تلاطم در بازار آزاد ارز در ایران

گزارش مرکز پژوهشها تاکید دارد که سیاست های بانک مرکزی نتیجه زحمت ده ساله سیاست تک نرخی ارز را متزلزل کرده است

چند روز بعد از تصمیم شورای پول و اعتبار برای تعدیل و تک نرخی کردن ارز، نرخ برابری ارزهای عمده در بازار آزاد افزایش پیدا کرده و هر دلار در بازار آزاد به حدود ۱۳۸۰ تومان رسیده است.

روز شنبه پنجم آذر ماه هر یورو در بازار تهران، ۱۸۳۵ تومان و هر پوند ۲۱۴۰ تومان معامله شده است.

این در حالی است که نرخ رسمی بانک مرکزی تفاوت فاحشی با نرخ بازار آزاد دارد. بانک مرکزی ایران امروز هر دلار آمریکا را ۱۰۸۹ تومان، هر یورو را ۱۴۴۲ تومان و هر پوند را ۱۶۸۳ تومان قیمت گذاشته است.

بانک مرکزی در ماههای اخیر تلاش کرده تا فاصله قیمت ارز را در بازار آزاد با قیمت دولتی کم کند اما این تلاش ها بی نتیجه بوده است.

با این حال هفته گذشته، شورای پول و اعتبار، بانک مرکزی را موظف کرده با تدوین برنامه خود برای تک نرخی کردن ارز، طرح تعدیل نرخ ارز را اجرا کند.

وضعیت بازار ارز از ابتدای امسال متلاطم بوده و بانک مرکزی نیز نتوانسته آرامش را به این بازار باز گرداند.

بانک مرکزی ایران در چند ماه اخیر برای کنترل بازار ارز سیاست های متفاوت و گاه متناقضی را اجرا کرده است.

در اواخر بهار امسال، بانک مرکزی در پی افزایش شدید نرخ ارز ابتدا سعی کرد تا با تزریق حجم زیادی ارز، قیمت ها را کنترل کند اما بعد از ناکامی در کنترل قیمت ارز به این روش، یکباره قیمت انواع ارز را در بازار افزایش داد.

این تصمیم بانک مرکزی با مخالفت گسترده ای رو به رو شد. بعد از آن بانک مرکزی، تلاش کرد تا با افزایش عرضه و کاهش قیمت، تعادلی در بازار بوجود آورد.

برخی منتقدان اقتصادی در آن زمان معتقد بودند که دولت برای افزایش درآمد خود، به افزایش نرخ رسمی ارز اقدام کرده است و می خواهد تا با فروش ارزهای نفتی به نرخی بالاتر، درآمد ریالی خود را افزایش دهد.

بعد از آن نیز در اواخر مرداد بانک مرکزی محدودیت هایی برای فروش ارز وضع کرد و فروش ارز را به سه بانک ملی ایران، ملت و صادرات محدود کرد. بنابر تصمیم یک ماه و نیم پیش بانک مرکزی غیر از این سه بانک و صرافی های مستقر در مبادی خروجی ایران فروش ارز مسافرتی "توسط سایر صرافی‌ها و بانک‌های کشور" غیر مجاز اعلام شد.

بعد از آن و در پی افزایش شدید نرخ ارز بانک مرکزی دوباره اجازه داد تا همه بانکها ارز دولتی بفروشند اما این تغییر برنامه تاثیر چندانی در بازار ارز نداشت و اختلاف قیمت ارز دولتی و آزاد به قوت خود باقی ماند.

برنامه تک نرخی کردن ارز یک دهه پیش در ایران به اجرا گذاشته شد و اکنون بانک مرکزی سعی دارد تا با اجرای همان برنامه، ثبات را به بازار ارز برگرداند اما در چند ماه اخیر شکاف قیمت ارز دولتی و آزاد روز به روز افزایش پیدا کرده است و بانک مرکزی نتوانسته مانع رشد قیمت شود.

ارزیابی مرکز پژوهشهای مجلس ایران

مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به ارزیابی طرح ارزی بانک مرکزی پرداخته است و در آن توضیح داده که چرا بانک مرکزی نتوانسته نرخ ارز را کنترل کند.

