آشنایی با آثار باستانی هزاران ساله وطنمان ایران - 3

جام با نقش هیولایی دو سر از تمدن مارلیک

این جام به بلندی 11 سانتی متر و قطر 11 سانتی متر ساخت 1400 تا 1200 پیش از میلاد در مارلیک (در استان گیلان کنونی) بوده و اکنون در موزه ی لوور نگهداری می شود. از تمدن مارلیک سرامیک ها و ظروف زیادی از طلا و نقره به دست آمده است. این جام از الکتروم که آلیاژی از طلا و نقره است، ساخته شده است.
 
مردمان مارلیک اسب سوارانی بودند که زندگی عشایری داشتند. آنها از خطی برای نوشتن استفاده نمی کردند. بیشتر آثار به دست آمده از مارلیک متعلق به دوره ی آهن یک، یعنی 3400 تا 3200 سال پیش، است. اهالی مارلیک را می توان نخستین اقوام هندو اروپایی به شمار آورد که در فلات ایران ساکن شدند. گلدانهای بزرگ و جامهای ارزشمند جزو متداولترین وسایلی بوده که اهالی مارلیک به همراه مردگان دفن می کردند.
 
نقش این جام هیولای دوسری است که دارای سر و بدن پلنگ یا یوزپلنگ است که پشمی نقطه دار دارد. ولی این موجود دارای بال و همچنین بازوان و دستان انسانی است. بخش پایینی بدن مارماندد است که در نهایت به پنجه هایی شاهین وار ختم می شود. هر بخش بدن بسته به جانور مختلف طراحی شده، نقاط دایره وار برای بخش گربه سان، طراحی پوست مار برای بخش پایینی بدن و همچنین بدن ظریف برای آهوان. این موجود ترکیبی شاید به عنوان ارباب جانوران تجسم می شده است. دو سر بودن این موجود از تمدن آشور وام گرفته شده و نشان می دهد مردمان عشایر مارلیک با امپراطوری آشور مرتبط بودند. 

محل نگهداری : موزه لوور پاریس

تندیس مرمرین ایزدبانوی ایشتار با بدن برهنه، دوره ی اشکانی

این تندیس که بلندی آن 24.8 سانتی متر است ساخت شهر حله در میانرودان (بین النهرین) در دوره ی اشکانیان است و اکنون در موزه ی لوور قرار دارد. جنس این تندیس از مرمر است و در تزیینات آن از طلا و یاقوت سرخ استفاده شده است. این تندیس در سال 1862 به وسیله ی سفیر فرانسه در عراق کشف شد. محل کشف این اثر یک مقبره ی خانوادگی شامل پنج قبر بوده و این مجسمه در درون یک تابوت چوبی و بالای سر مرده قرار داده شده بوده. این اثر بدن برهنه ی زنی را نشان می دهد که دست راست او در کنار بدنش قرار دارد و دست چپش را به سوی بالا خم کرده است. چشمانش با یاقوت سرخ ساخته شده و گردنبندی از طلا به گردن و گوشواره ای طلایی به گوش دارد. بازوی تندیس از چند قطعه ساخته شده که این قطعات با سیم هایی که در ابتدا بی شک از جنس طلا بوده اند به هم وصل شده اند.  مجسمه دارای لبی کوچک، سینه هایی زیبا، کمری باریک و رانهای منحنی شکل است و در بخش ناف نیز از یک یاقوت قرمز استفاده شده است.آثار هنری دوره ی اشکانیان، که فرمانروایی آنها از فلات ایران آغاز و در میانرودان ادامه می یافت، ترکیبی از هر دو تمدن یونان و میانرودان را در خود داراست. اگر چه ساختار کلی این تندیس نیز متاثر از هنر یونان است، ویژگی استفاده ی همزمان از مواد مختلف در ساخت مجسمه، در یونان وجود ندارد و به میانرودان اختصاص دارد. این تندیس ایشتار ایزدبانوی بابل که خدای تمابلات جنسی و جنگ است را به تصویر کشیده است. 

