ایران چگونه به حمله احتمالی اسرائیل پاسخ خواهد داد

جاناتان مارکوس

خبرنگار امور دیپلماتیک بی بی سی

ایران به وضوح اعلام کرده است که اگر مورد حمله اسرائیل یا ایالات متحده قرار گیرد، آن را بی پاسخ نخواهد گذاشت. ولی سوال این است که ایران برای حمله متقابل چه می تواند بکند.

و سوال دیگر این که تبعات آن در منطقه و در داخل ایران چه خواهد بود؟

مارک فیتزپاتریک، مدیر برنامه منع گسترش و خلع سلاح در موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک که در لندن مستقر است، می گوید: "توانایی ایران برای ضدحمله مستقیم به اسرائیل محدود است."

او می گوید: "نیروی هوایی فرسوده ایران کاملا از نیروی هوایی اسرائیلی پایین تر است و تعداد موشک های بالستیک ایران که به اسرائیل می رسد، محدود است."

نیروهای هوایی ایران را، که شامل میگ های 29 است نمی توان همتراز همتایان اسرائیلی یا آمریکایی آن دانست

آقای فیتزپاتریک می گوید که در انبار موشکی ایران "نمونه های اصلاح شده موشک شهاب ۳، قدر ۱، که برد آن ۱۶۰۰ کیلومتر است، وجود دارد ولی ایران تنها شش دستگاه حمل و پرتاب موشک دارد."

او می افزاید: "موشک جدید ایران، سجیل ۲، هم می تواند به اسرائیل برسد ولی هنوز به طور کامل به مرحله بهره برداری نرسیده است."

ولی به نظر آقای فیتزپاتریک هر دو این موشک ها آن قدر دقیق نیستند که بتوانند تاثیری بر اهداف نظامی داشته باشند. او می گوید: "هیچ کدام آنها راه موثری برای انتقال سلاح های شیمیایی یا بیولوژیکی نیستند، و ایران سلاح هسته ای هم ندارد."

به طور خلاصه، مارک فیتزپارک بر این باور است که "حمله موشکی ایران تنها یک اقدام نمادین خواهد بود."

کمک از متحدان

گفته می شود که حزب الله هزاران سکوی پرتاب موشکی در لبنان دارد.

آقای فیتزپاریک بر این باور است که ایران به احتمال بیشتر "به طور غیرمستقیم و از طریق نمایندگانش" به اسرائیل پاسخ خواهد داد. حزب الله، گروه اسلامگرای شیعه که متحد ایران است، بیش از ده هزار سکوی پرتاب موشک در جنوب لبنان دارد که بسیاری از آنها را ایران تامین کرده است.

بیشتر این موشک ها کاتیوشا با برد ۲۵ کیلومتر هستند ولی علاوه بر آنها فجر ۳ (با برد ۴۵ کیلومتر)، فجر ۵ (با برد ۷۵ کیلومتر)، زلزال (۲۰۰ کیلومتر) و شاید موشک های فاتح ۱۱۰ (۲۰۰ کیلومتر) را هم در اختیار دارند. به اینها باید ۱۰ موشک اسکاد دی را هم افزود که ظرفیت کلاهک آنها ۷۵۰ کیلوگرم ماده منفجره است و برد آن تا حدی است که می تواند کل اسرائیل را هدف قرار دهد.

مارک فیتزپارک می گوید که حماس، جنبش اسلامگرای فلسطینی که کنترل نوار غزه را در اختیار دارد، هم می تواند با موشک هایی با برد کوتاه تر، اسرائیل را هدف قرار دهد.

در اینجا وقوع درگیری گسترده تری بین اسرائیل و حزب الله یا بین اسرائیل و حماس خطر بزرگی به شمار می رود.

با وجود بی ثباتی زیاد در خاور میانه، که بحران سوریه یکی از آنهاست، خطری بسیار واقعی وجود دارد که حمله اسرائیل به برافروخته شدن آتش گسترده تری در منطقه منجر شود.

تحرکات نیروی دریایی در خلیج فارس

نیروی دریایی ایران، و مخصوصا قسمتی که در اختیار سپاه پاسداران است، به کشتی های کوچک و سریعی مجهز است که قادر است مین بکارد یا به کشتی های بزرگ تر حمله کند.

