فرانسه در مالی به دنبال چیست؟
اقدام نظامی فرانسه در مالی نام این کشور را در صدر خبرهای جهان قرار داده است. مالی کجاست و مناقشه آن چه ریشه‌هایی دارد؟ اسلامگرایان در این مناقشه چه نقشی دارند؟ فرانسه با اقدام نظامی در مالی چه اهدافی را دنبال میکند؟
اقدام نظامی فرانسه در مالی علیه اسلام‌گراهایی که بر شمال این کشور مسلط شده‌اند با تهدیدات و ریسک‌های بزرگی توام است.
گرچه اسلامگرایان تهدید کرده‌اند که در قلب اروپا انتقام خواهند گرفت، اما فرانسوا اولاند ، رئیس جمهور فرانسه به اعزام شمار بیشتری سرباز به مالی که سرشار از ذخایر زیرزمینی غنی است، ادامه می‌دهد. فرانسه چه منافعی در این جنگ دارد؟ نبرد در مالی میان چه نیروهایی است؟ این‌ها سوال‌هایی است که به کمک داده‌های برخی از نشریات آلمانی به آنها پاسخ داده میشود.
مناقشه مالی چگونه شکل گرفت؟
ارتش با متهم کردن رئیس جمهور به عدم برخورد قاطع با شورشیان شمال، در ماه مارس گذشته علیه وی دست به کودتا زد. این کودتا بر ابعاد هرج و مرج سیاسی و نظامی افزود و پیشروی مخالفان در شمال را تسهیل کرد
مالی سال‌ها به عنوان الگویی موفق از دمکراسی در آفریقا معرفی می‌شد. هم‌زمان اما جنبش طوارق، قومی که به صورت اقلیت در مالی، نیجر، الجزایر و برخی از کشورهای منطقه پراکنده است، خواهان حقوق و خودمختاری بیشتر و رفع تبعیض بود. خواست‌هایی که گهگاه در اشکال قهرآمیز و توام با خشونت دنبال می‌شد و تنها به یک کشور هم محدود نمی‌ماند.
در یکی دو سال اخیر تحرک طوارق در مالی رو به افزایش بود. به ویژه سرنگونی رژیم قذافی سبب شد که شمار زیادی از طوارق که در ارتش و نیروهای نظامی لیبی خدمت می‌کردند با سلاح‌های سبک و سنگین خود به مالی برگردند و حرکت‌های مسلحانه علیه دولت مرکزی را تشدید کنند. این در حالی بود که یک جنبش اسلام‌گرا (انصارالدین) نیز در شمال مالی رو به رشد بود و در کنار جنبش غیرمذهبی طوارق (جنبش آزادیبخش آزاواد) برای سلطه بر شمال این کشور می‌کوشید. ۹۵ درصد مردم مالی مسلمان هستند، ولی کمتر به روایت‌ها و قرائت‌های افراطی گرایش دارند. در شمال مالی که عمدتا صحرا است تنها ۱۰ درصد از جمعیت ۱۴ میلیونی مالی زندگی میکند.
اسلامگرایان در مالی چه می‌خواهند؟
با تسلط مخالفان بر شمال مالی، اسلامگرایان متشکل در انصارالدین و جنبش برای وحدت و جهاد با متحد غیرمذهبی خود (جنبش آزاواد) هم از در مقابله درآمدند و دولتی اسلامی شبیه دولت طالبان بنا نهادند، با مقرارت مربوط با امر به معروف و نهی از منکر، قطع دست سارقان و مخالفان، راندن هر چه بیشتر زنان به خانه، ممنوعیت کامل مشروبات الکلی و ...
شمال مالی در عین حال به یکی از بزرگ‌ترین بازارهای اسلحه در جهان هم بدل شده است. در کمترین جایی از دنیا می‌توان موشک‌های زمین به هوا یا تیربارهای پیشرفته را به ارزانی شمال مالی پیدا کرد.
