا می‌یابد.
- افراد در پرتو معارف اسلامی با احساس تعهد و مسؤولیت نسبت به رشد و تعالی جامعه و تحقق اهداف و ارزشهای اسلامی در فعالیتهای اجتماعی مشارکت می‌جویند.
اما کارشناسان و ناظران مسایل آموزش عالی در ایران معتقدند که اسلامی کردن دانشگاهها در عمل اهداف دیگری نیز دارد که در این میان سه هدف بیشتر مدنظر برنامه ریزان است؛ تغییر روابط و ظواهر بر اساس احکام شرع، تبلیغ و ترویج اندیشه ارتباط علم و دین و از همه مهمتر تغییر بنیادین در محتوا و چگونگی ارائه علوم انسانی در دانشگاهها.
از نگاه مدافعان تغییرات در علوم انسانی وضعیت موجود در علوم انسانی راضی کننده نیست و نیاز جدی به رشد متوازن در سه عرصه متون علمی، اصلاح و تقویت ساختارها، و تربیت نیروهای انسانی متخصص و متعهد وجود دارد.
آنها معتقدند تعارض مبانی علوم انسانی وارداتی با معارف اسلامی، ایجاد انحرافات فکری در بین افراد جامعه و به خصوص قشر دانشگاهی، و منفعت آشکار این علوم برای غرب و استعمارگران از ضرورت‌های تحول در علوم انسانی است.
از نظر آنها منبع و توان کافی برای ایجاد این تحول در علوم اسلامی وجود دارد. برای مثال می‌گویند که در برخی از علوم انسانی مانند فقه، ظرفیت های بالقوه ای موجود است که به آن بی توجهی شده است.
اینکه چرا وضعیت علوم انسانی در ایران بدین شکل است نیز از نظر آنها در هنگام ورود علوم انسانی به دانشگاهها مجموعه‌های فکری و علمی معتقد به اسلام، با این علوم به شکل "علم" آشنایی نداشتند و کسانی هم که متصدی و مباشر معرفی این علوم بودند، در بیشتر موارد افرادی نبودند که به مبانی اسلام اعتقاد داشته باشند.
سند اسلامی کردن چه می‌گوید؟
سند دانشگاه اسلامی در سال ۱۳۷۶ به وسیله شورای اسلامی شدن دانشگاهها و مراکز آموزشی تدوین شد و درسال ۱۳۷۹ به تصویب اعضای شورای انقلاب فرهنگی رسید. در سال ۱۳۸۹ لزوم بازنگری سند و تدوین دوباره آن بر اساس اسناد بالا دستی، مانند سند چشم انداز بیست ساله و سند نقشه جامع علمی کشور، احساس شد.
پس از بازنگری و تدوین دوباره بخش‌هایی از سند، از تیر ماه ۱۳۹۰ سند در اختیار دانشگاهها و مراکز آموزش‌عالی برای اظهار نظر قرار گرفت. سند جدید تفاوت چندانی با سند اولیه ندارد و فقط در بخش‌هایی، نکاتی به عنوان راهکار و سیاستهای اجرایی به سند اولیه اضافه شده است.
سند دارای دو بخش اصلی است؛ سیاستهای راهبردی و سیاستهای اجرایی. تعاریف و اهداف کیفی و کمی در اسناد تکمیلی یا بالا دستی آمده‌اند. این سیاست‌ها در شش محور دسته بندی و تدوین شده‌اند. ذکر همه سیاست‌ها به علت کلی‌گویی یا عمومی بودن و طولانی شدن مطلب در اینجا ممکن نیست. ولی برای روشن شدن روح حاکم بر سندی که دولت ایران روی آن مانور می دهد، می توان به مواردی اشاره کرد.
مجموعه سیاستهای راهبردی ارائه شده در این سند بسیار فراگیر و گسترده است ولی در مواردی نظیر "ارزیابی ضوابط و عملکرد جذب و گزینش استاد" بسیار کلی است. هر چند در مواردی نیز با وجود روشن‌تر بودن، روش اجرایی آن روشن نیست. مواردی نظیر "تعظیم شعائر مذهبی برای اعتلای روح دین باوری و احترام به ارزشهای مذهبی متناسب با فضای علمی و فرهنگی دانشگاه"، "زمینه سازی مناسب برای ارتباط متقابل و گفتگوی همدلانه دانشجویان دانشگاهها با طلاب علوم دینی"و "توجه به ویژگیهای روحی و روانی متمایز دانشجویان دختر و پسر در طراحی فضاهای کالبدی دانشگاهها" از این دسته است.
محمد محمدیان رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاهها: سند اسلامی شدن دانشگاهها در دستور جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد و ما امیدواریم تا یک‌ماه آینده تصویب و به دانشگاهها ابلاغ شود
غیر از این، مواردی نظیر تفکیک جنسیتی و تلاش برای جداکردن دختران و پسران از بحث هایی است که هم اکنون در سطح وسیعی مطرح است. در این سند بر ترویج فرهنگ عفاف و تلاش برای رعایت حدود و ضوابط شرعی در روابط دختر و پسر بر اساس احکام حکومتی تاکید شده و آمده است که باید طراحی و معماری فضاهای دانشگاهی و برنامه ریزی های آموزشی و پرورشی به نحوی باشد که منجر به کاهش اختلاط دانشجویان دختر و پسر شود.
