سلاح لیزری آمریکا در خلیج فارس: پاسخی به پهپادها و قایق‌های سپاه؟
مانور قایق‌های تندرو سپاه در خلیج فارس- سال ۱۳۸۹
حسین آرین (کارشناس نظامی)
نیروی دریایی آمریکا تصمیم گرفته است که یک فروند از ناوهای خود را در خلیج فارس به سلاح لیزری مجهز کند. این نخستین بار است که نیروی دریایی این کشور از چنین جنگ افزاری در آب‌های بین‌المللی استفاده می‌کند.
سابقه سلاح‌های لیزری
گرچه ایده استفاده از سلاح لیزری و تاریخچه تکنولوژی کلیدی مربوط به این‌گونه سلاح‌ها، یعنی «سلاح‌های هدایت انرژی» به دهه ۶۰ میلادی می‌رسد، اما در سال ۱۹۸۰ با ورود رونالد ریگان به کاخ سفید و مطرح شدن «ابتکار دفاع استراتژیک» یا «اِس دی آی» که بعدها از سوی رسانه‌ها «جنگ ستارگان» نام گرفت، تحقیقات درباره این سلاح‌ها و به‌کارگیری آنها به طور جدی دنبال شد.
بر اساس طرح «ابتکار دفاع استراتژیک»، آمریکا بر آن شد که با قرار دادن ماهواره‌هایی در مدار زمین موشکهای بالستیک هسته‌ای پرتاب شده توسط اتحاد جماهیر شوروی را رهگیری و سپس با ارسال اطلاعات مسیر این موشکها به سامانه‌های پدافندی زمین پایه و فضا پایه، آنها را قبل از رسیدن به فضای آمریکا با سلاح‌های لیزری نابود کند.
این طرح به خاطر هزینه کلانی که طلب می‌کرد در همان مرحله طرح باقی ماند ولی پژوهش‌های انجام گرفته در چارچوب آن راه را برای تولید سلاح‌های لیزری و الکترومغناطیسی و همچنین ایجاد سپرهای گوناگونی که امروزه برای دفاع علیه موشکهای بالستیک به کار می‌رود، هموار کرد.
توپ لیزری ناو «پونس»
بر پایه گزارشی که در تارنمای نیروی دریایی آمریکا آمده، قرار است یک توپ پیشرفته لیزری در سال آینده بر روی ناو پونس نصب شود.
پونس با طول ۱۷۳ متر و وزن جابجایی (تناژ) ۸۸۰۰ تن و قابلیت حمل بار ۷۷۰۰ تن، در واقع پایگاه شناورِ ناوگان پنجم آمریکا در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان است. این ناو چند منظوره قادر است از بالگردهای مین روب، شناورهای ویژه برای شکارمین و ناوهای سطحی پشتیبانی کند، به عنوان برج مراقبت پرواز، بر نشست و برخاست بالگردهای مین روب و پهپادهای خودی نظارت داشته باشد و از عملیات کماندویی حمایت کند.
نصب توپ لیزری بر روی پونس بُعد تازه‌ای به توانایی‌های این ناو خواهد داد.
ظرفیت و کاربرد توپ لیزری
به گفته نیروی دریایی آمریکا، توپ لیزری ناو پونس از ظرفیت بالایی برای انهدام ناوچه‌های تندرو و پهپاد برخوردار است و علاوه بر آن می‌تواند دستگاه‌های شناسایی و رهگیری ناوها و هواپیماهای اکتشافی را از کار بیاندازد. در همین رابطه، نیروی دریایی آمریکا ویدیویی را در اینترنت به نمایش گذاشته است که در آن سلاح لیزری یاد شده توانسته است یک پهپاد در حال پرواز را نابود کند.
ضمنا نیروی دریایی آمریکا با اشاره به اینکه این سلاح نمی‌تواند هواپیماهای جنگنده و موشکهای بزرگ و بالستیک را منهدم کند، گفت: متخصصان تکمیل این سلاح تلاش دارند که قابلیت‌های آن را افزایش دهند و امکان دارد که سامانه‌های لیزری (سلاح‌ها و متعلقات آنها) روزی جایگزین موشکهای هدایت شونده و توپ‌های فعلی گردند.
