کنفرانس آپک و موضوع منافع تجاری روسیه در ایران
رضا تقی زاده (تحلیلگر سیاسی)
بندر ولادی‌وستک روسیه در شرق آسیا میزبان سال جاری کنفرانس سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا–اقیانوسیه، آپک، است. با پیش‌بینی احتمال کناره‌گیری خانم کلینتون از منصب وزارت خارجه آمریکا (در صورت پیروزی اوباما در انتخابات ماه نوامبر)، دیدار روز شنبه خانم کلینتون و لاوروف در این کنفرانس را می‌توان نقطه پایان روابط کاری دو چهره شناخته شده مناسبات بین‌المللی شرق و غرب دانست.
در این همایش، در جهتی مغایر با همنوایی سه کشور بزرگ اروپایی مبنی بر درخواست افزایش تحریم‌ها علیه ایران، وزیر خارجه روسیه ضمن ابراز مخالفت با اعمال فشارهای بیشتر علیه ایران (و سوریه)، در حاشیه نشست آپک مدعی شد که تحریم‌های یکجانبه آمریکا (و اروپا) منافع تجاری روسیه را به خطر انداخته‌اند.
لاوروف که در پایان گفت‌وگویی دوجانبه با هیلاری کلینتون وزیر خارجه آمریکا در بندر ولادی‌وستوک سخن می‌گفت، روز شنبه اظهار داشت که «تحریم‌های یکجانبه به صورت فزاینده ماهیت فراسرزمینی بخود گرفته و منافع تجاری روسیه را تحت تاثیر قرار داده‌اند.»
تولد آپک
سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا–اقیانوسیه، آپک، در سال ۱۹۸۹ در اجرای فکر توسعه همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای، با انگیزه توسعه صادرات کالاها و خدمات پیشرفته ژاپن به بازارهای آسیایی و همچنین یافتن بازارهای مصرف تازه برای محصولات کشاورزی استرالیا شکل گرفت.
این پیمان اینک دارای ۲۱ عضو است و از توسعه تجارت آزاد حمایت می‌کند. تعدادی از کشورهای عضو آپک در جمع قدرتمند کشورهای موسوم به جی-۸ عضویت دارند.
تعداد دیگری از اعضاء آپک نیز در پیمان همکاری‌های آسیای جنوب شرقی (آسه‌آن) حضور دارند. از این لحاظ، آپک را می‌توان به عنوان یک مجمع مشورتی دوستانه تلقی کرد. آپک خود را رقیب پیمان آسه‌آن نمی‌بیند، ولی چین به تقویت بیشتر پیمان شانگهای، در رقابت با هر دو پیمان آپک و آسه‌آن، علاقه بیشتری نشان می‌دهد.
به‌منظور تاکید بر دوستی مشترک و تقویت روح همکاری، روسای کلیه کشورهای عضو آپک، بجز چین، در کنفرانس سالانه اقتصادی این پیمان شرکت می‌کنند.
کشورهای آپک ۴۰ درصد از جمعیت، ۵۴ درصد تولید ناخالص سالانه، و ۴۴ درصد از تجارت جهان را بخود اختصاص داده‌اند.
نگرانی‌های روسیه
به دلیل کاهش رشد اقتصادی در جهان، علاوه بر کند شدن رشد مبادلات تجاری، سهم سرمایه‌گذاری‌های خارجی میان کشورهای جهان کاهش یافته‌است.
روسیه از جمله کشورهایی است که از این دو بابت زیان دیده. با این وجود پاره‌ای از بخش‌های مالی و تجاری روسیه، به‌ویژه نظام بانکی آن کشور شاهد کاهش ارزش سهام خود نبوده‌اند.
اگرچه صادرات اصلی روسیه را نفت و گاز تشکیل می‌دهند، تجارت خارجی با بعضی از کشورهای خاورمیانه (و آمریکای لاتین) همچنان مورد توجه رهبران کرملین قرار دارد.