داده‌های سازمان‌های اطلاعاتی حاکی از حضور ۲ هزار پیکارجوی اسلام‌گرا در این منطقه است. ولی ظرف ماه‌های گذشته اسلامگرایان سایر نقاط خاورمیانه و آفریقا هم به سوی این منطقه روانه شده‌اند. این جابه‌جایی احتمالا با تهاجم نظامی فرانسه به مالی شدت بیشتری خواهد گرفت. اسلام‌گراها البته قادر به عملیات بزرگ علیه ارتش فرانسه نیستند، اما با وانت‌های مجهز به سلاح خود تحرک و چالاکی خوبی دارند و احتمالا می‌توانند موفقیت سریع ارتش فرانسه را با دشواری مواجه کنند.
فرانسه چرا وارد عمل شد؟
اسلامگرایان متشکل در "انصارالدین" و "جنبش برای وحدت و جهاد" در پی برقراری حکومتی شبیه طالبان افغانستان در مالی هستند
در ماه مارس ۲۰۱۲ ارتش مالی با این عنوان که رئیس جمهور در برابر شورشیان شمال قاطعیت به خرج نمی‌دهد و بیش از حد بر مذاکره با آنها متمرکز شده علیه وی کودتا کردند. این کودتا عملا اغتشاش و هرج و مرج در مدیریت سیاسی و نظامی کشور را تشدید کرد و در نتیجه، مخالفان مسلح در شمال توانستند با مقاومت کمتری پیشروی کنند و مناطق بیشتری را به تسلط خود درآورند.
ظرف ماه‌های گذشته تمرکز شورای امنیت بر بحران مالی عمدتا معطوف به تشویق و آماده‌سازی کشورهای همسایه عضو اتحادیه اقتصادی غرب آفریقا بود تا با اعزام نیرو ارتش ضعیف مالی را در مقابله با شورشیان یاری دهند و حاکمیت دولت مرکزی بر شمال کشور را احیا کنند. اما فرانسه در اوایل ماه ژانویه با این عنوان که اسلامگرایان مسلح به سوی پایتخت در حرکتند و رئیس جمهور مالی تقاضای کمک کرده، اقدام نظامی خود را در مالی شروع کرد، اقدامی که از نگاه بسیاری از ناظران ناگهانی نبوده و از مدت‌ها پیش برای آن برنامه‌ریزی شده است.
تحرک نظامی فرانسه در مالی که این بار هم یک‌جانبه و بدون همکاری و همراهی ناتو و اتحادیه اروپا شروع شده، سابقه‌ای دور و دراز دارد. در ماه‌های گذشته پاریس در عرصه بین‌المللی تلاش کرد که همراهی و همکاری لازم را برای یک اقدام نظامی چندجانبه در مالی ایجاد کند، تلاشی که با موفقیت همراه نشد و صرفا حمایت لفظی آمریکا را در پی داشت.
فرانسه به عنوان استعمارگر سابق در مالی و شماری از کشورهای همسایه آن صرفا نگران جان و امنیت نزدیک به ۷ هزار از شهروندان خود در این کشور نیستند. در خود فرانسه هم جمعیت بزرگی از مهاجران مالیایی زندگی میکنند. در صورتی که سلطه اسلام‌گراها بر شمال مالی تثبیت شود و شاخه‌های مختلف القاعده نیز در این منطقه پا قرص کنند، خود فرانسه هم شاید از تحرکات افراط‌گرایانه و اقدامات تروریستی درامان نماند.
منافع اقتصادی فرانسه در مالی چیست؟
البته منافع اقتصادی نیز نقش عمده‌ای در اقدام نظامی اخیر این کشور در مالی بازی میکند. در منطقه حول و حوش شمال مالی، به ویژه در کشور نیجر بخش بزرگی از اوانیوم مورد نیاز اروپا و به خصوص فرانسه استخراج میشود. شرکت اتمی دولتی فرانسه موسوم به آروا امتیاز استخراج این منابع را که بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم در قاره آفریقا به شمار می‌روند در اختیار دارد. فرانسه بیش از ۷۰ درصد برق ارزان خود را از ۵۹ نیروگاه اتمی تامین میکند. منتقدان، اقدام نظامی فرانسه را عمدتا در خدمت تامین ارزان اورانیوم برای صنایع و تاسیسات اتمی خود می‌دانند.
با آغاز حمله فرانسه به شمال مالی تدابیر امنیتی در خود پاریس هم افزایش یافته است
دولت اولاند قصد دارد که سریعا اهداف این حمله را متحقق کند و نیروهای خود را از مالی فرابخواند. اما به نظر نمی‌رسد که این کار به راحتی امکا‌ن‌پذیر باشد.
