رابطه با امریکا در وعده‌های انتخاباتی ایران
مجید محمدی ( جامعه شناس )
والتر لیپمن، نویسنده و یادداشت نویس نامی آمریکا می گوید: "بدون این اصل کنترل کننده که ملت باید توازنی میان اهداف و قدرتش برقرار کند، مقاصدش را در حیطه‌ی امکاناتش و امکاناتش را مساوی با مقاصدش قرار دهد، تعهداتش را مرتبط با منابع‌اش و منابعش را مکفی برای تعهداتش نگاه دارد غیر ممکن است در باب امور خارجی اندیشید."
مقامات سیاست خارجی ایالات متحده معمولا این نکات را ملاحظه می کنند. البته دولت امریکا در دوران بوش در تصمیم گیری در باب حمله به عراق برخی از نکات فوق را مد نظر قرار ندادبدین معنی که تعهداتش متناسب با منابع‌اش نبود و مقاصد اعلام شده‌اش (بسط دمکراسی در خاورمیانه) در حیطه‌ی امکاناتش قرار نداشت.
اما آیا آن دسته از مقامات جمهوری اسلامی که نامزد انتخابات ریاست جمهور ی۹۲ هستند و سخنانی را در باب رابطه با امریکا یا عدم رابطه با آن می گویند نکات فوق را مد نظر دارند؟
چرا برخی نامزدهای احتمالی به جای وعده دادن در مورد نیازهای قابل لمس مردم مثل بهداشت و آموزش و اشتغال و حمل و نقل عمومی رابطه با امریکا را وعده می دهند؟ چرا برخی دیگر چنین وعده‌ای نمی دهند؟
وعده‌ی توخالی
دو دسته موضع گیری در باب رابطه با امریکا شنیده می شود. یک دسته از نامزدهای احتمالی برای خوشحال کردن مردم از پایان تنش‌ها و کاهش فشار تحریم‌ها که به غلط مشکلات اقتصادی بدان‌ها نسبت داده می شوند وعده می دهند که با امریکا مذاکره می کنند:
"چنانچه بر روی منافع مشترک وضعیت به گونه‌ای باشد که رابطه با آمریکا برای ما مفید باشد، با این کشور وارد مذاکره می‌شویم" (محمد رضا باهنر، فارس ۳۱ فروردین ۱۳۹۲)؛ "اگر رییس‌جمهور شوم در کمتر از یک سال بر اساس نظر رهبری رابطه با آمریکا را برقرار خواهم کرد." (مصطفی کواکبیان، ایسنا، ۲۶ فروردین ۱۳۹۲)؛ "مذاکره نه تابوست و نه راه حل همه مشکلات. مذاکره یک ابزار است. ما با آمریکا جایی که لازم باشد حتما مذاکره می کنیم. مذاکره با آمریکا هیچ گاه برای ما خط قرمز نبوده است." (محمدرضا قالیباف، مهر ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲)؛ "ایران قرار نیست تا روز قیامت با آمریکا قهر باشد و رابطه قطع بماند بلکه در شرایط مناسبی و با حفظ منافع ملی این نوع رابطه باید تغییر کند." (حسن روحانی، خبر آنلاین، ۱۱ اردیبشهت ۱۳۹۲)
انداختن توپ به زمین خامنه‌ای
اما دسته‌ی دیگر که می دانند رئیس جمهور در نظام ولایت فقیه اصولا در این میان نقشی ندارد و نمی خواهند خامنه ای را آزرده سازند توپ رابطه با امریکا را به زمین وی می اندازند:
"در ارتباط با مذاکره با آمریکا، رهبر معظم انقلاب با رعایت خطوط قرمز تعریف شده موضع نظام را به صورت شفاف تبیین کردند." (محمد حسن ابوترابی فرد، الف ۲۸ فروردین ۱۳۹۲)؛ "با توجه به فرمایشات رهبر کبیر انقلاب اسرائیل را به رسمیت نمی شناسیم و با آمریکا دشمنی و تخاصم داریم.
