پارچین از نگاه دانیلنکو، طراح اصلی کپسول انفجاری
رضا تقی زاده (تحلیلگر مسائل ایران)
از دست یافتن آمریکا به بمب اتمی، هیچ یک از سازندگان بمب هسته‌ای، از اتحاد شوروی سابق تا کره شمالی، بدون کمک خارجی به این وسیله مرگبار دست نیافته‌اند. موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در واشینگتن طی تازه‌ترین انتشارات خود در هفته جاری، نقش ویاچسلاو دانیلنکو، کار‌شناس اوکراینی‌الاصل اتحاد شوروی سابق، را در تلاش ایران برای دست یافتن به ماشه بمب اتمی مورد بررسی قرار داده است.
در همین حال پارچین و اقدامات اعلام نشده جمهوری اسلامی طی ۱۲ سال گذشته در این مرکز نظامی اینک به گره کور گفتوگوهای تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تبدیل شده است.
نویسنده این سطور طی دو نوشته قبلی به نقش دانیلنکو در طراحی و نظارت احتمالی بر ساخت کپسول مقاوم مخصوص انجام آزمایش‌های انفجاری با قدرت بالا پرداخته است. در این نوشته، گزارش مرکز مطالعات و ترجمه فرازهایی از کتاب دانیلنکو مورد استفاده قرار گرفته است.
تخصص در تولید الماس
دانیلنکو متولد سال ۱۹۳۵ در اوکراین و متخصص تولید الماس مصنوعی با استفاده از فناوری نانو است. این فناوری نسبتا نو، با مداخله در ترکیب اولیه ماده در اندازه‌های اتم و مولکول، در ساخت مواد متفاوت و با ارزش‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دانیلنکو در زمان اتحاد شوروی سابق استخدام و در یک مرکز اتمی نزدیک به شهر چلیابینسک ۷۰ به کار مشغول شد. در این مرکز، ظریف‌سازی ماشه‌های انفجاری به ساخت الماس مصنوعی (کربن فشرده) منجر شد.
در حال حاضر دانیلنکو در جمهوری چک اداره یک شرکت تجاری موسوم به نانوگروپ را بر عهده دارد.
رفسنجانی، دانیلنکو و تکنولوژی نانو
با اطلاع از برنامه‌های ایران در زمینه اتمی، دانیلنکو در سال ۱۹۹۵ مستقلا تماس‌هایی را با جمهوری اسلامی برقرار ساخت. سفر هاشمی رفسنجانی در مقام رئیس دولت به روسیه و همچنین اطلاع از انعقاد قرارداد تکمیل رآکتور اتمی بوشهر بین تهران و مسکو را می‌توان در ایجاد این گرایش موثر دانست.
هاشمی رفسنجانی که به گمان قوی در مقام رئیس دولت در مسیر تماس‌های ابتدایی دانیلنکو و پیشنهادات او به ایران قرار داشت، به صورت مکرر از دستیابی ایران به نانو تکنولوژی تاکنون سخن گفته است.
در سال ۲۰۱۱ برای نخستین بار روزنامه واشینگتن پست در مقاله‌ای به نقش دانیلنکو در برنامه‌های اتمی مشکوک ایران پرداخت.
این تلاش‌ها در یک مرکز تحقیقات فیزیک مرتبط با سازمان انرژی اتمی ایران در فاصله سال‌های ۱۹۹۶ آغاز شده و تا سال ۲۰۰۲ ادامه داشته است.
اما دانیلنکو این اتهامات را رد کرده و مدعی شد که کمک او به تهران تنها محدود به تولید الماس مصنوعی بوده است. اما داماد وی طی گفتوگوهای طولانی با مسئولان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و منابع اطلاعاتی غرب به روشنی از نقش دانیلنکو در تلاش ایران برای ساختن ماشه بمب اتمی یاد کرده است.
از الماس اتمی تا ماشه اتمی
در نوشته‌های دانیلنکو می‌توان به این نکته دست یافت که در اتحاد شوروی تکنولوژی تولید الماس مصنوعی در رابطه مستقیم با تکنولوژی تولید سلاح‌های اتمی قرار داشته است. تکنولوژی تولید الماس مصنوعی نیز تا سال‌ها محرمانه تلقی شده و به‌شدت از انتشار آن پیشگیری می‌شد.
تخصص دانیلنکو در انجام انفجار با قدرت بالا است. حرارت و فشار ناشی از انفجار می‌تواند به ایجاد تراکم فوق‌العاده در ماده منجر شود. با استفاده دوگانه از این تکنولوژی می‌توان به شلیک نوترونی در قلب ماده و ایجاد واکنش زنجیره‌ای (انفجار اتمی) نیز دست زد.