در مورد ایران و سوریه، اگر چه حجم مبادلات تجاری روسیه اندک نیست، با این وجود انگیزه‌های سیاسی در بزرگ‌نمایی آنها بیشتر دیده می‌شوند.
اقتصادهای هیچیک از دو کشور ایران و سوریه، مکمل طبیعی اقتصادی روسیه به‌شمار نمی‌آیند. واردات صنعتی ایران از روسیه ناقابل است و خرید‌های ایران را بیشتر اقلام اعلام نشده مورد مصرف در امور دفاعی تشکیل می‌دهند.
با پایان یافتن طرح احداث کارخانه برق اتمی بوشهر، فروش سوخت اتمی (سالانه در حدود ۱۰۰ میلیون دلار)، و هزینه مدفون ساختن پسمانده‌های سوختی (در حدود ۶۰ میلیون دلار) بزرگترین اقلام دادوستد سالانه دو کشور خواهند بود.
روسیه در گذشته همکاری محدودی با شرکت نفت سوریه (سیترول) داشت. این شرکت، در کنار ۱۰۰ عضو حکومت بشار اسد در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارند و روسیه از این بابت ناراضی است.
بعد از اعلام فراخواندن سفیر کانادا در تهران و تعلیق مناسبات دو کشور، آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز با هدف افزایش فشار علیه تهران و وادار ساختن جمهوری اسلامی به ترک برنامه اتمی خود، که مشکوک به تعقیب هدف‌های نظامی است، خواستار اعمال تحریم‌های تازه علیه تهران شده‌اند.
نگرانی اصلی مسکو در قبال ایران و سوریه کمتر در ارتباط با منافع تجاری و بیشتر متوجه احتمال تغییر رژیم‌های سوریه و ایران، و خطر افزایش توسعه نفوذ آمریکا و ناتو در مرزهای جنوبی روسیه است.
عبور از شورای امنیت
کشورهای غربی به دلیل ایستادگی روسیه و چین در کنار ایران و سوریه، عملا مسیر شورای امنیت را در ارتباط با تهران و دمشق دور زده و تلاشهای خود را به اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه جمهوری اسلامی، و کمک مستقیم به مخالفان اسد متوجه ساخته‌اند.
تاکنون صدور ۴ قطعنامه تنبیهی شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی از رسیدن به نتیجه و وادار ساختن تهران به پذیرش خواسته‌های جامعه جهانی و تعلیق برنامه‌های هسته‌ای آن بازمانده‌است.
در مورد سوریه نیز روسیه و چین تا کنون دو تلاش غرب و کشورهای عرب برای به تصویب رساندن قطعنامه‌ای علیه رژیم اسد در شورای امنیت را خنثی ساخته‌اند.
با وجود شکست ماموریت صلح و میانجی‌گری کوفی عنان در سوریه، دو کشور روسیه و چین همچنان به توافق ۳۰ ژوئن در ژنو برای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در دمشق اصرار می‌ورزند، در حالیکه رژیم اسد به هیچ وجه آماده کناره‌گیری داوطلبانه از قدرت نیست.
با توجه به حساسیت فوق‌العاده تحولات سیاسی مرتبط با ایران و سوریه، رهبران کرملین مصمم‌اند که از تمامی فرصت‌های فراهم برای توضیح مواضع و دفاع از منافع خود بهره بگیرند.
افزایش صدای طبل جنگ علیه ایران، و پیوستن دولت سوسیالیست فرانسه به حامیان ارسال سلاح‌های سنگین برای مخالفان اسد در سوریه، وزیر خارجه روسیه را در حاشیه اجلاس آپک وادار ساخت که از آخرین فرصت احتمالی باقی مانده برای مذاکره با هیلاری کلینتون در منصب وزیر خارجه آمریکا، برای تاکید بر مواضع کرملین در اعلام حمایت از دو هم‌پیمان منطقه‌ای مسکو بهره بگیرد.