جام طلای هزاره‌ی نخست پیش از میلاد با نقش شیر و درختان
جام کوچک، جنس: طلا، ارتفاع: 6.7 سانتی‌متر، پهنا: 10.1 سانتی‌متر، قدمت: هزاره‌ی نخست پیش از میلاد، منطقه‌ی جغرافیایی: غرب ایران، محل نگهداری: موزه‌ی اسمیتسونیان 

کاشیکاری با نقش ققنوس، موزه ی متروپولیتن

این کاشی کاری با نقش ققنوس در اندازه ی 37.5 در 36.2 سانتی متر متعلق به دهه ی 1270 میلادی (650 هجری خورشیدی) است. این اثر در تخت سلیمان یافته شده و اکنون در موزه ی متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود. نقش حاشیه ی بالایی اثر متشکل از گل ها و برگ هایی است که متناوبا تکرار می شود و حاشیه ی پایینی نقش گلهای شش پر را دارد.
 
در بخش میانی ققنوسی با پرهای تزیینی به چشم می خورد. پس زمینه ی این بخش با ابرهایی که بعضا قارچ مانند هستند پر شده است. این گونه نقش ابر در آثار کشور چین بسیار به چشم می خورد. ققنوس و اژدها دو المان کلیدی در تزیینات کاخهای پادشاهی در چین به شمار می آیند. استفاده از این نقوش بر روی کاشی اگر چه چندان در چین معمول نبوده ولی پس از حمله ی مغول، می توان این نقوش را بر روی کاشیکاری ها یافت. 

محل نگهداری : موزه متروپولیتن نیویورک

در همین رابطه*:
 
کاشیکاری با نقش اژدها، کاشان، سده ی سیزدهم میلادی، مجموعه ی دیوید. این کاشیکاری از نظر زمانی، نقش کاشیکاری ، طراحی پس زمینه و رنگ آمیزی بسیار شبیه اثر بالاست. 

تندیس شاه ساسانی

این تندیس در موزه ی فیلد در ایالت ایلینویز امریکا قرار دارد. گروه کاوشگری کاخ ساسانی کیش در میانرودان، هفت ساختمان را از زیر خاک بیرون کشیدند که بر دیوارهای آنها گچ بری وجود داشت. اثر بالا تندیس یکی از شاهان ساسانی است که در این کاوش یافته شده. با توجه به فرم تاج حدس زده می شود که این اثر، شاپور دوم (310 تا 379 میلادی) یا بهرام (420 تا 438 میلادی) باشد. 

محل نگهداری : موزه ی فیلد آمریکا

بشقاب نقره ی دوره ی ساسانی با نقش عقابی که زنی را در چنگال خود نگهداشته

این بشقاب نقره ی دوره ی ساسانی اکنون در موزه ی ارمیتاژ سن پترزبورگ قرار دارد.  قطر بشقاب 22  سانتی  متر است و نقش آن عقابی را نشان می دهد که با چنگالهای خود زنی را نگه داشته است در حالی که زن با دست راست خود غذایی را در جلوی منقار عقاب گرفته است. در پایین تصویر دو شخص دیگر با تبر و تیر و کمان به چشم می خورند و کل تصویر با دو درخت زندگی احاطه شده است. 

قدمت : دوره ی ساسانی  . محل نگهداری : موزه ی آرمیتاژ سن پترزبورگ

کاسه‌ی ضد طلسم دوره‌ی ساسانی

   
این کاسه که از دوره‌ی ساسانی به جا مانده، از شهر نیپور عراق به دست آمده است. در سالهای 400 تا 700 میلادی بخش عمده‌ای از خاور‌میانه تحت تاثیر امپراتوری ساسانی بوده. از این دوره، کاسه‌هایی به این شکل به دست آمده است که بر روی آن متن‌های آرامی به چشم می‌خورد که در آن لیست بلندی از شیاطین، ارواح و چیزهای شیطانی نام برده شده تا به این روش از آسیب رساندن آنها به دارنده‌ی این کاسه جلوگیری شود. در مواردی برای تاثیر بیشتر، شیاطین در حال غرق شدن کشیده شده‌اند. در برخی موارد نیز به صورت مشخص نام خانواده‌ی سفارش دهنده‌ی کاسه و یا مشکل خاصی بر روی کاسه درج می شده. به عنوان مثال عبارت یکی از کاسه‎‌های به دست آمده چنین است: «از نفرین کارمند و کارفرما که دستمزد را به سرقت برده و از نفرین برادران که دادگرانه و صادقانه در میان خود تقسیم نمی کنند و از نفرین تمام مردمانی که به نام شیاطین بت نفرین می کنند.»
 
