نام شما به پارسی باستان
منوچهر دین پرست
جدید آنلاین : بچه‌ها اغلب خوشحال بودند و با شیطنت کودکانه با تعجب به لوح‌های گِلی نگاه می‌کردند. کودکانی که برای سرگرمی و تفریح به مناسبت روز جهانی کودک به محوطه کاخ نیاوران آمده بودند و اغلب از بازی‌ها و سرگرمی‌ها استفاده می‌کردند. اما در یکی از غرفه‌ها سرگرمی از جنس دیگری بود. آموزش خطوط باستانی ایران برای کودکان و نوجوانان، عنوان فعالیتی بود که مراجعه‌کنندگان را به خود جذب می‌کرد. اغلب بچه‌ها می‌خواستند اسم خود یا پدر و مادرشان را روی لوح‌های گلی به خط باستانی بنویسند و این آغاز یک یادگیری بود که در ذهن و ضمیر بچه‌ها ثبت میشد.
"سهیل دلشاد"، دانش‌آموخته رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران از دانشگاه تهران، دست به کار بدیعی زده است. وی با ارائه طرحی ابتکاری در زمینه خطوط باستانی ایران در محوطه‌‌های تاریخی از جمله محوطه میراث جهانی پارسه (تخت جمشید)، محوطه تاریخی تپه هگمتانه همدان و دیگر اماکن تاریخی و نمایشگاه‌های میراث فرهنگی و گردشگری، با به نمایش گذاشتن چگونگی نگارش به خطوط مختلف باستانی ایران از جمله خطوط میخی٬ پارسی باستان و ایلامی، خطوط پهلوی، اوستایی و مانوی، موفق به جلب نظر گردشگران داخلی و خارجی بسیاری شده است.
سهیل دلشاد، بنا به گفته خود، به عنوان یک دانشجوی کارآفرین از ظرفیت رشته تحصیلی خود نهایت استفاده را در عرصه کارآفرینی در زمینه گردشگری و میراث فرهنگی برده است. او همچنین به مناسبت روز جهانی کودک در کاخ موزه نیاوران طرحی برای آموزش خطوط باستانی به کودکان و نوجوانان در پیش گرفت. او معتقد است که کودکان و نوجوانان بسیار به این کار علاقه‌مند هستند و سریع این خطوط را یاد می‌گیرند. با نمایش چگونگی نگارش این خطوط می‌توان هم به جذاب‌شدن و بیشتر ملموس‌شدن ارزش اثر مورد نظر کمک نمود و هم تجربه‌ای منحصر به فرد در اختیار آنها قرار داد، تجربه‌ای که هیچ‌گاه به این شکل در اختیار بچه‌ها قرار داده نشده است.
دلشاد نسبت به این کار بسیار علاقه‌مند است و می‌توان گفت که کار آموزش را بیشتر به خاطر تعلق خاطری که به میهنش دارد به بچه‌ها یاد می‌دهد. او در هنگام آموزش تنها به یاد دادن اسامی اکتفا نمی‌کند و نام‌ها و مفاهیمی مانند کشور، سرزمین، وفاداری و عشق و محبت را نیز به بچه‌ها یاد می‌دهد.
وی از حمایت استادانش می‌گوید که برخی از آنها با جان و دل او را تشویق کردند اگرچه ملالت‌هایی که در این کار او را دل‌آزرده کرده را با جملاتی کوتاه می‌گذرد و معتقد است که باید به آینده تاثیرگذاری کار معتقد بود:
"در بدو امر، این طرح مورد توجه جناب دکتر بشاش، معاون سابق پژوهشکده زبانشناسی، و مؤسس باغ موزه کتیبه‌ها و مرکز پژوهشی کتیبه‌شناسی در محوطه کاخ نیاوران قرار گرفت. ولی با بازنشستگی ایشان و پراکنده‌شدن سازمان٬ دیگر توجهی به جنبه‌های علمی و آموزشی این طرح نگردید. اساتید بنده در دانشگاه تهران نیز با استقبال از این طرح نکات ارزشمندی را در مورد جنبه‌های علمی طرح خاطرنشان شدند. این اساتید با ترغیب من جهت اجرای همه جانبه طرح یعنی نه تنها نگارش خط پارسی باستان بلکه خطوط دیگر موجود در فلات ایران، یعنی ایلامی، پهلوی، اوستایی و مانوی، باعث شدند که ایده اجرای "موزه زنده سیر تحولی خط در ایران: از آغاز نگارش تا الفبا"، به ذهنم برسد.
با اطلاع از راه‌اندازی موزه‌ای به نام : زبان دیدنی: ابداع نوشته در خاورمیانه باستان و فراتر از آن (Visible Language: Inventions of Writing in the Ancient Middle East and Beyond) از طرف مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو، که در کنار آن به نگارش به خطوط میخی و هیروگلیف به صورت زنده برای بازدیدکنندگان می‌پرداختند، با مدیر موزه "پروفسور کریستین وودز" مکاتبه نمودم و با ارسال فیلم و عکس از کارهای خود، نظر ایشان را در مورد اجرای طرح مشابه در ایران جویا شدم. استقبال غیرمنتظره وی از این طرح باعث دلگرمی‌ام در پیگیری آن شد.
