سکس پنهان و دیگر زوایای سانسور در سینمای ایران

حکایت ممیزی و سانسور فیلم در جمهوری اسلامی، مانند بسیاری دیگر ازحوزه‌های فرهنگی حکایت کهنه و تلخ فیلم هایی است که با هزاران امید وآرزو برای  بررسی نظارتی در وزارت ارشاد  زیر و زبر می شوند و بی پروا درباره شان حکم رانده می شود. این سانسور سال‌هاست که در حوزه های فرهنگی چنبره زده و با برخورد‌های سلیقه‌ای و قلع و قمع آنها ثمره ای جز رشد نشرها، ترانه ها و فیلم های زیر زمینی در پی نداشته است. تولد ژانر سینمای زیرزمینی در ایران پاسخی طبیعی به سانسور و روند ممیزی در سینما است. از دیگر تبعات این قیچی بران فرهنگی باید به سینماگرانی اشاره کرد که به دلیل ساخت فیلم بدون مجوز مجبور به ترک ایران شده و کار خود را در خارج از کشورادامه دادند.

 یک کارشناس با کارنامه 10ساله در حوزه ویدئو رسانه و تدوینگری فیلم که نخواست نامش فاش شود، مساله سانسور را تنها محدود به فیلم های خارجی نمی داند.

وی  اضافه می کند: " چه فیلم های سینمایی و چه تله فیلمهای90 دقیقه ای ازلبه تیغه سانسور مصون نیستند. به ترتیب میزان سانسور، سینما کمترین میزان سانسورسپس ویدیو رسانه و در پایان تلویزیون بیشترین میزان سانسور را به خود اختصاص می دهند که این میزان سانسور رابطه مستقیمی با میزان بیننده دارد، هر قدر طیف مخاطب وسیعتر باشد میزان سانسور نیز بیشتر است. "

هزینه های کلان  سانسورفیلم

  کوشش های بسیار اتاق سانسور وزارت ارشاد برای ابداع شیوه ها و روش های جدید سانسور فیلمها ناشی از ناکامی فرهنگ تک صدائی در حذف تنوع  اندیشه وهنر است. این کارشناس ویدئو رسانه، سانسور را شامل چند قسمت توصیف می کند و می افزاید:" خارج کردن یک پلان یا یک سکانس از تصویر به معنای سانسور نیست. در طول سالهای دهه 60 و 70 با توجه به نبود دانش و نرم افزار مخصوص سانسور یا افراد متخصص، تصاویر، شطرنجی می شدند. اگر صحنه مهمی در فیلم نبود به جای شطرنجی کردن ترجیح می دادند آن را حذف و قیچی کنند چون به هر حال بیننده متوجه شطرنجی شدن صحنه فیلم می شد. در سالهای بعد بر روی یک سری تصاویر زوم می کردند تا به نوعی پوشش انجام دهند. در حال  حاضر کمتر، صحنه های یک فیلم قیچی می شوند اما به جای شطرنجی کردن، به صورت پوششی عمل می کنند، برای نمونه  یقه های باز را می پوشانند یا بازیگر بدون لباس را به نوعی پوشش می دهند.این کار حتی برای انیمیشن نیز انجام می شود. "

وی ادامه می دهد" چنانچه سکانسی مانند دویدن در جنگل مانند سریال " لاست " داشته باشیم کارپوشش بسیار دشوارتر است چون باید حرکت ماسک را با حرکت ابجکت هم زمان کنیم وهمچنین دوربین مجازی با دوربین رئال را باید هماهنگ کنیم که کاری بسیار دشوار است که این کار بصورت فریم به فریم انجام می شود که هر فریم یک بیست و پنجم ثانیه است. اگر پلانی داشته باشیم در 10ثانیه باید 10 تا 25 صدم ثانیه را هماهنگ کنیم زیرا به هر حال خطا رخ می دهد و گاهی اوقات ممکن است ماسک مورد نظر لو برود. البته در حال حاضر نرم افزارهایی به بازار سانسور ایران وارد شده که به تصویر،آبجکت اضافه می کند برای نمونه از یک درخت می توان یک جنگل ساخت البته تمامی مشخصات آبجکت مثل نور، سایه و..... با توجه به محل قرار گرفتنش در تصویر باید تنظیم شوند که کاری بسیار زمان بر، پر هزینه و برای اپراتورنیز بسیار خسته کننده است البته این نرم افزاربرای کاربرد های دیگر مثل خلق فضا برای انیمیشن ساخته شده اما در ایران برای این منظور استفاده می شود. ویدئو رسانه ها به عنوان بخش خصوصی با سرمایه گذاری خود چاره ای ندارند که برای حفظ مشتریان خود بهترین تصویر با بهترین کیفیت را ارائه کنند تا کمتر چشم بیینده را آزار دهد.".هزینه کاربرد این نوع نرم افزار نیز از دقیقه ای 100 هزار تومان برآورد شده است.  "