ایران همچنین موشک های ضدکشتی در اختیار دارد که قادر به شلیک از روی خشکی است.

به این ترتیب، این نیروی دریایی توانایی بستن شریان های حیاتی نفتی در تنگه هرمز را دارد.

نیروی دریایی آمریکا از این نکته اطمینان دارد که می تواند تنگه هرمز را دوباره باز کند. ولی این ریسک درگیری گسترده دریایی بین ایالات متحده و ایران را بیشتر می کند و در کوتاه مدت، ممکن است تاثیر چشمگیری بر قیمت نفت بگذارد.

فعالیت های پنهانی

دنیل بایمن، کارشناس ضدتروریسم در موسسه بروکینگز در واشنگتن می گوید که علاوه بر اینها "نگرانی قابل توجهی وجود دارد مبنی بر اینکه در صورت حمله هوایی اسرائیل، ایران و گروه هایی مثل حزب الله لبنان ممکن است درگیر حمله های تروریستی شوند."

او می افزاید: "ایران در موقعیت هایی، از چنین حمله هایی علیه دشمنانش استفاده کرده است، مخصوصا در مواردی که از راه های دیگر نتوانسته به آنها ضربه بزند."

به گفته او از هم اکنون یک نوع جنگ زیرزمینی در آستانه وقوع است.

آقای بایمن با اشاره به ترور دانشمندان هسته ای ایران توضیح می دهد که اسرائیل و ایران مدتی است که به هم حمله می کنند و اسرائیل با موفقیتی بیشتر، به شیوه ای هدفمندتر این کار را می کند.

او می گوید: "من مطمئن نیستم که اسرائیل در صورت حمله موشکی، این گونه حمله ها را افزایش دهد. ولی ایران ممکن است این کار را بکند."

آقای بایمن در خصوص میزان تاثیر این دست اقدامات ایران تردید دارد.

"حمله هایی که در هند و تایلند صورت گرفته و به ایران نسبت داده شده، نشان می دهد که ایران مصمم است به اسرائیل ضربه بزند، این گونه حملات احتمالا به انتقام از قتل شخصیت های حزب الله مثل عماد مغنیه و حمله های مشکوک به دانشمندان هسته ای ایرانی صورت می گیرد."

به گفته او "این حمله های اخیر به خوبی اجرا نشدند، که بیانگر این است که توانایی حرفه ای نیروهای اطلاعاتی ایران یکدست و همگون نیست."

در مجموع، کارشناسان بر این باورند که حکومت ایران در پی ارزیابی دقیق پاسخ هایش به هر گونه حمله است.

کریم سجادپور، کارشناس ایران در موسسه کارنگی در واشنگتن گفته است: "اگر پاسخ ایران ناچیز و کم باشد، بی اعتبار می شود و اگر بیش از حد باشد، سرش بر باد می رود."

ایران در پی این خواهد بود که به اندازه ای پاسخ بدهد که امنیت منطقه را به تلاطم بیندازد و بر اقتصاد جهانی، تاثیر منفی بگذارد تا سبب محکومیت بین المللی آمریکا یا اسرائیل شود، ولی از انجام هر کاری که نشانه ای از دعوت به تلافی گسترده ای از سوی آمریکا باشد، خودداری خواهد کرد."

آقای سجادپور می گوید: "به صراحت بگویم که مطمئن نیستم چطور این کار را انجام خواهد داد. اگر ایران بخواهد موجودی انرژی جهانی را بی ثبات کند، چه از طریق پرتاب موشک به استان های شرق عربستان که نفت خیز است و چه از طریق تلاش برای بستن تنگه هرمز، آمریکا بی حرکت نخواهد ایستاد."

مقررات بین المللی

با وجود همه تردیدها درباره اینکه آیا اسرائیل به ایران حمله خواهد کرد و اینکه ایران چگونه پاسخ خواهد داد، یک چیز روشن است: از نظر مقررات بین المللی، چنین حمله ای غیرقانونی است.

حمله ای که با رهبری آمریکا به عراق صورت گرفت منجر به درگیری هایی شد که هزینه اش جان هزاران تن و میلیاردها دلار بود.

