چرا دلار در ایران هر روز گرانتر می شود

ارزش پول ملی ایران در برابر ارز خارجی در روزهای اخیر باز هم کاهش یافته است

کاوه امیدوار

بازار ارز در چهار روز اخیر پرتلاطم بوده و نرخ برابری دلار و دیگر ارزهای خارجی به شدت افزایش پیدا کرده است و هر دلار به ۲۶۰۰ تومان، هر یورو به ۳۳۲۰ تومان و هر پوند به ۴۱۰۰ تومان رسیده است.
در چهار روز اخیر ریال بخش زیادی از ارزش خود را در مقابل ارزهای خارجی از دست داده است. ارزهایی نظیر دلار در چهار روز گذشته ۴۳۸ تومان، یورو ۵۷۰ تومان و پوند ۶۷۰ تومان گرانتر شده اند.

دلیل افزایش شدید قیمت ارز در بازار چیست و بانک مرکزی ایران برای کنترل بازار ارز چه کاری می تواند بکند؟

در یک سال گذشته بازار ارز به شدت بحرانی بوده است و قیمت برخی از ارزهای عمده نزدیک به دوبرابر شده است. پرونده هسته ای ایران و مذاکرات بی نتیجه این کشور با گروه پنج بعلاوه یک از یک سو و اجرای تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا از سوی دیگر بازار را نسبت به آینده نگران کرده است.

تحریم نفتی و بانکی ایران از سوی اتحادیه اروپا شدیدترین تحریم ها علیه ایران به حساب می آید که دامنه نگرانی ها از آینده را بیشتر کرده است زیرا این احتمال وجود دارد که ایران نتواند بخشی از نفت خود را بفروشد و حتی اگر بتواند همه نفت صادراتی خود را بفروشد قادر به انتقال درآمدهای نفتی به داخل نخواهد بود.

تجربه یک سال گذشته نشان داده که ایران برای انتقال پول نفت صادراتی اش بارها با کشورهای نظیر هند مشغول مذاکره بوده و سرانجام نیز ناچار شده در ازای دریافت پول نقد، از کشورهای خریدار نفت، کالا بخرد.

رئیس کل بانک مرکزی ایران افزایش تورم را متاثر از عوامل روانی توصیف کرده است

در کنار این مسائل، بحث بر سر احتمال تصویب تحریم هایی تازه و قطع روابط دیپلماتیک ایران و کانادا نیز دامنه نگرانی ها را افزایش داده است و ایرانیان از بیم کاهش ارزش دارایی های خود به خرید دلار به عنوان یک کالا روی آورده اند.

محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی ایران می گوید که "برخی افراد اگر بخواهند کالایی را نگهداری کنند ارز خریداری می کنند و یا این که دارایی های خود را به ارز خارجی تبدیل می کنند، بنابر این قطعا در چنین شرایطی تقاضای کاذب رشد می یابد اما این افزایش تقاضا در مقاطع میان مدت و کوتاه مدت نوساناتی را ایجاد می کند."

رئیس کل بانک مرکزی در حاشیه همایش بانکداری اسلامی گفت که "بیشتر تورم حاصل شده در بازار ارز به دلیل آثار روانی و بی ربطی است که متاسفانه امروز بازار ارز به آن دچار شده است."

مشکل پول بی حساب نفت

اما مشکل بزرگتر را باید در عملکرد اقتصادی دولت جستجو کرد. زمانی که محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴ به قدرت رسید، قیمت نفت در حال افزایش بود و این افزایش قیمت به حدی بوده که گزارشها نشان می دهد که تقریبا نیمی ازدرآمد ۱۱۰۰ میلیارد دلاری یکصدسال تولید نفت ایران، در دولت او به دست آمده و خرج شده است.

از همان شروع فعالیت تیم آقای احمدی نژاد برخی کارشناسان اقتصادی نسبت به هزینه کردن درآمدهای نفتی و تبدل آن به ریال هشدار دادند ولی آقای احمدی نژاد حتی وقتی هم که وانمود کرد می‌خواهد نظر کارشناسان را بشنود از آنها پرسید که چطور می توان این پول نفت را خرج کرد بدون این که تورم ایجاد شود.