وی می افزاید:"  بخشی از سانسور نیز در بخش حذف یا تغییر دیالوگ هاست یعنی یک سری دیالوگ ها به طور کلی تغییر و گاه داستان فیلم کاملا تغییرمی کند در برخی موارد نیز شخصیت های داستان فیلم با یکدیگر جابه جا می شوند. برای نمونه " " ساخته جان دال اشاره کنیم. داستان The Great Raid     فیلم هایی که داستان فیلم کاملاً عوض شده میتوان به فیلم داستان این فیلم مربوط به شرایط بسیاردشوار  5000 سربازامریکایی  در اردوگاه های ژاپن پس ازجنگ جهانی دوم بود که متاسفانه داستان این فیلم به نوعی پس ازترجمه و سانسور کاملا تغییر کرد تا بیننده به هیچ عنوان تحت تاثیر سختی ها و مشکلات شرایط سربازان امریکایی قرار نگیرد. حتی به بیننده این طور القا شد که  دولت امریکا  مصوب و مقصر اصلی این اتفاقات است.مدتی پس ازپخش این فیلم در ایران، شرکت فروشنده این فیلم نسبت به این موضوع اعتراض کرد که البته انعکاس اعتراض این کمپانی به جایی نرسید. این فیلم در سال های 84 و 85 شمسی از طریق شبکه خانگی به بازار پخش شد.

فیلم های خارجی در صف مقدم سانسور :

به باور کارشناسان اتاق فکر سانسور در ایران ، هالیوود با تغییر روش به دنبال اهداف سودجویانه،خود را مروج معنویت، صلح و آزادی بیان می کند. به زعم آنها طبیعت‌گرایی و محیط زیست هم یکی از دستاویزهای محکم هالیوود برای رسیدن به این اهداف است آنها اوج این مفاهیم را درفیلم "آواتار"می‌بینند چراکه بر این باورند این فیلم سیاست جدیدی برای تسخیر دنیا پیشنهاد کرده است...

 با این وجود آنها معتقدند این سیاست نیز با شکست روبرو خواهد شد، چرا که معنویت شبه عرفانی صهیونیستی هیچگاه نمی‌تواند با اسلام مقابله کند به همین دلیل بود  که اجازه ندادند آواتار در ایران به نمایش گذاشته شود.

این کارشناس در توضیح این مطلب می گوید:"اگر چه چندی پیش این فیلم دوبله و آماده پخش شد اما وزارت ارشاد این فیلم را از دسته فیلم های غیر قابل پخش اعلام کرد. البته فیلم دیگری به نام " ملکه (کوئین) "نیز از دیدگاه وزارت ارشاد برای پخش در هیچ یک از رسانه های تصویری اعم از تلوزیون، سینما و ویدئورسانه مجاز شناخته نشد. دلیل این موضوع را انحراف و وارونه جلوه دادن واقعیت اعلام کردند اما به نظر می رسد آنها داستان این فیلم را با جو سیاسی جامعه ایران نزدیک می دیدند. همچنین برای انیمیشن پرسپولیس نیز به همین ترتیب اجازه پخش صادر نکردند به طوری که مسوولان سفارت ایران در ترکیه چندی پیش از دست اندرکاران برگزاری جشنواره ای که اخیرا در کشور ترکیه برگزار شده بود خواستند  این انیمیشن از فهرست فیلم های  این جشنواره خارج شود."

به گفته کارشناسان، شرایط سانسوردر زمان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد بسیارسخت ترشده است .در طول این سالها بیشتر فیلمهای به نمایش در آمده در زمان دولت خاتمی بازنگری  و برخی هرگز پخش نشدند.