مرکز پژوهشهای مجلس معتقد است که بازار ارز از سال گذشته به دلیل تحریم های بین المللی با مشکل رو به رو شده و با عملکرد بانک مرکزی "نتیجه زحمت ده ساله سیاست تک نرخی ارز نیز متزلزل شده است."

بنابر این گزارش، دلالان بازار می گویند قیمت مثلا ۱۰۷۰ تومانی که بانک مرکزی برای هر دلار اعلام می کند "کف قیمت است و پیش بینی آنها از آینده دلار ظرف چند ماه آینده رقمی بسیار بالاتر از رقم کنونی است."

وضعیت بازار ارز از ابتدای امسال متلاطم بوده و بانک مرکزی نیز نتوانسته آرامش را به این بازار باز گرداند

گزارش مرکز پژوهشهای مجلس از قول برخی از مردم می نویسد که تمام دلارهایی که بانک مرکزی در صرافی ها عرضه می کند "توسط چند فرد خاص خریداری می شوند که قصد دارند تمام دلارهای بازار را جمع کنند تا قدرت انحصاری قیمت گذاری دلار را به دست آورده و به سود چشمگیری دست یابند."

محاسبه کارشناسان این مرکز وابسته به مجلس نشان می دهد که اگر یک نفر ۲۰۰۰ دلار ارز مسافرتی به قیمت دولتی بخرد می تواند در بازار بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان سود کند حتی اگر مجبور شود صدهزار تومان آن را بابت لغو بلیت هواپیما بپردازد.

بنابر آخرین گزارشها، میزان نقدینگی در شش ماه گذشته بیشتر از ۲۵ هزار میلیارد تومان افزایش یافته و به ۳۲۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.

این حجم عظیم از نقدینگی اکنون به معضلی تبدیل شده است و برخی از کارشناسان می گویند که تلاطم موجود در بازار ارز و سکه ناشی از این نقدینگی بالاست.

بانک مرکزی اکنون سعی دارد تا بازار ارز و سکه را کنترل کند و برای همین به دنبال افزایش نرخ سود بانکی است.

اخیرا شورای پول اعتبار با افزایش سود اوراق مشارکت به میزان یک و نیم درصد که از سوی بانک مرکزی پیشنهاد شده بود، موافقت کرد با این هدف که بانک مرکزی بتواند با عرضه اوراق مشارکت با سود ۱۷ درصدی، بخشی از نقدینگی بخش خصوصی را جذب کند.

به نظر کارشناسان اقتصادی، افزایش نرخ تورم، کاهش سود سپرده ها و جذاب نبودن بازارهایی نظیر مسکن، خودرو و تلفن همراه باعث شده تا بخشی از نقدینگی به سمت بازار ارز و طلا هدایت شود.

در ابتدای سال، نرخ سود سپرده ها در حالی حدود یک و نیم تا دو درصد کاهش پیدا کرد که پیش بینی می شد بخشی از سپرده گذاران به دلیل بیشتر شدن نرخ تورم از سود سپرده های بانکی، پولهایشان را از بانکها بیرون بکشند.

گزارشها نشان می دهد که این تصمیم تاثیر منفی بر جای گذاشته است و برای همین بانک مرکزی سعی دارد تا دوباره با افزایش نرخ سود سپرده ها، نرخ سود را به حالت قبلی برگرداند.

گزارش مرکز پژوهشهای مجلس نیز کاهش نرخ سود سپرده های بانکی را یکی از دلایل "هجوم مردم به بازار سکه و ارز" معرفی می کند و می گوید که "با کاهش سود سپرده ها، مردم از کاهش ارزش ریالی پس اندازهای خود نگران شده و سپرده گذاری را غیراقتصادی می دانند."

مرکز وابسته به مجلس معتقد است که تثبیت نرخ ارز لازمه موفقیت طرح حذف یارانه هاست و بانک مرکزی باید با ابزارهای مختلف نسبت به "ساماندهی بازار" اقدام کند.