شکست پروژه بزرگ‌نمایی عثمانی
بهار - لیلا علیپور
مخاطبان تلویزیون ایران با سریال‌های ترکیه‌ای بیگانه نیستند، اما آنچه به عنوان تصویر سریال‌های ترکیه‌ای برای آنان به نمایش درآمده «کلید اسرار» و زیرمجموعه‌های آن است. تلویزیون ترکیه اما دنیای گسترده‌ای از سریال‌ها دارد که صنعتی جدی و رسمی برای آنان محسوب می‌شود. درآمد این کشور از صادرات سریال در دو سال حدود 65میلیون دلار است.
در مقابل تلویزیون رسمی ایران که سراغ سریال‌های تولید‌شده در کانال‌های مذهبی ترکیه می‌رود، شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان که به دنبال به دست آوردن نبض مخاطب ایرانی‌اند مجموعه‌های پرمخاطب و پرزرق و برق را از کانال‌های خصوصی ترکی خریداری میکنند و در اغلب موارد موفق به جذب اسپانسرهای سریال نیز می‌شوند و به این ترتیب تجارتی پرسود برای کانال‌هایی که تا چند سال قبل نه به این میزان گسترده بودند و نه تا این حد پرمخاطب رقم می‌خورد.
از تاریخ پنجم ژانویه 2011 پخش سریال «سده باشکوه» که به دوران سلطنت سلطان سلیمان می‌پرداخت، آغاز شد. این سریال با بودجه انبوه و با حضور بازیگران مطرح سینما و تلویزیون ترکیه و معرفی چهره‌ای جدید که خیلی زود جای خود را در میان مخاطبان باز کرد، تولید شد.
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در دولت ترکیه، همواره گرایش جدی به سمت مطرح کردن دوران عثمانی قابل مشاهده بوده است. این نگاه ابعاد گسترده‌ای دارد؛ از تولید و رواج دادن تزیینات دوره عثمانی و معرفی آن به‌عنوان سبکی در مد و دکوراسیون تا پیش گرفتن سیاست‌هایی در داخل و خارج از کشور با این هدف که ترکیه را به کشوری قدرتمند همانند آنچه قرن‌ها پیش در دوره عثمانی بوده، تبدیل کند.
بخشی از فضاسازی‌ها در این زمینه به واسطه برنامه‌های تلویزیونی اتفاق افتاده که «سده باشکوه» یکی از کارهای شاخص در این زمینه محسوب می‌شود و حضور پرتعداد بازیگران سرشناس و هزینه انبوه تولید آن به این ترتیب توجیه می‌شود؛ اما این ابتدای راه بود و در ادامه سریال دامی شد برای سازندگانش؛ سازندگانی که برای جذب بیشتر مخاطب عام در جزییات تاریخی مانند لباس‌های زنان آن دوره تاریخی دستی برده بودند و داستان را هم براساس نیاز همین مخاطبان پیش می‌بردند.
تلویزیون‌های فارسی‌زبان خارج از کشور که طعم شیرین پخش سریال‌های ترکیه‌ای و جذب مخاطبان انبوه را در یکی، دو سال اخیر تجربه کرده بودند، این بار سراغ «سده باشکوه» یا به تعبیر این کانال‌ها «حریم سلطان» رفتند؛ سریالی که در کانال‌های عربی نیز پخش می‌شد.
زنان خانه‌دار ایرانی به سرعت جذب سریالی شدند که پر از دغدغه‌های زنانه و رقابت‌های آنان بود. این سریال تفاوتی اساسی با «عشق ممنوع» یکی از محبوب‌ترین سریال‌های ترکی که از تلویزیون فارسی‌زبان خارجی پخش شده، داشت؛ دوبله قابل قبول مجموعه. ترجمه نعل به نعل فیلمنامه، در کنار تلفظ دقیق اسامی شخصیت‌ها و حتی پایبند بودن به ضرب‌المثل‌های ترکی همگی موجب می‌شد حتی مخاطبانی که مجموعه را در کانال‌های ترکی دنبال کرده بودند علاقه‌مند به تماشای دوباره آن شوند.
این برخلاف وضعیتی بود که در مورد «عشق ممنوع» وجود داشت؛ تغییر اسامی تا تغییر دیالوگ‌ها برای مخاطبان آن مجموعه به‌خصوص افرادی که در کانال «دی» ترکیه به تماشای مجموعه نشسته بودند دلنشین نبود. اما نتیجه این دوبله استاندارد «حریم سلطان» سرنوشت خوبی برای دوبلورها نداشت. خبر دستگیری دوبلورهای ایرانی این سریال روی خروجی خبرگزاری‌ها رفت.
در روزهایی که تعداد تماشاگران «حریم سلطان» از کانال‌های فارسی‌زبان به بیشترین تعداد خود رسیده بود و داستان کشورگشایی‌های سلطان سلیمان را به نمایش می‌گذاشت و رقابت در حرمسرای سلطان به اوج خود رسیده بود، ابتدا خبرهایی در مورد انتقاد مسئولان دولتی کشور ترکیه نسبت به محتوای مجموعه منتشر و در ادامه به ناگاه پخش سریال از شبکه ماهواره‌ای متوقف شد.
دلیل توقف پخش مجموعه در کانال فارسی‌زبان ارتباطی به اعتراض‌های مسئولان دولتی ترکیه نداشت؛ انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم در بیانیه‌ای اعلام کرد که هیچ یک از دوبلورهای دستگیرشده از سوی وزارت اطلاعات عضو این انجمن نیستند. این اقدام مسئولان ایرانی سرنوشت مجموعه‌‌ای را که می‌توانست در سالهای اخیر رکورد بیننده را بزند، پیچیده کرد. کانال GEM در حالی‌که یک روز در میان و گاهی هر روز این سریال را پخش می‌کرد، پس از 60 قسمت به علت آماده نبودن قسمت‌های دوبله‌شده پخش سریال را موقتا قطع کرد، اما از یک ماه قبل تاکنون انتظار بینندگان جدال خرم سلطان و ماهی‌دوران به پایان نرسیده است.
سرنوشت این سریال فقط در کانال GEM بی‌فرجام نبود، چندی پیش نخست‌وزیر ترکیه که نحوه به تصویر کشیدن سلطان سلیمان به مذاقش خوش نیامده بود، علیه این سریال موضع‌گیری تندی کرد.
در پی آن تنی چند از نمایندگان مجلس که عضو حزب عدالت و توسعه هستند نیز بر این موضع‌گیری‌ها تاکید کردند و خواستار توقف پخش این سریال شدند. در مدت کوتاهی تعداد شکایات از این سریال افزایش قابل توجهی یافت. از این رو، ساخت این مجموعه پرهزینه که نتوانسته بود منویات دولت ترکیه را برآورده سازد، بدون در نظر گرفتن سود فروش آن متوقف شد. فصل چهارم این سریال ساخته نخواهد شد و بخشهای باقیمانده از فصل سوم نیز طولانی نخواهد بود. اردوغان معتقد است اجداد عثمانی‌اش به این شکل که در این سریال معرفی شده، وجود خارجی نداشته‌اند.
جد او 30سال از عمرش را برای فتح و جنگ روی اسب گذرانده است. سلطان سلیمان شاید در تاریخ فاتح بزرگی بود، اما سلطان سلیمان سریال «سده باشکوه» حتی در کشور خودش نیز جایی نداشت؛ همانند همان وسایل تزیینی باسمه‌ای که نه اصالت عثمانی دارند و نه ارزش و اعتبار کالاهای امروزی را.