خط میخی نامی است قراردادی برای سیستم خطی که منشأ آن خط تصویرنگار است. این خط توسط سومریان در جنوب بین‌النهرین در اواخر هزاره چهارم (۳۳۰۰-۳۲۰۰) پیش از میلاد گسترش یافت. آنها در زمانی در طول نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد آغاز به نگارش نشانه‌ها بر روی گل نرم نمودند. این گل‌های نرم بعدها به خوبی نشانگر اولین نظام خطی دنیا شدند. نام این خط مشخصاً نمایانگر شمایل یا منحنی‌هاست که با قلم نی ایجاد شده‌اند. برای اولین بار "توماس هاید" (۱۷۰۰ میلادی) - با وجود اینکه خود او نسبت به ادعاهای مبنی بر اینکه این نشانه‌ها یک سیستم خطی هستند انتقاد داشت- اصطلاح "خط میخی" را رواج داد، پس از او "انگلبرت کمپفر" در سال ۱۷۱۲ این اصطلاح را به کار برد.
نویسندگان یونانی، از قبیل هرودت و کتزیاس، اندکی در مورد خط میخی اطلاع داشتند، البته تنها به آن اندازه که از خطی یاد کرده‌اند که در شاهنشاهی هخامنشی استفاده می‌شده است و آن را حروف آشوری می‌نامیدند. البته گاهی اوقات نیز منظور این نویسندگان از این اصطلاح، نه خط میخی بلکه خط آرامی بود. آخرین متون شناخته‌شده به خط میخی به قرن اول میلادی تعلق دارند. پس از آن این خط به فراموشی سپرده شد و وجود آن در قرن هفدهم میلادی از طریق سیاحان اروپایی همچون "پیترو دلاواله" ایتالیایی بر عموم آشکار گشت. دلاواله در سال ۱۶۲۱ این خطوط را در پارسه (تخت جمشید) مشاهده کرد. در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی، تعداد بسیاری از دانشمندان و افراد تازه‌کار برای کشف رمز خطوط میخی کار کردند، که مهم‌ترین آنها عبارتند از: گئورگ فریدریش گروتفند ، راسموس راسک ، هنری راولینسون ، ادوین نوریس ، ادوارد هینکس ، و ژول اُپرت . در این میان روش ترجمه دو زبانه "هنری راولینسون"، راه کشف رمز نسخه‌های ایلامی و بابلی کتیبه بیستون را گشود.
اصطلاح "خط میخی" در مفهوم گسترده‌تر آن، خطوطی را در بر می‌گیرد که این خطوط را نمی‌توان ادامه دهنده سنت نگارشی پیچیده خط میخی اکدی انگاشت، بلکه تنها شباهت ظاهری کمی از لحاظ شکل گوه و شکل‌های زاویه‌دار در نشانه‌ها در این بین وجود دارد. یکی از این خطوط میخی "متفاوت" خطی است که زبان پارسی باستان بدان نگاشته شده است. این خط نمونه‌ای است ساده شده که در قرن ششم پیش از میلاد ابداع گردید. خط پارسی باستان خط رسمی به حساب می‌آمد که توسط شاهان هخامنشی (از داریوش اول تا اردشیر سوم) به منظور نگارش زبان مادریشان اقتباس شده بود. این زبان اساساً گویش ایرانی جنوب غربی در منطقه پارس (فارس امروزی) بود و در ساختار آن برخی از ویژگی‌های ادبی زبان مانند لغات خارجی، واژگان کهن و ...نمایانگر است.
خط پارسی باستان ادامه سیستم خط بین‌النهرین نیست، بلکه ابداعی مستقل و شبیه به خط آرامی است که در آن گرایش به برابرسازی یک نشانه با یک صدا وجود دارد. در این خط مجموعاً ۳۶ نشانه آوایی وجود دارد. همچنین هشت واژه‌نگار در این خط وجود دارند که استفاده از آنها الزامی نبوده و به طور مداوم نیز به کار برده نمی‌شوند.
احتمالاً تکمیل نظام نوشتاری کهن برای ثبت زبان مادری خاندان سلطنتی در زمان کورش دوم صورت گرفته است. اما کهنترین شواهد نوشتاری از این خط، مربوط به داریوش اول است، به عبارت دقیقتر: کهنترین سنگ نوشته‌های پارسی باستان از آن داریوش در بیستون است، اما چیزهای دیگری هم هست که خلاف این را نشان می‌دهد؛ دو لوحۀ طلا با نوشته‌های میخی از همدان که به نام نیای بزرگ داریوش "آریارمنه" و پدربزرگ داریوش "ارشامه" است.
گزارش تصویری این صفحه در محوطه باغ کتیبه‌های نیاوران و در میان بچه‌هایی است که مشتاقانه و با جیغ و فریاد می‌خواستند اسم خود را به شیوه خطوط باستانی ایران بر لوح‌های گلی بنویسند.
منابع:
دستور زبان اوستایی و گزیده متون اوستایی. تالیف ویلیامز جکسون، با پیشگفتار فارسی حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: اساطیر، ۱۳۸۴.
راهنمای زبان پارتی (پهلوی اشکانی)، حسن رضایی باغ‌بیدی، عسکر بهرامی. تهران: ۱۳۸۴
واژه‌نامه پارتی. عسکر بهرامی. تهران: ققنوس، ۱۳۸۵.
زبان پهلوی: ادب‍ی‍ات و دستور آن. ژال‍ه‌آم‍وزگ‍ار، اح‍م‍د ت‍ف‍ض‍ل‍ی.- وی‍راست ۲. تهران: م‍ع‍ی‍ن، ۱۳۷۵.