رئیس همایش ایران‌شناسی استانبول: شمار شرکت‌کنندگان بی‌نظیر بود
سه جلسه از ۱۲۵ جلسه این همایش لغو شد. / عکس از محل برگزاری همایش، مردمک
مردمک : رئیس این دوره همایش ایران‌شناسی به مردمک گفته است که بر خلاف تبلیغات رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی، این همایش مستقل و فراملیتی است و منابع مالی آن نیز اعلام‌شده و مشخص است. تورج اتابکی همچنین می‌گوید شمار شرکت‌کنندگان در این دوره همایش در استانبول بی‌نظیر بوده است.
نهمین دوسالانه انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی از ۱۲ تا امروز ۱۴ مرداد (۲ تا ۵ اوت) در شهر استانبول در ترکیه برگزار شد. در این همایش بیش از ۲۵۰ محقق و چهره آکادمیک درباره حدود ۱۲۵ موضوع، برنامه سخنرانی داشتند.
همایش ایران‌شناسی را «انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی» برگزار می‌کند که ۴۵ سال پیش شکل گرفته است.
در هفته‌های گذشته روزنامه کیهان و دیگر رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی، این همایش را متهم به فعالیت سیاسی و مذهبی کردند و از جمله کیهان نوشت که این برنامه، «پاتوق جاسوسان آکادمیک- خصوصا اسرائیلی ها- در حوزه علوم انسانی» است. در پی فشارها در این باره افرادی که می‌خواستند از ایران در این برنامه شرکت کنند، سفر خود را لغو کردند.
روزنامه کیهان در این باره نوشته که حضور ۶۰ میهمان ایرانی همایش دو سالانه ایران‌شناسی در ترکیه لغو شده است. به نوشته این روزنامه تندرو، پس از انتشار اتهام‌های این روزنامه به این همایش، «۱۴ دانشگاه و مرکز علمی و چندین استاد مدعو این همایش» در نامه‌هایی به کیهان، انصراف خود را از شرکت در آن اعلام کرده‌اند.
با این حال این همایش طبق برنامه قبلی‌اش برگزار شد و به گفته رئیس آن، رکورد حضور افراد در آن هم شکسته شد.
تورج اتابکی، استاد تاریخ اجتماعی در دانشگاه آمستردام هلند، رئیس نهمین دوره همایش ایران‌شناسی است که در سه روز گذشته در استانبول برگزار شده است.
او به مردمک گفت در دوره‌های قبلی همایش ایران‌شناسی، حداکثر ۳۵۰ نفر شرکت می‌کردند اما این دوره، بیش از ۵۰۰ نفر شرکت‌کننده داشت.
در مراسم افتتاحیه این همایش، جایزه «انجمن مطالعات ایران‌شناسی» به ژیلبر لازار، جایزه «سعیدی سیرجانی» از طرف بنیاد میراث فرهنگی ایران به باربارا برند برای تألیف شاهنامه فردوسی و همچنین به کتاب «نخبگان ایرانی و فرمانروایان ترک» نوشته داوود دوراند گویدی تعلق گرفت.
جایزه کتاب «احسان یارشاطر» به رحیم شایگان، جایزه «لطیفه یارشاطر» از طرف بنیاد میراث فرهنگی ایران به کامران تلطف، نویسنده اثر پژوهشی «مدرنیته، جنسیت و ایدئولوژی در ایران» و همچنین به کتاب «کلمات، نه شمشیر» از فرزانه میلانی اهداء شد.
دکتر زوتفن نیز به خاطر پایان‌نامه «فرامز، قهرمان سیستانی» جایزه «رحیم ایروانی» در قلمرو پایان‌نامه دانشگاهی بنیاد مطالعات ایران‌شناسی را از آن خود کرد و جایزه «لویس روتس» از طرف انجمن آمریکایی مطالعات ایران برای بهترین ترجمه از فارسی به انگلیسی به ترجمه «ویس و رامین» سروده فخرالدین گرگانی تعلق گرفت.
از آقای اتابکی درباره برخوردها در ایران درباره همایش ایران‌شناسی پرسیدیم.