این کارشناس ویدئو رسانه  مراحل سانسور فیلم های خارجی را این گونه توصیف می کند" پس از خرید فیلم توسط ویدئو رسانه از کمپانی تولید، یک سری تصاویر، صحنه ها و پلان های واضح بدون نیاز به وجود ممیز توسط تدوین گر ویدئو رسانه حذف می شوند مانند لمس کردن دستان دو بازیگر در نقش پدر ومادر، پدر و دختر و غیره البته موارد حذف فیلم در مورد هر نوع فیلم توسط کادر ممیزی وزارت ارشاد به صورت یک فرم تکثیر و به همه ویدئو رسانه ها توزیع شده است.پس از آماده شدن فیلم، یک کپی از آن به شورای بررسی فیلم وزارت ارشاد فرستاده می شود. این شورا پس از بررسی فیلم می تواند فیلم را قبول یا رد کند و یا خواستار تغییراتی درآن شود. البته پیش از نمایش فیلم های ویدئو خانگی در تلویزیون نیز یک سری ممیزی و بازبینی سخت تر توسط کادر ممیزی صدا و سیما اعمال می شود چرا که طیف مخاطبان تلوزیون بسیاروسیع تر از ویدئو خانگی است . از نمونه های اولیه و بارز سانسور در تلوزیون ایران می توان به سریال "سالهای دور از خانه " اشاره کرد که بخش اعظمی از داستان فیلم تغییر کرد. به گفته یکی از ممیزان این سریال در سالهای بعد ژاپنی ها همان نسخه تغییر داده شده  را از ایران خریداری کردند.

جا به جا شدن نسبت افراد در فیلم نوع دیگری از سانسور است که  در بسیاری از فیلم های خارجی به چشم می خورد .

 ساخته مارک فورستر  “Finding Neverland که برای نمونه می توان به فیلم و  با بازی جانی دپ و کیت وینزلت اشاره کرد  که  در نسخه دوبله فارسی این فیلم نسبت جانی دپ و همسرش به خواهر و برادر تبدیل شد. نکته جالبتر در مورد این فیلم، نام فیلم بود که ابتدا به نام"سرزمین آرزوها " ترجمه شد که در اصلاحیه وزارت ارشاد آمده بود: نام فیلم عوض شود زیرا به تعبیر آقایان، سرزمین آرزوها آمریکا است. این در حالی  است که پیام فیلم به مخاطب از سرزمین آرزوها بهشت بوده است."

 

خلاصه کلام این که شاید تعداد سانسورچی های اتاق سانسور وزارت ارشاد و صدا و سیما از تعداد انگشتان دست بیشتر نباشد اما شمار فیلمهایی که هیچگاه نمایش داده نشدند یا پاره پاره از این اتاق خارج شدند بسیارند.

 به گفته این کارشناس:"برخی از فیلمها با مضامین اجتماعی منطبق با شرایط روز جامعه ایران و نیز برخی موضوعات اعتقادی در ایران حق دوبله و پخش ندارند برای نمونه می توان به فیلم جن گیر اشاره کرد چرا که این فیلم تا سالهای آینده  هیچ گاه در تلوزیون ایران پخش نخواهد شد. همچنین فیلمهایی با موضوع تناسخ ارواح در بدن انسان به دلیل تضاد مفهومی با دین اسلام از دایره پخش درسینما، تلوزیون و ویدئو خانگی خارج اعلام شده اند.

این در حالی است که متاسفانه سیاست کنونی صدا و سیما در حوزه پخش سریال ها خرید  سریال های ارزان قیمت کره ای است ."

 سکس پنهان و سانسور فیلم های ایرانی:

پس از انقلاب دو فیلم مخملباف به نامهای "نوبت عاشقی " و " شب های زاینده رود" جزو نخستین فیلمهای ایرانی قربانی سانسور بودند. نخستین فیلم های مسعود کیمیائی، بهرام بیضائی، داریوش مهرجوئی و شماری دیگر از فیلمسازان، همزمان یا بلافاصله پس از انقلاب یا هرگز به نمایش درنیامدند یا سال ها در توقیف ماندند  و یا با جرح و تعدیل بسیار نشان داده شدند.  چندی پیش موارد تازه ای به فهرست ممیزی های فیلم های ایرانی  مانند نشان دادن نمای درشت شده از آرایش، صحنه های دویدن زنان که باعث نشان دادن برجستگی های بدن آنان می شود و نیز نامیدن اسامی اسلامی مانند محمد، علی ، حسن و حسین برروی شخصیت های منفی فیلم ها اضافه شد. این در حالی است که سریال ها و فیلم هایی با موضوع دینی و انقلابی از سانسور کمتری برخوردارند و تهیه کنندگان ویژه این آثار از مزایا و مواهبی چون وامهای سخاوتمدانه دولتی برخوردار می شوند.