رئیس جمهور باید مؤثر و هماهنگ با رهبر کبیر انقلاب در سیاست خارجی بوده نه اینکه در محافل دیگر عملکردی منافی با سیاست های ارائه شده توسط مقام معظم رهبری داشته باشد." (محمد سعیدی کیا، جهان نیوز، ۲۳ فروردین ۱۳۹۲)؛ "سیاست خارجی- بخصوص موضوعات اصلی آن- جزو سیاست‌های کلان و کلی نظام است که در این موضوع رهبری نقش روشن و صریح دارند؛ زیرا این تصمیم مربوط به یک بخش و یا قوه از نظام نبوده و یا مربوط به یک مقطع از نظام نیست، بلکه تصمیمی است که در بالاترین سطوح نظام و دستگاه اجرایی باید مورد بررسی قرار گیرد." (مصطفی پور محمدی، خبرگزاری دانشجو، ۲۴ فروردین ۱۳۹۲)
درک اخطارها و سکوت
بخش دیگری از نامزدها اصولا وارد بحث مذاکره با امریکا نمی شوند: "در حال حاضر هنوز علائمی مبنی بر تغییر رفتار آمریکایی‌ها نمی‌بینیم" (محسن رضایی، مشرق ۲۰ فروردین ۱۳۹۲) چون نظر خامنه‌ای را می دانند و نمی خواهند جلوتر از وی حرکت کنند. آنها می دانند که خامنه‌ای به دشمنی با ایلات متحده برای تمسک به نظریه‌ی توطئه و سرکوب داخلی نیاز دارد و تنش زدایی سم مهلکی برای جمهوری اسلامی است. خامنه‌ای چندین بار از سیاست خارجی دولت خاتمی که جوهره‌ی آن تنش زدایی بود به عنوان موضوعی نگران کننده یاد کرده است.
این دست از نامزدها مذاکره با ۵+۱ را کافی می بینند و نیازی به مذاکره‌ی مستقیم نمی بینند. آنها متوجه اخطارهای مقامات امنیتی هستند که "گفتمان مذاکره و سازش یکی از مسائلی است که در حال طراحی است و برخی به راحتی دم از مذاکره می‌زنند که باید توجه داشت این مذاکره جزو مسائلی است که از خط قرمزهای نظام است و تنها ولایت فقیه می تواند آن را تببین کند." (حیدر مصلحی، وزیر اطلاعات، ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲)
چنان که ملاحظه می شود در رابطه‌ی ایران و امریکا تنها ملاحظات سیاسی بسیار کوتاه مدت مثل وعده‌ی آب نبات به رای دهندگان یا ترس از واکنش دفتر رهبری در آستانه‌ی انتخابات مد نظر قرار گرفته است و نه ایجاد توازن میان اهداف و قدرت کشور، قرار دادن مقاصد کشور در حیطه‌ی امکانات، تنظیم رابطه‌ی امکاناتش با مقاصدش، و حفظ تعهدات با لحاظ منابع.
ترکیب عشق و تنفر
رابطه‌ی بسیاری از افراد، گروه‌ها و کشورها با ایالات متحده رابطه‌ی عشق و تنفر است: آن را به دلیل قدرت و تکنولوژی و آزادی‌اش دوست دارند اما از آن متنفرند چون این قدرت و تکنولوژی و آزادی در اختیار یا تحت سلطه‌ی آنها نیست یا از آن منتفع نمی شوند. آنچه بسیاری -از جمله بسیاری مقامات جمهوری اسلامی- را از ایجاد توازن میان اهداف و قدرتشان باز می دارد در بسیاری از موارد همین عشق و تنفر است چون هم عشق و هم تنفر چشم‌ها را کور می کنند. البته رهبر جمهوری اسلامی صرفا با تنفر به قدرتمند ترین کشور دنیا می نگرد چون مانع جاه طلبی‌های وی است.
تنفر، حلال مشکلات
عامل دیگری که نمی گذارد مقامات جمهوری اسلامی مقاصد کشور را در حیطه‌ی امکاناتش قرار دهند (و از جاه طلبی‌هایی مثل مدیریت جهانی بپرهیزند) و تعهداتی بدهند که می توانند از پس آن بر بیایند آن است که دهه‌هاست تنفر از ایالات متحده را به عنوان حلال همه‌ی مشکلات معرفی کرده‌اند و این داروی سمی هیچ مشکلی را حل نکرده بلکه به مشکلات افزوده است. وقتی دارویی به عنوان سم معرفی شد دیگر معرفی کننده خود نمی تواند از آن مصرف کند و همین موجب مرگش می شود.
جالب است کسانی که تنفر از ایالات متحده را حلال همه‌ی مشکلات می دانند به مخالفان خود این نسبت نادرست را می دهند که آنها معتقدند رابطه با امریکا حلال همه‌ی مشکلات جامعه‌ی ایران است. هیچ کس تاکنون چنین سخنی بر زبان نیاورده است.