این کارشناسان اکنون می گویند که پیش بینی آنها اکنون به واقعیت تبدیل شده و حالا دیگر دولت نمی تواند همانند گذشته با تزریق دلاری های نفتی و تبدیل آنها به ریال بروز این مشکل را به تاخیر بیندازد و چنین وانمود کند که مشکلی نیست.

بانک مرکزی ایران می گوید که اکنون نقدینگی به ۳۸۷ هزار میلیارد تومان رسیده است که نسبت به هفت سال پیش وقتی آقای احمدی نژاد به قدرت رسید، بیشتر از پنج برابر شده است. در آن زمان میزان نقدینگی حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان بود.

محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی ایران روز گذشته نوزدهم شهریور در همایش بانکداری اسلامی گفت که "تا پایان تیرماه رشد نقدینگی به ۱۰ درصد رسیده درحالی که در همین مدت در سال گذشته این میزان ۳ درصد و اگر این روند ادامه یابد نقدینگی رشد بالایی خواهد داشت و تورم به رقم بالایی خواهد رسید."

سوای درآمدهای نفتی، از زمستان سال ۱۳۸۹ دولت شروع به پرداخت یارانه نقدی کرد که سالانه دستکم ۳۵ هزار میلیارد تومان است و همین مسئله هم به افزایش بیشتر نقدینگی منجر شده است و برخی کارشناسان می گویند که در شرایط فعلی به دلیل رشد فزاینده تورم، کم کم ارزش یارانه نقدی در حال از دست رفتن است.

نقدینگی مثل خون در بدن

پرسش این است که آیا نقدینگی بد است و اگر بد است چرا بسیار از واحدهای تولیدی از کمبود آن شکایت دارند؟

روشن است که هیچ کاری اقتصادی بدون نقدینگی انجام نمی شود و نقدینگی همانند خونی است که برای حیات لازم است ولی همان گونه که بدن برای فعالیت های خود به خون احتیاج دارد و کمبودش باعث ایجاد کم خونی می شود اما خون بدن باید متناسب با اندازه و فعالیتش باشد.

حال اگر خون که به وسیله قلب (بانک مرکزی) به تمام اعضا می رسد، بیش از اندازه باشد، باعث پارگی رگها و مویرگ ها شده و فرد را دچار مشکل می کند.

یکی از مشکلات حجم بالای نقدینگی، تورم است که به معنی کاهش قدرت خرید مردم است

نقدینگی نیز که به وسیله بانک مرکزی مدیریت می شود شبیه همان خون و قلب عمل می کنند و بانک مرکزی باید مراقب باشد که خون کم نشود و بین بخش های مختلف اقتصادی نظیر صنعت، کشاورزی، تجارت و خدمات تقسیم شود.

حالا نقدینگی سرگردانی دست مردم است در حالی که بخش های تولیدی از کمبود نقدینگی شکوه می کنند. این پول به هر سمتی که سرازیر می شود مانند سیلاب همه چیز را ویران می کند، یک بار به سمت بازار مسکن، یک بار طلا و این بار ارز.

مشکل دیگر که این حجم نقدینگی ایجاد می کند تورم است که به معنی کاهش قدرت خرید مردم است و فشار زیادی به افراد کم درآمد وارد می کند و برنامه هایی نظیر پرداخت یارانه نقدی برای گسترش عدالت اقتصاد را بی اثر می کند و در عوض ثروتمندان را ثروتمند تر خواهد کرد.

علاوه بر این، تورم فزاینده به بی اعتمادی در اقتصاد دامن زده و میل به سرمایه گذاری را کاهش می دهد که نتیجه آن کاهش تولید و افزایش بیکاری است.

کارشناسان می گویند که در شرایط فعلی دولت باید موانع فروش نفت و انتقال پول به داخل را حل کرده و نگرانی موجود در بازار را با عرضه ارز کافی برطرف کند.

برای کنترل نقدینگی نیز از ابزارهایی نظیر اوراق مشارکت باید استفاده کرد تا شاید تب بازار تا حدودی فرو کش کند و بعد از آن با در پیش گرفتن انضباط مالی شدید در دخل و خرج، تورم را کنترل و کاهش داد.