آیا طرح انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی امکان پذیر است؟

رادیو فردا : هفته گذشته محمود احمدی نژاد درمراسم افتتاح عملیات اجرائی پروژه انتقال آب به کویر گفت حلقه مفقوده توسعه فلات مرکزی ایران کمبود آب و توسعه معادن غنی در این منطقه نیازمند آب است و این پروژه در سه بخش اجرا میشود که اولین پروژه از «ساری» آغاز و به شهرهای سمنان، قم، کاشان و اصفهان متصل می شود.

رادیو فردا درآغاز گفتگویی با بدیع الزمان بدیع الزمانی پژوهشگر در حال حاضر در گواتمالا که از مبتکرین طرح ایجاد کانال میان خلیج فارس و در یای خزر به نام «ایران رود» است می پرسد آیا لزوم اجرای چنین پروژه ای برای ایران دیده می شود.

به نظر شما لزومی دارد در ایران چنین پروژه‌ای پیاده شود؟

پروژه‌ای که ما چندین سال پیش در زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی پیشنهاد کرده بودیم بسیار بزرگتر و کاملا با این طرح متفاوت بود به نام پروژه «آبراه سراسری ایران رود». طرح ما ایجاد کانالی بود به عرض ۲۱۰ متر از خلیج فارس تا دریای خزر که شهرک هایی سر راه آن ساخته می‌شد و طرح بسیار بزرگی بود.

از نظر انجام پذیری هم در دنیای امروز با فن‌آوریهای موجود تقریبا می‌توان گفت هر چیزی امکان پذیر است.

جدا از امکان پذیری این طرح، آیا تحقیقات کافی انجام شده که هزینه‌ها و منافعی که چنین طرحی می‌تواند دربرداشته باشد چیست؟

در مورد طرح آقای احمدی نژاد من جزییات را نمی‌دانم بنابراین به خودم اجازه نمی‌دهم اظهار نظری کنم. ولی در مورد طرح ایران رود، ما پژوهش‌های علمی انجام دادیم در مورد امکان پذیری آن. از نظر هزینه‌ها آن چه ما پیشنهاد دادیم این بود که یک کنسرسیوم بین‌المللی تشکیل شود و هر کشوری، دولتی یا شخصی از هر جای دنیا می‌توانست سهام این شرکت را بخرد، در نتیجه هم هزینه‌های این طرح با راه‌های گوناگونی که ما در نظر داشتیم تقریبا بدون این که برای ایران خرجی داشته باشد برآورده می‌شد و هم یک دوستی و همکاری بین المللی ایجاد می‌شد که خود به خود یک نوع امنیت از نظر سیاسی و استراتژیک برای ایران ایجاد می‌کرد.

این پروژه برای کسانی که قرار بود سهام آن را بخرند، چه منافعی داشت؟

این پروژه بسیار بزرگی بود، کمابیش ۱۳۰۰ کیلومتر طول داشت و سر راه این آبراه بزرگ شهرک‌ها و ایستگاه قطار ساخته می‌شد. کشتیرانی، حمل و نقل و حتی احداث فرودگاه‌ها در این طرح درآمدزا بود. چنانچه این طرح اجرا می‌شد، هر کشوری یا بنیادی یا فردی به اندازه سهمی که گذاشته بود می‌توانست از این سودآوری استفاده کند.

مثلا اگر کشور افغانستان نیاز به واردات کالاهایی داشت کشتی‌ها وارد آبراه ایران رود می‌شدند و به نزدیکی مرز افغانستان می‌رفتند یا در مورد کشورهای دیگر و ما ازاین کار می‌توانستیم درآمد بسیاری داشته باشیم. در واقع راه جدیدی باز می‌شد و اینها همه تعرفه و درآمدی داشت و می‌توانست برای همه سودآور باشد.

البته اجازه دهید بگویم این طرح بسیار بزرگ و دراز مدتی بود بین ۲۰ تا ۳۰ سال. چنانچه کنسرسیوم درستی تشکیل می‌شد و اجازه می‌دادند متخصصان خارجی از چین گرفته تا آمریکا و ژاپن و انگلستان وارد کار می‌شدند، این پروژه چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰ سال طول می‌کشید تا به سرانجام برسد.

جامعه ایران چه نیازی به چنین طرحی دارد، آیا این نیاز احساس می‌شود یا تنها یک طرح رویایی است برای عده‌ای که علاقمند به این مسئله هستند؟

در مورد طرح کانال پاناما ۴۰۰ سال صحبت می‌کردند و در آغاز این اندیشه، برخی می‌گفتند این پروژه خیالی است ولی سرانجام دیدیم که عملی شد. این که آیا این طرح برای ایران فایده‌ای دارد یا نه مثل این است که بپرسیم کشیدن راه آهن یا بزرگراه برای یک کشور فایده دارد یا نه؟ خوب روشن است که فایده دارد.

