زبان سومری چرا و چگونه مرد؟

با تغییر شدید شرایط اقلیمی و زیستی، نابسامانی‌های اجتماعی بزرگی پدید می‌آید که می‌تواند به نابودی یک تمدن یا بنیادهای فرهنگی آن منجر شود، این بلایی بود که بر سر زبان سومری آمد.
 

یک پژوهشگر آمریکایی نشان می‌دهد که تغییرات شدید جوی به مرگ یک زبان انجامیده است. بیش از ۴ هزار سال پیش در بین‌النهرین (عراق امروز) قحطی و خشکسالی به آشوب و التهاب جامعه انجامید که در نهایت نابودی زبان آن را به دنبال داشت. این نتیجه پژوهشی بود که در انجمن ژئوفیزیولوژیست‌های آمریکایی در سن‌فرانسیسکو ارائه شد.
 
در این منطقه از "گهواره تمدن" در حوالی سال ۲۲۰۰ پیش از میلاد مسیح خشکسالی عظیمی پیش آمد و نزدیک ۳۰۰ سال به درازا کشید. زمین‌های بین‌النهرین بایر، آب رودخانه‌ها خشک و کشتزارها نابود شد. در همین دوره اقوام مهاجم از مرزهای شمال به سرزمین حمله آوردند و دولت اکد را ضعیف کردند.

ماثیو کانفیست از کارشناسان مرکز تحقیقات دانشگاه اوهایو است. او درباره خود و کارش می‌گوید: «من در مورد تغییرات جوی تحقیق می‌کنم که طی هزاران سال جریان داشته است. در عین حال به تحول زبان‌ها علاقه فراوان دارم. تصادف محض بود که یک بار در تحقیقات خود به مرگ زبان سومری و دولت اکد برخورد کردم و به تحقیق بیشتر در این زمینه پرداختم.»
 
آقای کانفیست در جریان کاوش‌های علمی خود شواهد فراوانی درباره خشکسالی وحشتناکی پیدا کرد که تا چند سده در بین‌النهرین جریان داشت. بسترهای خشک رودخانه‌ها و دریاها به خوبی نشان می‌دهد که این منطقه دستخوش تحولات آب و هوایی شگرفی بوده است. یافته‌های باستان‌شناسی تائید می‌کنند که دگرگونی ناگهانی وضعیت اقلیمی، آشوب‌های اجتماعی بزرگی پدید آورد که در نهایت به نابودی دولت اکد در شمال بین‌النهرین انجامید. در جنوب این قلمرو سومری‌ها زندگی می‌کردند که آنها نیز از خشکسالی آسیب دیدند و در نهایت فرهنگ و زبان آنها به قهقرا رفت.
 
این کارشناس ادامه می‌دهد: «البته میان تغییرات جوی و دگرگونی‌های بزرگ فرهنگی رابطه ساده و مستقیمی وجود ندارد. خشکسالی باعث می‌شود که مردم به مناطق دیگر کوچ کنند. آنها که از زادوبوم خود آواره شده‌اند به دنبال راهی برای ادامه زندگی هستند و خود را با شرایط اقلیم‌های دیگر وفق می‌دهند. افرادی که به زبان سومری حرف می‌زدند در اقلیم‌های دیگر به حوزه‌های زبانی دیگر جذب شدند و رفته رفته زبان مادری خود را از دست دادند.»
 
زبان سومری یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های مکتوب جهان است که با زبان‌های زنده امروز هیچ پیوند و شباهتی ندارد. از حوالی دوهزار سال پیش از مسیح، یعنی حدود ۲۰۰ سال پس از آمدن خشکسالی، دیگر هیچ نشانی از این زبان به دست نیآمده است.
 
مرگ زبان
 
به گفته آقای کانفیست: «از زبان سومری تا دو هزار سال بعد همچنان اسناد مکتوب وجود دارد، اما این زبان مرده بود و دیگر کسی به آن سخن نمی‌گفت؛ درست مثل زبان لاتین در سده‌های میانه، که علما و طلاب آن را بلد بودند اما کسی به آن سخن نمی‌گفت.»
 
این موضوع از آنجا برای ماثیو کانفیست و همکارانش روشن شد که زبان سومری پس از آن دیگر هیچ تغییری نکرده است. نوشته‌های بعدی همگی با دستور زبان و کلمات یکسانی تحریر شده‌اند.
 
«یک زبان زنده در طول زمان همواره تغییر می‌کند. مردم پیوسته الفاظ تازه‌ای به کار می‌برند. مثلا در زبان انگلیسی تا همین ده سال پیش کسی کلمه گوگل را مثل یک فعل به کار نبرده بود. مردم دهه‌های پیشین با بسیاری از کلماتی که ما امروزه به کار می‌بریم، آشنا نبودند.»
 
از زمان تمدن اکد برخی از زبان‌ها جان سالم به در بردند. امروز می‌بینیم که زبان‌هایی مانند عربی و عبری به حیات خود ادامه می‌دهند، اما زبان سومری برای همیشه نابود شد.