چند نفر از کسانی که قرار بود در این همایش سخنرانی کنند، به دلیل برخوردها در ایران، از این برنامه باز مانده اند؟
هنوز آمار دقیقی نداریم چون بعد از پایان همایش بررسی می‌کنیم چند نفر به دلایل مختلف از همایش باز مانده‌اند. کسانی که در همایش شرکت نکردند، صرفا به دلیل این برخوردها نبوده است. معمولا در همایش‌ها در لحظات آخر این مسائل پیش می‌آید. مثلا این که یادشان رفته ثبت‌نام کنند. یا فرزندشان مریض می‌شود. یا مسافرت هستند. یا مثلا یکی از شرکت‌کنندگان برایم نوشته بود که منزلش عوض شده و اسباب‌کشی دارد. اما این بار علاوه بر این مسائلی که همیشه اتفاق می‌افتد، متاسفانه همکارانی که در ایران کار می‌کنند هم نتوانستند بیایند. ولی خب عده زیادی هم نبودند. در همایش‌های قبلی ایران‌شناسی هم خیلی از همکارانی که می‌خواستند از ایران به این همایش بیایند، نتوانسته بودند؛ از جمله به دلیل مشکلات درباره ویزا یا هزینه سفر. اما این باره به دلیل همین تهدیدها نتوانستند در همایش شرکت کنند.
چند جلسه از همایش از برنامه حذف شد؟
از ۱۲۵ پنل، دقیقا سه پنل حذف شد و یک پنل هم جابه‌جا شد.
پس یعنی این برخوردها تاثیر چندانی در روال کلی همایش نگذاشته است؟
این دوره از همایش، رکورد شرکت‌کنندگان را هم شکست و عده‌شان به بیش از ۵۰۰ نفر رسید. در دوره‌های قبلی همایش حداکثر ۳۵۰ نفر در آن شرکت می‌کردند.
جای اطلاعات دست‌اول یا تحلیل‌های همکارانتان در ایران در این همایش خالی نبود؟
فکر نمی‌کنم همکارانی که از ایران می‌آمدند، اطلاعات دست‌اولی ارائه می‌دادند چون این اطلاعات فراهم است و همه می‌توانند از آن استفاده کنند چه در داخل ایران و چه در خارج از ایران. حتی این‌طور بگویم که گاهی همکاران ما در ایران از ما که بیرون هستیم سراغ می‌گیرند در ایران چه خبر است. به‌خصوص با وضعیت فیلترینگ اینترنت در ایران ما در بیرون از ایران از بعضی رخدادها و اطلاعات بیشتر خبر داریم.
اما خب همکاران ایران هم گرایش خود را در بررسی داده‌ها دارند که ما می‌خواستیم در جریان گرایش‌ها و تحلیل‌های آنان قرار بگیریم. بعضی از این همکاران با آنچه امروز در ایران می‌گذرد موافق هستند و برخی هم نه. همایش می‌خواهد نظر همه را بشنود. به نظرم مستقل از این‌که نظرگاه‌های آنان چه بوده، از این فرصت محروم شده‌اند.
این نوع محروم‌کردن بیشتر توهین‌آمیز به نظر می‌رسد. چون ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که تجدد، صغارت را از انسان گرفته و به آزادی برای انسان معتقد است و می‌گوید انسان باید با اندیشه خودش تصمیم بگیرد. حالا این‌که کسی برای انسان تصمیم بگیرد که این کار را بکن یا نکن، این‌جا برو یا نرو، نوعی صغیل قلم‌داد کردن انسان است. ای کاش وضعیت این‌طور بود که خود این همکاران گفته بودند به هر دلیلی در این همایش شرکت نمی‌کنند. ولی این که کسی دیگر برایشان تصمیم بگیرد که نباید به این همایش بروید، این توهین به انسان است. به نظرم پذیرفتن این وضعیت سخت است که در جهانی زندگی می‌کنیم که هنوز در بند این صغیر پنداری‌ها هستیم.