بر اساس برخی از گزارش‌ها وزارت دفاع فرانسه در صدد است ۲۵۰۰ سرباز به مالی اعزام کند. اولاند قبلا از ۷۵۰ سرباز سخن گفته بود. اعزام ده‌ها تانک فرانسوی از ساحل عاج به مالی نیز نشاندهنده این امر است که مقاومت اسلامگرایان نسبتا شدید است و عقب‌راندن و در بهترین حالت فراری دادن و نابودی آنها صرفا با حمله هوایی متحقق نمی‌شود. به ویژه حمله اسلامگرایان به یک میدان گازی در الجزایر و به گروگان‌گرفتن شماری از متخصصان و شهروندان غربی نشان داد که کل منطقه می‌تواند به میدان مناقشه بدل شود. گروگان‌گیرها خواهان آن هستند که الجزایر فضای هوایی خود را برای عملیات نظامی در مالی در اختیار هواپیماهای فرانسه قرار ندهد.
گرچه اقدام نظامی فرانسه در مالی اینک از حمایت لجستیکی و اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا برخوردار شده ولی در عرصه عملیاتی فرانسه همچنان تنهاست. تصمیم شورای امنیت در باره اعزام نیرویی ۳ هزار نفری از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اکوواس) همچنان در مرحله تدارکات و هماهنگی است. به ویژه آموزش نیافتگی این نیروها و زبان‌های مختلف آنها مانعی در تسریع اعزام آنها هستند. اتحادیه اروپا نیز می‌‌خواهد با اعزام یک نیروی آموزشی که سربازان خود مالی را آموزش دهد، در مناقشه فعال شود.
برخی داده‌ها در باره مالی
مالی خود از منابع زیرزمینی غنی‌یی برخوردار است، ولی فرانسه بیش از همه نگران است که بحران مالی ثبات کشور همسایه نیجر را هم به خطر بیاندازد و تامین اورانیوم ارزان‌قیمت از معادن این کشور با اخلال روبرو شود
مالی با یک میلیون و ۲۴۰ هزار و ۱۹۲ کیلومتر اراضی تقریبا سه چهارم خاک ایران مساحت دارد. این کشور در غرب آفریقا واقع و با موریتانی، الجزایر، نیجر، بورکینافاسو، ساحل عاج، گینه و سنگال همسایه است.
پایتخت مالی باماکو است که در جنوب باختری کشور قرار گرفته‌است. مالی یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. از جمعیت ۱۴ میلیونی این کشور بیش از ۹۰ درصد از آن‌در جنوب کشور ساکن هستند. حدود نیمی از مردم مالی زیر خط فقر زندگی میکنند.
بخش عمده اراضی مالی خشک‌تر از آن است که برای کشاورزی مناسب باشد. شمار کثیری از جمعیت هم از دسترسی به آب سالم محروم‌اند. ولی ذخایر غنی متعددی در مالی وجود دارد که از جمله می‌توان به نفت، گاز، طلا، الماس، مس و فسفر اشاره کرد. اکثر این منابع همچنان دست‌نخورده‌اند واستخراجی در مورد آنها صورت نمی‌گیرد. در سال‌های اخیرالبته حضور کنسرن‌های بین‌المللی برای فعالیت بر روی این منابع رو به افزایش بوده است.
مالی از دو دهه پیش در قیاس با سایر کشورهای همسایه دارای نظامی تقریبا دمکراتیک بوده، ولی مشکلات ناشی از مخالفت‌ها و مطالبات طوارق در شمال گهگاه ثبات این دمکراسی را بر هم زده است. با کودتای مارس امسال ارتش علیه رئیس جمهور و تسلط اسلام‌گراها بر شمال کشور عملا ثبات از این کشور رخت بربست.
البته ارتش این کشور نیز در موقعیت ضعیفی است و شماری از سربازان آن در سال‌های گذشته به دلیل عدم دریافت حقوق خدمت را ترک کرده‌اند. نیروی هوایی مالی عملا موجودیت ندارد و تعداد اندک تانک و هیلی‌کوپتر آن هم ناتوان‌تر از آن هستند که به حساب بیایند.