سامانه سلاح لیزری که قرار است در خلیج فارس بکار گرفته شود یک سامانه دفاع نزدیک است که کنترل و هدایت تابش آن به طرف هدف بوسیله سامانه «فالانکس» انجام می‌گیرد.
سامانه فالانکس که در اکثر ناوهای نیروی دریایی آمریکا نصب شده، آخرین لایه دفاعی این یگان‌ها در مقابل موشکهای ضد ناو و هواپیماهای دشمن است. این سامانه یک توپ شش لول ۲۰ میلیمتری با برد موثر ۳۶۰۰ متر دارد که می‌تواند هر دقیقه ۴۵۰۰ گلوله به سوی هدف شلیک کند.
به گفته کارشناسان نظامی، سامانه جدید لیزری مکمّل سامانه فالانکس خواهد بود و از آنجایی که برد موثر آن نسبت به فالانکس بیشتر است پوشش دفاعی بهتری به ناوها خواهد داد.
نقاط ضعف و محدودیت‌ها
نخستین نمونه سلاح لیزری که قرار است در ناو پونس نصب شود در شرایط جوی بد کارآیی لازم را ندارد و مه غلیظ، شرجی، پوشش ابری، گرد و غبار و طوفان شن و دود می‌تواند توان پرتو این سلاح را کاهش دهد و در مواردی آن را منحرف کند. دیگر اینکه استفاده موثر از این سلاح زمانی امکان پذیر است که هدف مورد نظر در خط دید باشد. به عبارت دیگر از این سلاح علیه هدفهایی که فراتر از افق قرار دارند نمی‌توان استفاده کرد.
در این رابطه، دریادار بازنشسته نِوین کار، رییس پیشین مرکز تحقیقات نیروی دریایی آمریکا، می‌گوید بیشتر پژوهش‌های آمریکا در زمینه «لیزر حالت جامد» بوده است که با استفاده از کریستال یا شیشه، نور را متمرکز می‌کند. به همین جهت سلاحی که قرار است بر روی پونس نصب شود از نظر کارآیی و بازدهی قدرت، محدویت‌هایی خواهد داشت و بعید به نظر می‌رسد که قدرت آن از ۱۰۰ کیلووات تجاوز کند، گو اینکه این میزان قدرت برای نابودی پهپادها و قایق‌های کوچک و تندرو کافی است.
به گفته دریادار نِوین کار، برای مقابله با موشکهای ضد ناو دستکم به یک مگاوات قدرت نیاز است و آن را نمی‌توان با لیزر حالت جامد تولید کرد.
به هر صورت توسعه سامانه‌های لیزری و نصب آنها در ناوها دگرگونی مهمی را در تاکتیک جنگ‌های دریایی پدید خواهد آورد و در عین حال تاثیری مستقیم نیز بر طرح و شکل ناوهای آینده و تولید سلاح‌های متعارفی دریا پایه خواهد داشت.
هزینه، علل روی آوردن به لیزر
به گفته مقام‌های آمریکایی نمونه آزمایشی سلاح لیزری که قرار است در ناو پونس نصب شود ۳۲ میلیون دلار هزینه داشته است ولی پرتاب هر شلیک این سلاح کمتر از یک دلار هزینه بر می‌دارد و این در حالی است که هزینه تولید یک موشک کروز «تام هاوک» حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار دلار است.
اینکه چرا نیروی دریایی آمریکا در این برهه زمانی به طور جدی و پیگیر به توسعه سامانه‌های لیزری روی آورده است، بسیاری از کارشناسان نظامی بر این باورند که جدا از اهداف نظامی، این کار تا حد زیادی ریشه در کاهش بودجه فدرال آمریکا و کاهش اجباری هزینه‌های دولتی این کشور دارد که فشار آن بر دوش پنتاگون، وزارت دفاع آمریکا ، بیش از سایر نهادهای دولتی سنگینی می‌کند.
این وزارتخانه موظف شده است تا سپتامبر ۲۰۱۳ نزدیک به ۴۶ میلیارد دلار صرفه جویی کند که در واقع بیش از نیمی ازصرفه جویی ۸۵ میلیارد دلاری بودجه فدرال آمریکا است.