اهداف بلند مدت و رویایی
سند اسلامی شدن دانشگاهها علاوه بر هدف اصلی خود بر مبناهای دیگری هم تکیه دارد برای همین هم باید به گونه‌ای تنظیم شده باشد که نه تنها تناقضی با برنامه های کلان کشور نداشته باشد بلکه به سازمانها برای دستیابی به اهداف کیفی و کمی کمک کند. برخی از اهداف کیفی و بلندمدتی که بر آنها تاکید شده، عبارتند:
۱- دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخشی در جهان
۲- افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری داخلی به بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور
۳- ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین المللی علمی
۴- کمک به ارتقای علم و فناوری در جهان اسلام و احیای موقعیت محوری و تاریخی ایران در فرهنگ و تمدن اسلامی
۵- ارتقا سطح مطلوب تولید علم در علوم انسانی بر اساس مبانی اسلامی و نیازهای بومی
۶- تثبیت جایگاه کشور در علوم و فناوری‌های حوزه نفت و گاز به منظور دستیابی به نقش محوری در منطقه، فناوری اطلاعات به منظور کسب جایگاه اول در حوزه علم و فناوری در جهان اسلام، فناوری زیستی به منظور کسب ۳ درصد از بازار جهانی مربوطه و فناوری‌های نانو و میکرو به منظور کسب ۲ درصد از بازار جهانی مربوطه
۷- کسب دانش طراحی و ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای، دستیابی به دانش انرژی گداخت و دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا و کسب دانش طراحی و ساخت و پرتاب ماهواره به مدار زمین با مشارکت جهان اسلام و همکاری‌های بین المللی
برخی از کارشناسان معتقدند با توجه به تجربه‌های پیشین دستیابی به اهداف فوق با راهکارهای گنگ و قابل تفسیر سند اسلامی کردن دانشگاهها عملی به نظر نمی رسد و با این روش نه دانشگاه اسلامی خواهد شد و نه اهداف پیش بینی شده در آن به نتیجه می رسد.
سیاست های راهبری اسلامی شدن
استاد
۱- فراهم آوردن زمینه های مساعد قانونی و اجرایی برای جذب و گزینش استادان شایسته از نظر علم، ایمان، تقوا ، تعهد و آگاهی و پایبندی به مبانی و آرمانهای نظام جمهوری اسلامی ایران.
۲- جذب و گزینش استادان و مدرسان دروس معارف اسلامی به منظور گزینش استادان و مدرسانی با توانایی‌ها و شایستگی‌های بالای علمی، معنوی و اخلاقی
دانشجو
۱- ارتقاء سطح بینش اسلامی و اعتقادی دانش آموزان برای ورود به آموزش عالی با توجه به پیوستگی و تلازم میان نظام آموزش عالی با نظام آموزش و پرورش.
۲- گسترش و تقویت ایمان و اعتقاد اسلامی، تهذیب و تزکیه نفس و اعتلای عقلانی و علمی دانشجویان.
۳- قانونمند کردن فعالیتهای فرهنگی و سیاسی دانشجویان به منظور فراهم آوردن محیطی سالم و آزاد و مطمئن برای بحث و گفتگو و تحرک و فعالیت و ارتقای اندیشه های دینی.
نظام برنامه ریزی فرهنگی
۱- احیاء حفظ و ترویج فرهنگ اصیل اسلام در محیطهای علمی با استفاده از روشهای کارآمد و هماهنگ با محیطهای علمی.
۲- توجه به مبانی اسلامی در تدوین نظام برنامه ریزی فرهنگی به منظور تحقق آرمانها و ارزشهای انقلاب اسلامی.
۳- توجه و اهتمام ویژه به احداث مساجد و نمازخانه در مراکز آموزشی و اختصاص امکانات و تسهیلات در خور شأن به آن.
۴- توجه به حفظ عفاف در مراکز آموزشی بویژه تنظیم روابط بین دانشجویان دختر و پسر و تلاش در جهت فراهم کردن زمینه های مناسب برای این منظور و کاهش اختلاط آنها.
متون و برنامه ریزی درسی
۱- طراحی نظام آموزشی، تدوین متون و برنامه‌های درسی در تمامی شاخه‌های علوم بر اساس جهان بینی الهی و پژوهش در پدیده‌های هستی به منظور شناخت و شناساندن آیات الهی در جهان.
۲- توجه به هماهنگی و همسویی علم و دین در طراحی و تدوین برنام هها و متون درسی.
۳- طراحی و تدوین متون و برنامه های درسی بر اساس مبانی اسلامی بویژه در رشته‌های علوم انسانی.
نظام برنامه ریزی آموزشی و پژوهشی
۱- توجه ویژه به اهمیت رشته علوم انسانی در تربیت و انسان سازی و تأثیرات مثبت و منفی آنها در تحولات فرهنگی با عنایت به وجود قابلیتها و ظرفیت های فراوان در کشور.
۲- بهره گیری از تجارب علمی در سطوح ملی و بین المللی بویژه تجارب حوزه های علوم دینی.
۳- توجه به هماهنگی و همسویی علم و دین در بینش اسلامی در طراحی و تدوین برنامه‌های آموزشی و پژوهشی.
مدیریت
۱- توجه و تأکید بر تقویت ارزشهای اسلامی و انقلابی، تعهد اجتماعی، زما نشناسی، قانونمندی، تفاهم و احتراز از خودمحوری در طراحی و هدایت نظام مدیریتی.
۲- نظارت و ارزیابی هدفمند و مستمر به منظور تقویت ابعاد علمی و اسلامی مدیریت مراکز آموزشی و علمی.