نخستین فایده به تخمین ما ایجاد حدود دو میلیون شغل بود. رفت وآمد بسیار ساده‌تر می‌شد و درآمد زیادی نصیب ایرانی‌ها می‌کرد. از نظر محیط زیستی هم طرح ایران رود موجب می‌شد تا حدودی آب و هوای کویر و شهرهای کرانه کویر بهتر شود.

مراحل بعدی این بود که آب شور را بگیریم و از راه طبیعی تصفیه کنیم، در نتیجه می‌توانستیم کشت و کار گسترده ای در سراسر این مسیر داشته باشیم. یعنی کشاورزی بیشتر محصول بیشتر و پول بیشتر برای کشاورزان و رونق اقتصادی برای ایران.

شما اشاره کردید به مسئله محیط زیست. اتفاقا دغدغه بسیاری از مدافعان حفظ محیط زیست نه تنها در ایران بلکه در کشورهای مختلف همین پروژه‌های بزرگ است. مثلا پروژه سد اسوان در مصر و طرح‌های بزرگ دیگری در چین که در عمل ثابت شده تمام این ‌پروژه‌های عظیم چند وجهی می‌تواند تعادل سیستم اکولوژی منطقه را برهم زند. در این پروژه به این مسایل و دغدغه ها نیز توجه شده بود؟

برای پروژه ایران رود برای هر ۱۰ کیلومتر یک کارشناس محیط زیست و یک کارشناس باستان‌شانسی در نظر گرفته بودیم، هم برای چیزهای باستانی که ممکن است پیدا شود و هم برای مسایل محیط زیستی.

ما اگر نگاه کنیم می‌بینیم کویر ایران دست کم ۱۵۰۰ سال کویر بوده است. این کویر چه درآمدی برای مردم ایران داشته؟ یک آبراه به عرض ۲۱۰ متر کویر گسترده ایران را نابود نخواهد کرد. باید اطمینان خاطر دهم تمام این مسایل بررسی شده و نه تنها برای محیط زیست ضرری نخواهد داشت بلکه می‌توان یک بیایان بی آب و علف را آبیاری و در آن کشاورزی کرد.

به طور طبیعی همیشه در مورد طرح‌ها دیدگاه‌های مختلف وجود دارد. در مورد سد اسوان هم نگرانی‌ها در مورد آثار باستانی مصر بود که زیر آب فرو می‌رفت. اما در مورد ایران خوشبختانه تاکنون چنین مشکلی در پیش بین‌هایمان نداشتیم، ولی از آن جایی که عمق آبراه ایران رود در بعضی نقاط به حدود ۱۰۰۰ متر می‌رسد برای هر ۱۰ کیلومتر پیش بینی کرده بودیم کارشناس باستان‌شناسی داشته باشیم که اگر چیزهای باستانی پیدا شد به درستی عمل کنند و این چیزها وارد موزه‌ها شود.

درمورد به هم ریختن سیستم اکولوژی منطقه چه مسایلی وجود دارد؟

آبراه سراسری ایران رود دریاچه ایجاد نمی‌کرد فقط آبراه بود. یک آبراه ۲۱۰ متری در دل یک کویر بزرگ اکولوژی را زیاد تغییر نمی‌دهد. ما اگر احساس را کنار بگذاریم و دو دو تا چهارتا کنیم باید ببینیم خوبی‌های یک طرح چیست و بدی‌های آن کدام است و برای اینها شماره بگذاریم مثلا اگر خوبی‌هایش ۵۲۵ مورد است و بدی‌هایش ۵ مورد، آیا عقل و خرد به ما می‌گوید پروژه را انجام دهیم یا نه.

با توجه به ساختار سیاسی موجود و سطح مدیریتی که اکنون در اقتصاد ایران حاکم است، آیا انجام چنین پروژه عظیمی قابل تصور است؟

همین ماه پیش سدی که قرارگاه خاتم‌الانبیا در کرمان ساخته بود و قرار بود افتتاح شود شکست و یا تونلی که می‌خواستند به شمال بزنند چند دهه طول کشید و من هنوز هم مطمئن نیستم تمام شده باشد. با توجه به چنین سابقه‌ای متاسفانه من دلم به درد می‌آید که بگویم با این وضعیت کنونی چنین طرحی را عملی نمی بینم.