پرفسور ماری الن اوکانل، استاد حقوق بین الملل در دانشگا روتردام می گوید که برای قانونی بودن "شورای امنیت سازمان ملل باید چنین حمله ای را مجاز بداند، چرا که ایران آغازگر حمله علیه اسرائیل یا آمریکا نبوده است."

او می گوید منشور سازمان ملل این نکته را روشن می کند که استفاده از زور در حالت معمول ممنوع است مگر اینکه یک کشور برای دفاع از خود در مقابل حمله ای که در حال وقوع است دست به اقدام بزند، یا مجوز شورای امنیت را داشته باشد."

اسرائیل البته ممکن است ادعا کند که از منظری پیشگیرانه عمل می کند تا از حمله هسته ای ایران در آینده ممانعت به عمل بیاورد با اینکه هیچ کس باور ندارد که ایران بمب اتم دارد، ولی پروفسور اوکانل می گوید که حمله اسرائیل ممکن است همچنان غیر قانونی باشد.

"بحثی پویا میان متخصصین حقوق بین الملل در جریان است که در چه مرحله ای یک کشور ممکن است به یک حمله مسلحانه پاسخ بدهد: آیا باید حمله ای احتمالی باشد یا صرفا حتمی باشد؟"

"در میان صاحبنظران، هیچ کس از حمله ای که با هدف "پیشگیری" از یک حمله فرضی در آینده صورت می گیرد، حمایت نمی کند."

ولی وقتی که منافع حیاتی دولت ها در معرض خطر باشد، دولت ها کاری را می کنند که فکر می کنند باید بکنند.

برای مثال، ناتو به صربستان و نیروهای صرب در کوزوو حمله کرد و آمریکا و متحدانش عراق را اشغال کردند. و در هر دو مورد، شورای امنیت موافقت نکرده بود.

پرفسور اوکانل می گوید که در هر دو مورد، استفاده غیرقانونی از زور، با تاوان پرهزینه ای همراه بود.

تلفات

همچنین بسیاری به مساله تلفات احتمالی حمله اسرائیل اشاره می کنند، مخصوصا در حالی که حقوق بین الملل اجازه این حمله را به آن کشور ندهد.

حمایت گسترده ای در داخل ایران برای برنامه مناقشه انگیز هسته ای این کشور وجود دارد.

تخمین تلفات بالقوه بدون دانستن اهداف حمله، زمان حمله و احتمال حمله مجدد به هدف ها مشکل است.

کارشناسان می گویند که بعید است رآکتور هسته ای فعال در بوشهر مورد هدف قرار بگیرد به این دلیل که ربطی به برنامه های بالقوه نظامی ایران ندارد و ضمنا نشت تشعشعات ممکن است سبب بروز تلفات گسترده غیرنظامیان شود.

خود ایرانیان به هر گونه حمله چگونه واکنش نشان می دهند؟ تاثیر آن بر برنامه هسته ای ایران چگونه خواهد بود؟ و برای حکومت ایران در داخل ایران چه معنایی خواهد داشت؟

در حال حاضر مشخص نیست که ایران هنوز در مورد فعالیت برای یک برنامه تسلیحاتی هسته ای تصمیمی گرفته است یا نه.

عامل داخلی

تریتا پارسی، نویسنده کتاب "یک دور تاس انداختن؛ دیپلماسی اوباما با ایران" که به تازگی منتشر شده است، می گوید که اگر اسرائیل حمله کند، موقعیت ایران به طور قابل توجهی تغییر خواهد کرد.

"من به هیچ ناظری برنخورده ام که بر این باور نباشد که اگر ایران مورد حمله قرار گیرد، تصمیم و تمایل حکومت ایران برای ساخت یک بازدارنده هسته ای چند برابر می شود."

حمله نظامی ممکن است مردم ایران را پیرامون آیت الله علی خامنه ای جمع کند.

او می گوید که ارزیابی آمریکا این است که در صورت حمله اسرائیل، "ایران برنامه های خود را بیشتر به صورت زیرزمینی دنبال خواهند کرد، از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای خارج خواهد شد یا تهدید به خروج از این پیمان خواهد کرد، بازرسان آژانس انرژی بین المللی هسته ای را بیرون خواهد کرد و مسیر ساخت بمب را به سرعت خواهد پیمود."