با توجه به این صرفه جویی، دریادار بازنشسته نِوین کار با اشاره به اینکه نیروی دریایی آمریکا شمار پروژه‌های خود را در بیشتر زمینه‌ها کاهش داده است، می‌گوید: سلاح‌های هدایت انرژی با توجه به ویژگی‌های بارزشان کاملا مناسب این مقطع زمانی است که کاهش هزینه و صرفه جویی در مرکز توجه همگان قرار دارد.
از نظر اقتصادی این سلاح‌ها بسیار با صرفه اند و در واقع بکار گرفتن آنها مخازن سوخت ناوها را به گونه‌ای به انبار مهمات آنها تبدیل می‌کند. بدین معنی که سلاح‌های لیزری نیروی خود را از مولد برق (ژنراتور) ناو می‌گیرند و می‌توان آنها را به دفعات شارژ کرد.
در اظهار نظری مشابه، دریادارماتیو کلوندِ، مدیر مرکز تحقیقات نیروی دریایی آمریکا، درباره سلاح جدید لیزری که قرار است در ناو پونس نصب شود، گفته است: این سلاح پاسخی است بسیار کم هزینه به مسئله پر هزینه دفاع در مقابل تهدیدهای نامتقارن و این اقدام ابتکاری در فضای متاثر از فشارهای مالی حیاتی است.
در مقابل، برخی از کارشناسان آمریکایی می‌گویند استفاده از سلاح‌های لیزری فقط برای صرفه جویی نیست و با توجه به پختگی و پیشرفت تکنولوژی، این سلاح‌ها که با پژوهش و آزمایش‌های انجام شده تحقق یافته، زمان آن رسیده است که این سلاح‌ها عملیاتی شوند.
پاسخ به تهدید احتمالی سپاه؟
نیروی دریایی آمریکا قایق‌های پر شمار و تندرو سپاه پاسداران و توسعه تکنولوژی پهپاد توسط ایران را تهدیدی برای یگان‌های سطحی خود تلقی می‌کند. جمهوری اسلامی گفته است که برخی از پهپادهای خود را به سلاح مجهز کرده است.
استفاده آمریکا از سلاح لیزری در خلیج فارس پاسخی است به این تهدید، به ویژه تهدید ناشی از نیروی دریایی سپاه پاسداران که استفاده از قایق‌های تندرو و تکیه بر «حملات زنبوری» را در قالب اصول مترتب بر جنگ‌های نامتقارن دنبال می‌کند. قایق‌های تندرو و مسلح سپاه پاسداران بارها این شیوه حمله دستجمعی و ناگهانی را در تنگه هرمز به نمایش گذاشته اند و در مواردی با نزدیک شدن به ناوهای آمریکایی در حال تردد در این تنگه خطر آفرینی کرده‌اند.
یک نمونه آن در سال ۲۰۰۸ میلادی بود که پنج فروند از این قایق‌ها با سرعت زیاد و مانور تهاجمی به سه ناو آمریکایی در تنگه هرمز نزدیک شدند و درست در لحظه‌ای که فرمانده یکی از ناوها آماده بود تا فرمان آتش دهد، قایق‌ها مسیر خود را عوض کردند و از یک حادثه‌ای که می‌توانست عواقب وخیمی داشته باشد، جلوگیری شد.
کارشناسان نظامی آمریکایی بارها گفته‌اند که نیروی دریایی آمریکا با توان فوق العاده‌اش می‌تواند تهدیدهای احتمالی نیروی دریایی سپاه پاسداران را به راحتی دفع کند و در صورت درگیری آن را قاطعانه شکست دهد.
ولی رسانه‌های غربی بارها از قول کارشناسان نظامی آمریکایی و اروپایی بی آنکه نامی از آنها ببرند، گزارش داده‌اند که «نگرانی شدیدی» در مورد این قایق‌های پر شمار وجود دارد که با دو سه خدمه و مجهز به انواع سلاح‌ها از جمله مسلسل، راکت و موشک، می‌توانند به شیوه زنبوری و یا انتحاری حملات کار سازی را شکل دهند.
این کارشناسان می‌گویند ناوهای نیروهای دریایی غرب که در این منطقه حضور دارند، سلاح لازم را برای مقابله با یورش‌های اولیه سپاه ندارند و از دست دادن حتی یک ناو بزرگ می‌تواند از نظر سیاسی فاجعه بار باشد.