درباره اتهام‌هایی که مطرح شده چه نظری دارید؟
این اتهام‌ها که ساخته و پرداخته این افراد بوده است. گفته‌اند بودجه این همایش را «صهیونیزم بین‌الملل» داده. ریز جزئیات منابع ایران مشخص است. بنیاد میراث ایران از این همایش حمایت کرده. صاحبان ایرانی صنایع حمایت کرده‌اند. تخفیف‌هایی که از نهادهای خصوصی ترکیه مانند هتل و شرکت‌های هواپیمایی گرفته‌ایم هم روشن است. یا مثلا این که کسی را متهم می‌کنند مبلغ بهائیت است یا هوادار نظام پیشین است، این اتهام‌ها خیلی حقیر است. من همیشه دوست دارم با یک مخالف دانا صحبت کنم. طرف‌شدن با مخالف دانا، آدم را به آینده امیدوار می‌کند. ولی متاسفانه هنوز با این هو و جنجال‌های مطرود و تاریخ‌گذشته زندگی می‌کنیم. فقط می‌توانم بگویم مایه تاسف است. اگر اطلاعات این اتهام‌زنندگان درباره ما همین‌قدر است، برایشان متاسف ام.
در برخی از رسانه‌های نزدیک به حکومت این اتهام به همایش ایران‌شناسی زده شده که با توجه به نقش فعلی دولت ترکیه در برگزاری نشست‌های مخالفان حکومت سوریه، این همایش هم شبیه همان برنامه‌هاست. به نظرتان برخورد با این همایش چه‌قدر به نگرانی جمهوری اسلامی از فعالیت‌های دولت ترکیه باز می‌گردد؟
ترکیه سیاست‌گذاری خارجی خود را دارد و بر اساس آن عمل می‌کند. ولی برنامه‌ریزی همایش ما از دو سال پیش شروع شده ولی حالا با این شرایط متقارن شده است. ما یک هفته و یک ماه پیش که وضعیت سوریه بغرنج شده، برای محل همایش تصمیم نگرفته‌ایم. دو سال پیش رای دادیم که همایش نهم در استانبول برگزار شود. آن‌زمان که آقای اردوغان نخست‌وزیر ترکیه به ایران سفر می‌کرد و دست در گردن مقامات ایرانی خوش و بش می‌کردند و به قول معروف با هم پسته می‌شکستند. ما مستقل از این سیاست‌ها، تصمیم خود را گرفته‌ایم. حالا با تقارن این همایش با وضعیت نابه‌سامان سوریه نمی‌توانند ما یا دولت ترکیه را متهم کنند که می‌خواهند از این موقعیت بهره‌برداری کنند.
گفتید استقبال خوبی از این همایش در استانبول شده است. برنامه‌ای دارید که دوره‌های بعدی همایش را هم در ترکیه یا کشورهای نزدیک ایران برگزار کنید؟
شمار شرکت‌کنندگان اروپایی در این همایش خیلی زیاد بود چون سفر به ترکیه برای ساکنان در این کشورها خیلی ساده است. از آلمان، هلند، انگلستان، فرانسه، بلژیک، اوکرائین، روسیه، لتوانی، آسیای مرکزی، قفقاز در این همایش شرکت کرده‌اند. رفت‌وآمد به ترکیه برای ساکنان این مناطق خیلی ساده‌تر است تا این‌که همایش را در آمریکای شمالی برگزار کنیم.
انجمن بین‌المللی مطالعات ایرانی، یک انجمن فراملیتی و فرامرزی و جهانی است و دربرگیرنده همه کسانی است که به گذشته و حال و آینده ایران علاقه دارند، به فرهنگ و تمدن و تاریخ ایران علاقه دارند، و در عین حال لزوما هم ایرانی نیستند و از ملیت‌ها و مذاهب و فرقه‌های مختلف جهان هستند.
ما بعد از پایان دوره همایش برای دوره بعدی‌اش تصمیم می‌گیریم. از این همایش درس گرفتیم که برگزاری همایش در کشورهای اروپایی، شرکت‌کنندگان را تشویق می‌کند. مطمئنا دوره بعدی همایش در ترکیه نخواهد بود چون نمی‌توانیم محل برگزاری همایش را تکرار کنیم.