سرنوشت سوریه در سال ۲۰۱۳
مجید رفیع زاده - پژوهشگر روابط بین‌الملل و تحلیلگر امور خاورمیانه
جنگ داخلی کنونی سوریه به بزرگترین میدان برخورد نیروهای منطقه ای و بین المللی در دوره حاضر پس از زمان جنگ ویتنام و جنگ مجاهدین با اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شده است.
در زمان آغاز قیام سوریه در مارس ۲۰۱۱، تقریبا همه، از جمله صاحب نظران، سیاستمداران، استادان و محققان، پیش بینی می کردند که اسد ظرف یک ماه سقوط خواهد کرد در حالی که به نظر نگارنده، چنین چیزی ممکن نبود.
به گفته سازمان دیده بان حقوق بشر سازمان ملل متحد، شمار کشته شدگان در سوریه در حال حاضر به بیش از ۸۰۰۰۰ نفر و یا به عبارتی دیگر تقریبا ماهی ۴۰۰۰ نفر رسیده است وحاصل این بحران میلیون ها نفر پناهجو و آواره شدن یک پنجم جمعیت این کشور بوده است. تخمین های غیر رسمی گزارش شده توسط سوری ها و فعالان حقوق بشر بسیار بالاتر از این ارقام است. تقریبا دو سال از جنگ داخلی سوریه می گذرد و با این حال اسد هنوز در قدرت است.
هر چند، پیش بینی آنچه در سوریه اتفاق خواهد افتاد دشوار است، به احتمال زیاد جنگ داخلی فعلی به دلیل بن بست و تنش های موجود بدون هیچ نتیجه ای ادامه خواهد یافت.
وضعیت موجود به حالت بن بست باقی می ماند
اول، در سطح داخلی گروه های پراکنده و بی برنامه در غالب گروه های شورشی، اسلامگرا، مخالف در حال مبارزه علیه نیروهای بی رحم رژیم علوی اسد هستند. و در چنین حالتی وضعیت بن بست روشن است، هیچ یک ازدو طرف قادر به سرنگونی و یا سرکوب دیگری نیست. عوامل مختلف در ایجاد این وضعیت بن بست دخیل است؛ نگرانی اقلیت ها از آینده سوریه، اختلافات اساسی میان گروه های مخالف، دلگرمی دادن وحمایت دیپلماتیک، نظامی، دیپلماتیک ایران و روسیه نیز مانع از هم پاشی نظام اسد شده است.
دوم، در سطح منطقه ای، جنگ سرد ژئوپولیتیک، ژئواستراتژیک، ایدئولوژیک و رقابت مذهب شیعه در مقابل سنی بین ایران و دیگر کشورهای عرب خلیج فارس سطح دوم از تنش است. در نهایت، در سطح بین المللی، از یک سو، روسیه، و چین حفاظت از رژیم اسد و همچنین به عنوان وتو هر رزولوشن علیه اسد سازمان ملل متحد، و در طرف دیگر، ایالات متحده، متحدان غربی آن، و کشورهای عربی خلیج خواستار اسد به گام کنار ، بن بست سوم پروژه.
اگر چه آینده سوریه نامشخص است، ولی با ین وجود می توان تخمین مورد قبولی در باره یک سال آینده ارائه کرد. سوریه مرکز ناسیونالیسم عرب است، با این حال احتمال اینکه اسد همچنان بر راس قدرت بباقی بماند بیشتراست.
بسیاری بر این باور بودند که بشار اسد ضعیف است و در آستانه سقوط. این استدلال با توجه به روند تاریخ درست به نظر می رسد؛ اگر به تاریخ توجه کنیم وارثان نظام های دیکتاتوری ضعیف تر از پدران خود بوده اند و در معمولا رژیم در دوره آنها سقوط کرده است.
به عنوان مثال رضا شاه به عنوان یک دیکتاتور قوی در سیاست ایران شناخته می شود، در حالی که پسرش، محمد رضا شاه، ضعیف بود و قدرت خود را به اسلام گرایان واگذار کرد.
هنگامی که حافظ اسد، پدر بشار اسد، به قدرت رسید حکومت سوریه ضعیف بود و دهه ها پس از استقلال از فرانسه اکثر روسای جمهورهای سوریه فقط برای چند ماه قدرت را در دست داشتند و در نهایت توسط یک کودتا سرنگون می شدند.
تا جایی که سیاستمداران سوری امید به استمرار وجود سوریه را از دست دادند و نظر ادغام با مصر در آن زمان قدرت گرفته بود. با این حال، حافظ اسد یک سیاستمدار زیرک بود که توانست سوریه را تبدیل به یک بازیکن کلیدی ژئوپولیتیک در خاور میانه و غرب کند. بسیاری از مقامات قدرتمند ترین جهان سوریه را به عنوان بازیگری توانمند در خاور میانه و شمال آفریقا شناختند.
بشار اسد در قدرت خواهد ماند
ممکن است که بشار اسد در حد پدرش نباشد، اما گارد پدرش و ساختارهایی که پدرش ایجاد کرده هنوز برقرار هستند. بشار اسد و گارد وی ماهرانه از نقاط ضعف موجود در ساختار جامعه مدرن بین المللی، سازمان ملل متحد، کمیته بین المللی صلیب سرخ، و غیره استفاده می کنند و به طرز ماهرانه ای تا کنون از اشتباهات مبارک، قذافی، و بن علی پرهیز کرده اند.
پدر بشار اسد برای به دست آوردن منافع استراتژیک، اقتصادی، و جغرافیایی از ایران بر علیه عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس استفاده کرد، و در حال حاضر بشار اسد و گارد وی نه فقط از ایران در برابر عربستان سعودی استفاده می کنند، بلکه روسیه و چین را در برابر آمریکا و قدرت های غربی به بازی گرفته اند.
علاوه بر این، بشار اسد و گارد او از یکی از قدرتمند ترین ابزار در جنگ، یعنی تبلیغات، استفاده می کنند. از همان آغاز رژیم با زیرکی این پیام را به همه رساند که اگر آنها سقوط کنند اسلام گرایان تندرو و تروریست ها ابتدا کشور را در دست خواهند گرفت به تدریج بر کل کشور خاور میانه مسلط خواهند شد. تاکید بر کلمات «تروریست ها» و «اسلام رادیکال» موثرترین راه در ایجاد تردید درغرب بوده است. به طوری که تنها گزینه اکنون انتخاب بین بد و بد تر به نظر می رسد.
همین موضوع در داخل کشور برای ترساندن اقلیت ها، از جمله مسیحیان، دروزی ها و شیعه ها، که آینده خود با حضور مخالفان رژیم نا امن می بینند به کار برده شد. یک بار دیگر برای اقلیت این مثال صدق می کند که شیطان شناخته شده بهتر از آنی هست که ناشناس است.
به علاوه با راهنمایی های جمهوری اسلامی ایران در بازی شطرنج سیاسی و بازی دادن غرب در مورد برنامه هسته ای اش مهارت بالایی نشان داده، رژیم سوریه هم از روندهای مشابه استفاده می کند. به نظر می رسد که جنگ های داخلی و کشته شدن روزانه ۸۰-۹۰ نفر ادامه خواهد یافت و اسد به جای کناره گیری همچنان به سرکوب مخالفان خواهد پرداخت.