عموما این کاسه‌ها به وسیله‌ی پیروان دین‌های مختلف استفاده می شده به عنوان مثال: زرتشتیان، یهودیان، مسیحیان، منداییان، مسلمانان و گروه های الحادی. غالبا یک کاسه به تنهایی شامل نام شیاطین دین‌های مختلف بوده. به نظر می رسد که دارنده‌ی کاسه می خواسته تا از شر تمام امور شیطانی ممکن در امان باشد.
 
Morony در مورد این کاسه ها چنین گفته است: «متون این کاسه ها جامعه ای را نشان می دهد که در آن مردمانی از مذاهب مختلف شانه به شانه‌ی یکدیگر زندگی می کردند و عقاید زیادی را در محدوده‌ی ‌ باورهای عمومی با یکدیگر مشترک بودند که الزاما به وسیله ی رهبران آن مذاهب پذیرفته شده نبود.» البته این تاثیر هموراه مثبت نبوده. گاه خدایان یک گروه تبدیل به شیاطین گروه دیگر می شدند. ولی به هر حال این آثار باستانی نشان می دهند که این گروه‌ها تا چه میزان در مورد باورهای یکدیگر آگاه بودند.    

محل نگهداری : موزه ی باستانشناسی و مردمشناسی دانشگاه پنسیلوانیا 

گلدان نقره ی ساسانی با نقش پرنده
گلدان با نقش پرنده، جنس: نقره، ارتفاع: 19.4 سانتی متر، قطر: 6 سانتی متر، قدمت: سده ی ششم تا هفتم میلادی، محل نگهداری: موزه ی میهو 

جام شیشه ای 1400 ساله
جام، جنس: شیشه (رنگ قهوه ای کمرنگ متمایل به سرخ)، ارتفاع: 16.7 سانتی متر، قطر: 10 سانتی متر، قدمت: سده ی هفتم تا نهم میلادی (اواخر دوره ی ساسانی یا اوایل دوره ی اسلامی)، محل نگهداری: موزه ی میهو 

بشقاب ساسانی پر از گلهای کوچک نقره ای بر زمینه ی زرین
بشقاب ساسانی با نقش گلهای کوچک، جنس: نقره ی زراندود، قطر: 19 سانتی متر، قدمت: سده ی ششم یا هفتم میلادی (دوره ی ساسانی)، منطقه ی جغرافیایی: ایران، محل نگهداری: موزه ی میهو 

تندیس 2800 ساله‌ی بزکوهی با درخت خرما
بز کوهی همراه با (علامت) درخت خرما، جنس: نقره، اندازه: 26.9 در 17.1 در 7.8 سانتی‌متر، قدمت: سده‌ی هشتم تا ششم پیش از میلاد (دوران پیش-هخامنشی)، محل نگهداری: موزه‌ی میهو

جام نقره‌ای 3000 ساله
جام، جنس: نقره، ارتفاع: 12.8 سانتی‌متر، قطر: 8 سانتی‌متر، قدمت: 1200 تا 900 پیش از میلاد، منطقه‌ی حغرافیایی: شمال غرب ایران، محل نگهداری: موزه‌ی اسمیتسونیان 

آدمک برنزی 2500-3000 ساله با شکلی خاص
آدمک با شکلی خاص، جنس: برنز، اندازه: 18.2 در 9.4 سانتی‌متر، قدمت: 1000 تا 500 پیش از میلاد، منطقه‌ی جغرافیایی: ایران، محل نگهداریک موزه‌ی اسمیتسونیان 

نقش برجسته‌ی بز در حال خوردن گیاه
بخشی از نقش برجسته‌ی بز در حال خوردن گیاه، ارتفاع: 30.8 سانتی‌متر، قدمت: 400 تا 600 پس از میلاد (دوره‌ی ساسانی)، محل نگهداری: موزه‌ی هنر کلیولند 

بشقاب نقره‌ی دوره‌ی ساسانی با نقش آهویی در چنگال عقاب
بشقاب با نقش آهویی در چنگال عقاب، جنس: نقره‌ی زراندود، ارتفاع: 4.4 سانتی‌متر، قطر: 22 سانتی‌متر، قدمت: سده‌ی هفتم یا هشتم پس از میلاد، محل نگهداری: موزه‌ی میهو 

منبع : وبلاگ شبهای بی سحر https://raeeka.wordpress.com/

لینکهای مرتبط :

آشنایی با آثار باستانی هزاران ساله وطنمان ایران - 1
آشنایی با آثار باستانی هزاران ساله وطنمان ایران - 2