کسانی که تا به حال گذرشان به استان آذربایجان غربی افتاده، در کنار تمام جاذبه های طبیعی و تاریخی این استان، یک بنای زیبای تاریخی متفاوت را هم دیده اند که معماری آن زمین تا آسمان با معماری بناهای کهن ایرانی متفاوت است. بنای تاریخی قره کلیسا یا همان کلیسای تادئوس مقدس، یکی از دیدنی ترین جاذبه های آذربایجان غربی است که در جنوب ماکو و 20کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام قرار دارد.
قره کلیسا مجموعه ای از سه کلیسای اصلی با نامهای قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و زور زور است که حدود سه سال قبل در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این کلیسای تاریخی در ناحیه بهبهجیک شهرستان چالدران قرار دارد و تاریخ ساخت آن به سال 43 میلادی می رسد اما در دوره های مختلفی، به دلایل مختلف ویران و مجددا بازسازی شد که مهم ترین دوره های بازسازی آن به سال های 644 و 645 هجری قمری می رسد.
در سال 1230 میلادی (616 هجری) هنگام حمله چنگیز، قسمت بزرگی از این کلیسا ویران شد، ولی هنگام اقامت هلاکوخان مغول در آذربایجان، خواجه نصیرالدین طوسی به مرمت آن پرداخت.
این کلیسا یک بار هم در زلزله ای که در سال 1319 میلادی اتفاق افتاد، ویران شد و در سال 1691 میلادی با سنگ های سیاه، در سال 1810 با نصب سنگ های سفید و در زمان قاجار به وسیله عباس میرزا تعمیر شد.
قره در زبان آذری به معنای سیاه است و وجه تسمیه این بنا، سیاه بودن قسمتی از کلیسا است. ساختمان اصلی کلیسا تماما از سنگ های سیاه ساخته شده که پس از بازسازی قسمتی از سنگ ها به وسیله سنگ های سفید جایگزین شده است.
هرچه گنبد کلیسای سفید ساده است دیوارهایش پر از تزئین و حجاری است. در چپ و راست در ورودی، در طول دیوارها و جابهجای آن از نقوش ایرانی و مفاهیم مسیحی سود بردهاند.
حصارهایی که دور این کلیسا وجود دارد، در بیشتر کلیساهای ارمنی دیده میشود و در جنگ جهانی اول مردم روستاهای اطراف قرهکلیسا در پناه همین حصارها پانزده روز اسباب زحمت سربازان عثمانی شدند.
در مرحلهای از پیشرفت معماری ارمنی (قرن دهم تا چهاردهم میلادی) از طول تالار گنبد کم کردند و گنبد را بر دو ستون غربی و دیوارهای محراب قرار دادند. این ویژگی در ساختمان سیاه رنگ قرهکلیسا وجود دارد و به معماری ارمنیاش اصالت میبخشد.
پشت دیوار شمالی، کلیسای سیاهرنگ پیداست و در دیوار جلویی یکی از جاذبههای ساختمان که پیکرههای تمام قد حجاری شده است دیده میشود. این حجاریها 25 تاست و بزرگان کتاب مقدس و برخی بانیان قرهکلیسا را نشان میدهد.
با این که این روزها درماکو چندان خبری از برف نیست اما کسانی که قرهکلیسا را در روزهای برفی دیدهاند بیش از بقیه حظ برده اند. آنچه بینندگان قرهکلیسا خیلی زود و حتی گاهی بیش از خود ساختمان مسحورش میشوند طبیعت زیبای اطراف آن است.