کپسول جنجالی نصب شده در پارچین برای کنترل این نوع انفجار‌ها و پوشاندن آلودگی‌های ناشی از آن طراحی و ساخته شده بود. به روایت دانیلنکو و بر اساس فرازهایی مرتبط با موضوع کتاب سال ۲۰۰۳ وی، نمونه‌های بزرگ‌تر از این گونه این کپسول‌ها را به منظور انجام انفجار با قدرت از ۱۰۰ تا یک تن نیز در اتحاد شوروی سابق ساخته‌اند.
تولید اراک
اطلاعات مربوط به طراحی و ساخت کپسول انفجاری از دو سال پیش در اختیار آژانس قرار گرفت. دانیلنکو یکی از منابع ثانوی این اطلاعات به شمار می‌رود.
کپسول یاد شده با طراحی دانیلنکو در سال ۲۰۰۰ در شهر صنعتی اراک تولید و سپس به صورت قطعات سنگین به پارچین حمل و (احتمالا) با نظارت دانیلنکو در پارچین نصب شده است.
تصاویر ماهواره‌ای که ظاهرا در سال‌های بعد مورد بررسی قرار گرفته حاکی است که کپسول یاد شده ابتدا در محوطه باز قرار داشته، ولی متعاقبا با ساخت بنای مناسب در اطراف آن پوشیده شده است.
در ماه مارس سال ۲۰۱۱ آژانس موقعیت کپسول یاد شده را در پارچین مشخص ساخت و در ماه ژانویه سال جاری موضوع را با ایران در میان گذاشت.
بعد از اطلاع یافتن ایران از اطلاعات آژانس و موضوع کپسول نصب شده، فعالیت‌های گسترده شستشو و انتقال خاک در پارچین آغاز شد. در ۳۰ اوت سال ۲۰۱۰ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران خواست که نسبت به رفع ابهام پیرامون فعالیت‌های مشکوک اتمی اقدام و اجازه بازرسی فوری از پارچین را صادر کند.
سابقه کار
دانیلنکو در فاصله سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ در مرکز اتمی شهر چلیابینسک- اتحاد شوروی سابق، به طراحی و ساخت کپسول‌های انجام آزمایش انفجارهای با قدرت بالا مشغول بوده است.
دانیلنکو ظاهرا توسط دکتر عباس شاهمرادی استخدام و در مرکز تحقیقات فیزیک اتمی در تهران به کار مشغول می‌شود. گفته می‌شود که عباس شاهمرادی مستقلا یک برنامه اتمی موازی را به منظور دست یافتن به تکنولوژی انفجار اتمی هدایت می‌کرده است.
با عباس شاهمرادی در گذشته توسط نمایندگان آژانس انرژی اتمی گفت‌وگو به عمل آمده، ولی وی از دادن پاسخ به هر نوع پرسش در مورد هدایت برنامه اتمی تحت نظارت خود خودداری کرده است.
مشخصات کپسول پارچین
شهر صنعتی اراک یکی از مراکز ماشین‌سازی ایران است که همزمان با ماشین‌سازی تبریز (و شهر صنعتی قزوین) پیش از انقلاب تاسیس شده و واحد‌های مختلف ماشین‌سازی را در خود جای داده است.
با استفاده از طراحی دانیلنکو و ظرفیت‌های صنعتی موجود در شهر، «گروه صنعتی آذر»، در سال ۲۰۰۰ ساخت کپسول انفجاری نصب شده در پارچین را به پایان می‌برد.
نقشه کپسول نصب شده در پارچین که از طریق یکی از کشور‌های تعقیب کننده برنامه‌های اتمی ایران در اختیار خبرگزاری آسوشیتدپرس قرار گرفته، دارای شباهت کامل با یکی از کپسول‌های ساخته شده در اتحاد شوروی سابق است که در کتاب سال ۲۰۰۳ دانیلنکو (انفجار و تولید الماس مصنوعی) مورد استناد و بررسی قرار گرفته است.
منابع جاسوسی غرب معتقد‌ند که دانیلنکو کتاب یاد شده را بر اساس درس‌های دانشگاهی و سخنرانی‌های بسته و باز خود در ایران تنظیم کرده است.
در کتاب یادشده دانیلنکو می‌نویسد که در فاصله سال ۱۹۹۹ و۲۰۰۰ یک محفظه استوانه‌ای (فولاد- بتونی) با ابعاد ۴.۶ متر در ۱۹ متر و گنجایش ۳۱۵ متر مکعب طراحی کرده که در درون آن امکان انجام آزمایش‌های مکرر و استفاده از ۷۰ کیلوگرم مواد منفجره پرقدرت فراهم است.
پوشش داخلی این کپسول که انفجار داخل آن صورت می‌گیرد دارای ابعاد ۷.۶ متر در ۷.۶ متر مربع است. این مشخصات و مختصات با کپسول نصب شده در پارچین دارای مطابقت کامل است.
در صورت صدور اجازه بازدید از پارچین می‌توان برای پاره‌ای از ابهام‌های موجود پیرامون برنامه‌های مشکوک اتمی ایران به پاسخ‌های قابل توجیه دست یافت، من‌جمله امکان استفاده از کپسول یاد شده برای تولید الماس اتمی!