با کدام قیمت و قرار داد، گاز ایران به عراق و سوریه صادر میشود ؟

رضا تقی زاده 

در پی سفر رستم قاسمی وزیر نفت جمهوری اسلامی به عراق روز یکشنبه اعلام شد که صادرات گاز طبیعی ایران به کشور همسایه غربی، و سوریه، طی تابستان سال جاری آغاز خواهد شد.
 
با وجود اعلام شروع عملیات اجرایی طرح، که هزینه های آن بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار برآورد شده، تاکنون نه در مورد مفاد قرار داد فروش و نه قیمت گاز صادراتی به دو کشور یاد شده اطلاعاتی انتشار نیافته است.
 
وزارت نفت جمهوری اسلامی خط لوله صادرات گاز به عراق و سوریه را "خط لوله دوستی" نام داده که یاد آور نام " خط لوله صلح" است، بمنظور صادرات گاز به پاکستان( و هند). 
 موضوع تامین هزینه اجرای طرح صدور گاز طبیعی ایران به پاکستان (و هند)، قیمت گاز صادراتی، و همچنین ضمانت امنیت خط لوله یاد شده، طی ۱۰ سال گذشته در داخل و خارج از ایران به یک موضوع بحث انگیز سیاسی تبدیل شد.
 
در ادامه این درگیری ها، هند از ادامه اجرای طرح " لوله صلح" پا پس کشید. ایران نیز بعد از چند ماه جنجال رسانه ای پیرامون " حراج گاز ایران" موضوع تخفیف چند میلیارد دلاری فروش گاز به مسکوت نهاد.
 
اعتراض به تخفیف فروش گاز ایران به پاکستان و سیاسی بودن این تصمیم را هادی نژاد حسینیان، معاون پیشین وزارت نفت و رییس هیات نمایندگی ایران در مذاکرات مربوط به عقد قرار داد یاد شده آغاز کرد.
 
در مورد قیمت فروش گاز طبیعی نیز مباحث گسترده ای در وزارت نفت، مجلس و رسانه ها گشوده شد و تا حدود ۷ سال ادامه یافت. علاوه بر قیمت فروش گاز صادراتی که نه یک در مورد کشیدن " خط لوله دوستی" و صادرات گاز به عراق و سوریه ظاهرا نه تنها ضرورت رعایت هیچیک از ضوابط نظارتی، عقد قرارداد قانونی صورت نگرفته که توافق بر سر قیمت عادلانه فروش، و تامین هزینه های اجرای طرح نیز مسکوت گذاشته شده است.
 
هزینه های طرح
 
اجرای طرح صادرات گاز ایران به عراق و سوریه نیازمند کشیدن خط لوله ای بطول ۱۵۰۰ کیلومتر از عسلویه به جنوب عراق، و از مسیر بغداد به سوریه و امتداد آن به سواحل مدیترانه است.
 
در صورت اجرای طرح یاد شده دولت کنونی عراق علاقمند است خوراک لازم برای تغذیه سه کارخانه تولید برق گازی خود را از ایران تامین کند، اگرچه هنوز اعلام نشده که این کارخانه ها در چه زمانی در عراق ایجاد خواهند شد، و در صورت عملیاتی بودن آنها، تا کنون سوخت خود را از چه منبعی دریافت میکرده اند؟
 
همچنین گفته شده که میزان تقاضای عراق برای خرید گاز طبیعی ایران تا سقف ۲۵ میلیون متر مکعب در روز است. سوریه نیز ظاهرا روزانه درخواست دریافت ۳۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی ایران را دارد.
 
برای صدور این حجم گاز میباید خط لوله ای به قطر ۵۶ کشیده شود. کشیدن خط لوله ای در طول ۱۵۰۰ کیلومتر با قیمتهای امروز ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت.
 
اگر چه در عراق به نسبت سوریه، دولت با ثبات تری بر سر کار است، در سوریه علاوه بر بی تکلیف بودن وضع دولت که بر اساس هر ارزیابی عقلی دوام آن تنها در گرو وقت است و نه اما و اگر، ساختارهای شهری نیز در نتیجه جنگ داخلی در حال فرو پاشی است.
 