او می افزاید: "همان طور که برخی مقامات بلندپایه نظامی آمریکایی گفته اند، بمباران ایران سریع ترین راه برای اطمینان یافتن از ساخت یک بمب ایرانی است."

آقای پارسی که رئیس شورای ملی ایرانی آمریکایی است همچنین می گوید که حمله اسرائیل در داخل ایران، بار معنایی سیاسی ای هم خواهد داشت.

"رژیم ایران عمیقا فاقد محبوبیت است و از زمان انتخابات سال ۲۰۰۹، زخم هایی از نقض گسترده حقوق بشر هنوز باز و خونین است. رژیم تاکنون نتوانسته است این شکاف با مردم را از میان بردارد. با این حال، حمله به ایران، مخصوصا اگر بمباران به تلفات فراوان غیرنظامیان بیانجامد، احتمالا اختلافات خصمانه را به اتحاد علیه یک مهاجم بیرونی تبدیل خواهد کرد."

"این همان چیزی بود که در سال ۱۹۸۰ هنگام حمله صدام حسین به ایران رخ داد."

سیاستگزاران غربی و اسرائیل که هر از گاه ایده تغییر رژیم در ایران را سبک و سنگین می کنند، باید این نکته را بیشتر در نظر داشته باشند.

همه اینها بیانگر یک نتیجه قطعی است- حتی حمله نظامی از منظر اسرائیل، برنامه هسته ای ایران را تنها برای چند سال به تعویق می اندازد.

دیپلماسی

بنابراین جای تعجب نیست که به نظر می رسد دولت اوباما تلاش می کند که اسرائیل را دست کم در زمان حاضر، از هر گونه حمله بازدارد.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که هنوز برای اجازه دادن به کارسازشدن تحریم ها و بلکه برای دستیابی دیپلماتیک به ایران راه زیادی در پیش است.

تریتا پارسی می گوید: "دیپلماسی مطمئنا به پایان نرسیده. تلاش های دیپلماتیک در چند سال گذشته کم و کوتاه مدت بوده است."

"فضای سیاسی برای نوع گفت و گوهای مداوم که برای دستیابی به موفقیت لازم است نه در واشنگتن وجود دارد و نه در تهران. ما بیش از اینکه شاهد مذاکرات واقعی باشیم، شاهد رد و بدل شدن اولتیماتوم بوده ایم."

به گمان کریم سجادپور، ممکن است یک فشار دیپلماتیک دیگر، ارزش داشته باشد، ولی او احساس می کند که نتایج بالقوه این فشار ممکن است به ناگزیر، محدود باشند.

او می پرسد: "چگونه می توان به روابط حسنه با رژیمی دست بیابید که برای حقانیت ایدئولوژیک خود، به شما به عنوان دشمن نگاه می کند؟"

او نتیجه می گیرد: " فکر می کنم که واقع گرایانه این است که گفت و گو با تهران در بهترین حالت، دست می کم می تواند اختلاف های ما با ایران را محدود کند - ولی آنها را حل نخواهد کرد."

موشک های بالستیک ایران

شهاب ۱- ساخته شده از روی اسکاب بی. دارای برد ۳۰۰ کیلومتر با سوخت مایع که پرتاب آن زمانبر است
شهاب ۲- ساخته شده بر اساس اسکاب سی. دارای برد ۵۰۰ کیلومتر.
شهاب ۳- ساخته شده از روی موشک ساخت کره شمالی با نام نودونگ. دارای برد ۹۰۰ کیلومتر و قابلیت حمل ۱۰۰۰ کیلوگرم مواد منفجره.
قدر ۱- نسخه اصلاح شده شهاب ۳ با برد ۱۶۰۰ کیلومتر. ۷۵۰ کیلوگرم مواد منفجره را حمل می کند.
سجیل ۲- موشک زمین به زمین با برد ۲۲۰۰ کیلومتر. سوخت جامد. ۷۵۰ کیلوگرم مواد منفجره را حمل می کند.
قدر ۱- نسخه اصلاح شده شهاب ۳ با برد ۱۶۰۰ کیلومتر. ۷۵۰ کیلوگرم مواد منفجره را حمل می کند.
سجیل ۲- موشک زمین به زمین با برد ۲۲۰۰ کیلومتر. سوخت جامد. ۷۵۰ کیلوگرم مواد منفجره را حمل می کند.