این کارشناس در مورد سانسور فیلمهای ایرانی می گوید:" پیش از صدور مجوزاکران در سینما در وزارت ارشاد ممکن است برخی از پلان ها و صحنه های یک فیلم  حذف شود. برای نمایش همان فیلم در ویدئو خانگی نیز بنا به تصمیم شورای دیگری برخی از پلان ها و صحنه ها و حتی دیالوگ هایی که در پرده سینما بوده اند حذف می شوند برای نمونه می توان به فیلم " بی پولی" با بازی لیلا حاتمی و بهرام رادان اشاره کرد که صحنه پایین دامن لیلا حاتمی هنگام راه رفتن درنسخه ویدئو خانگی حذف شد."

این تدیوینگر ادامه می دهد:"از حدود  دو سال پیش تا کنون، در گروه ممیزی وزارت ارشاد موضوعی با عنوان " سکس پنهان"  عنوان شده است د.اگر چه این بحث درمورد فیلمهای خارجی نیز مطرح شده اما در فیلمهای  ایرانی نمود و عینیت بیشتری دارد.از دیدگاه کارشناسان شورای ممیزی برخی از حرکات و رفتارهای بازیگران ایرانی به عنوان سکس پنهان اعلام می شود در حالی که عوامل تولید فیلم به منظور تلطیف و واقعی نمایش دادن روابط افراد با یکدیگر چاره ای جزنمایش برحی حرکات و مکالمات ندارند.از این رو بسیاری از صحنه ها و تصاویردر فیلم های ایرانی به دلیل وجود همین بحث " سکس پنهان" حذف می شوند.البته عموماً ممیزان وزارت ارشاد  تعریف جامعی برای سکس پنهان ارائه نکرده اند این موضوع بیشتر در مورد هر فیلم بصورت موردی مطرح می شود. برای نمونه اعلام می کنند: از تایم. یک دقیقه و پانزده ثانیه  تا تایم دو دقیقه  ویا جمله  ای مثل منتظرم شب دیر نکنی، من اینجا منتظرت می مونم تا بیای و.......  به علت سکس پنهان حذف شود. البته این مسئله کاملاً سلیقه ای و بستگی به  شخص ممیزی دارد که فیلم را بازبینی می کند. اما به طور کلی سکس پنهان شامل سکس پنهان کلامی شامل گفتگوی روزمره بین یک زن و شوهر است که در بالا قید شد.البته از نگاه بازبین، لحن گفتار، نوع نگاه بازیگر، حرکات و نگاه مرد و زن به یکدیگر هنگام گفتگو با هم در تشخیص سکس پنهان بسیار موثر است.. برای مثال می توان به پلانی دیگر از فیلم "بی پولی" اشاره کرد که در این پلان زن به شوهرش در پشت آیفون تصویری می گوید: زود بیا منتظرتم. که این دیالوگ در نسخه ویدئو رسانه حذف شد.

همچنین در تله فیلم به"دنبال خوشبختی" با بازی پوریا پورسرخ ولیلا اوتادی سکانس ملاقات دو نامزد با یکدیگر در آستانه در و پشت پنجره  و تلاقی نگاه آنها با یکدیگر در نسخه تلوزیونی به طور کامل حذف شد."

این کارشناس، دلیل انتظار برخی از فیلمها ی ایرانی برای دریافت مجوز را وجود ممیزی  نمی داند  و می افزاید:" گاه وزارت ارشاد با تهیه کننده، کارگردان و یا بازیگر فیلم دچار مشکل می شود برای نمونه می توان به فیلم "درباره الی" اشاره کرد که به خاطر بازی گلشیفته فراهانی مدتها برای دریافت مجوز پخش در نوبت انتظار ایستاد.