از این لحاظ روشن نیست هزینه های تکمیل طرحی را که دولت تهران اعلام داشته اجرای آنرا آغاز کرده، از چه محل تامین خواهد کرد؟
 
در اجرای طرح همچنین گفته شده که ایران از راه بنادر مدیترانه ای سوریه گاز خود را به اروپا نیز میفروشد، در حالیکه جامعه اروپا در اکتبر سال ۲۰۱۲ رسما خرید گاز ایران را تحریم کرده است!
 
بهای فروش و پرداخت
 
ایران در حال حاضر یکی از منابع تامین کننده نفت خام سوریه بشمار میرود و آن کشور از بابت خرید های قبلی، حتی با احتساب قیمتهای ترجیحی و ارزان، میلیارد ها دلار به ایران بدهکار است.
 
 روشن نیست، که حتی در صورت عملی شدن طرح و فروش گاز به قیمتهای حراج دارایی های ملی ایران، بهای اسمی خرید گاز را رژیم ورشکسته اسد چگونه پرداخت خواهد کرد؟
 خطوط لوله گاز، برخلاف هر کالای صادراتی دیگر، تنها برای خریداران از پیش تعیین شده کشیده میشوند. در صورت تغییر نظر کشور خریدار، هزینه های سنگین اجرای طرح برباد خواهد رفت.
 
 در مورد اجرای طرح "خط لوله دوستی"، نه ملاحظات قوانین داخلی ایران رعایت شده و نه توجیه اقتصادی فروش و امنیت دوام صادرات.
 
مضیقه ها و وعده ها
 
مطابق آمار وزارت نفت، مصرف روزانه گاز طی سال گذشته ۳۸۶ میلیون متر مکعب بوده است که حتی با احتساب مساوی بودن حجم صادرات و واردات گاز، و تزریق حد اکثر ۱۲۰ میلیون متر مکعب گاز به چاههای سالمند، حاکی از تولید گاز در حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب در روز است.
 
با احتساب حد اکثر حجم گاز تزریقی به چاههای سالمند، تولید گاز طبیعی ایران روزانه در حدود ۴۵۰ میلیون متر مکعب خواهد بود، حال آنکه در ارقام غیر رسمی، وزارت نفت مدعی تولید ۵۳۰ تا ۵۷۰ میلیون متر مکعب در روز است.
 
بمنظور توجیه امکان همزمان صدور گاز به پاکستان، عراق و سوریه، دولت جمهوری اسلامی اعلام داشته که تا دو سال آینده ظرفیت تولید گاز طبیعی ایران ۲۵۰ میلیون متر مکعب افزایش خواهد یافت.
 
افزایش این حجم از تولید ( ۴۰ در صد افزایش در طول دو سال) با توجه به رشد اندک تولید گاز طی چهار سال گذشته، غیر واقعی بنظر میرسد.
 
نیازهای داخلی
 
قیمت گاز مصرفی خانه ها در حدود ۳۰ تومان برای هر متر مکعب و برای صنایع در حدود ۷۰ تومان است. ۹۰ در صد از گاز مصرفی ایران به قیمت ۳۰ تومان در متر مکعب بفروش میرسد.
  قیمت گاز وارداتی ایران از ترکمنستان با احتساب قیمت آزاد دلار، تا حدود ۱۵۰۰ تومان در هر متر مکعب است.
 
به این ترتیب  دولت سالانه تا ۷۰ میلیارد دلار ارزش گاز را با قیمتهای مصنوعی و در نتیجه تشویق مصرف بی رویه، از میان میبرد.
 
در صورت تشویق مناسب مصرف گاز از راه آموزش و اعمال تدریجی قیمتهای واقعی، دولت قادر بود علاوه بر صرفه جویی تا ۷۰ میلیارد دلار یارانه مصرف در سال، روزانه ۶۰ تا ۱۰۰  میلیون متر مکعب گاز برای تزریق بیشتر به چاههای سالمند نفت و صادرات در اختیار بگیرد.
 
اگرچه شرایط صادرات گاز به عراق و دولت سوریه هنوز نهایی نشده، وزارت نفت با همان شیوه که از راه ترک مناقصه، پیمانهای داخلی نفت را به قرارگاه خاتم انبیا ( بازوی اقتصادی و فنی سپاه پاسداران) واگذار میکند، بدون رعایت تشریفات قانونی، و عقد پیمان و توافق بر سر قیمت، و تامین هزینه ها، ظاهرا اجرای طرحی را آغاز کرده است که در عمل  سرنوشتی روشنتر از "خط لوله صلح" نخواهد داشت.