نگاهی به خوددرمانی در ایران
نگاهی به خوددرمانی در ایران
مصرف دارو از مهم ترین ارکان درمان بیماری ها است، ولی مصرف غیر منطقی دارو علاوه برعدم درمان بیماری باعث ایجاد عوارض دارویی در طولانی مدت می شود.
بر اساس تحقیقات انجام شده، هر ایرانی سالانه 339 عدد دارو مصرف می کند که بیش از استاندارد جهانی است.
همچنین بر اساس این تحقیقات، ایرانی ها 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور را بدون مشورت با پزشک مصرف می کنند و مُسکن ها، قطره های چشمی و آنتی بیوتیک ها بیشترین میزان مصرف خودسرانه را به خود اختصاص می دهند.
البته آنتی بیوتیک ها به علت نوع تاثیر دارویی، بدترین داروهایی هستند که به این شیوه مصرف می شوند، چرا که در صورت عدم نیاز بدن به این دارو، مانند سَم عمل می کند و میکروب های بدن را نسبت به داروها مقاوم می کند و در صورت ایجاد عفونت در بدن، دیگر آنتی بیوتیک در درمان بیماری موثر نخواهد بود.
همچنین طبق یافته های آماری، مصرف همزمان بیش از سه دارو در افرادی که مصرف چند دارویی داشتند، مراجعه آنان به پزشکان متعدد تقریبا دو برابر بوده و بروز عوارض جانبی حدود 5/2 برابر بیشتر مشاهده می شود.
بر اساس گزارش مرکز ثبت و بررسی عوارض جانبی دارویی وزارت بهداشت و درمان طی 10 سال اخیر حدود 10 هزار عارضه دارویی در مرکز ADR ایران به ثبت رسیده که از این میزان 30 درصد عوارض دارویی ناشی از داروهای تزریقی بوده است.
بیشترین عوارض گزارش ثبت شده شامل آنتی بیوتیک ها و داروهای موثر بر سیستم عصبی به لحاظ مصرف گسترده ی آن است و 10 تا 20 درصد بیماران بستری در بیمارستان مبتلا به عوارض دارویی می شوند.
به گفته ی کارشناسان داروسازی، سالمندان، زنان باردار و کودکان ممکن است بیشتر در معرض خطر عوارض دارویی قرار داشته باشند و بنابراین توجه خاص به این گروه از بیماران ضروری است.
آنان افزودند: اطلاع پزشک در خصوص بارداری و شیردهی برای تجویز دارو الزامی و مصرف برخی داروها در این دوران ممنوع است و باید دقت شود دارویی به اشتباه به مصرف نرسد.
کارشناسان می گویند مصرف طولانی مدت دارو خارج از محدوده ی تجویز پزشک، احتمال بروز عوارض جانبی را افزایش می دهد.
دارو درمانی با پزشک یا بیمار؟
دکتر مهرداد رضایی یک داروساز، مصرف دارو در کشور را غیرمنطقی خواند و افزود: متاسفانه به دلیل مصرف غیر منطقی، عوارض دارویی بیش از حد در بیماری های مزمن مانند فشار خون، دیابت و غیره بروز می یابد.
وی توضیح داد: بیمار در بسیاری از موارد به پزشک اجازه می دهد داروهای زیادی و حتی داروهایی که قبلا استفاده می کرده در نسخه بنویسد و در واقع با این عمل، بیمار خود به تشخیص و دارودرمانی می پردازد.
رضایی گفت: پزشک نیز مجبور است این کار را انجام دهد زیرا در غیر این صورت بیمار به پزشک دیگری مراجعه می کند.
وی با بیان این که بیمار اطلاعات ناقصی از عوارض دارویی ناشی از مصرف غیر منطقی دارو دارد، گفت: بیمار از طرفی می شنود که دارو سم است ولی از طرف دیگر خود اقدام به دارو درمانی می کند.
این داروساز ادامه داد: از طرف دیگر ذهنیتی که بیمار از پزشک دارد، این است که باید در وهله اول چند بیماری وی را درمان کند و صبر و حوصله برای درمان واقعی ندارد و پزشک مجبور می شود، علامت درمانی کرده و برای هر بیماری چند قلم دارو تجویز کند.
وی با اشاره به این که بیماران به مصرف داروهای تزریقی تمایل بیشتری دارند، گفت: بیماران تصور می کنند با داروی تزریقی بهتر درمان می شوند که البته باید به این نکته اشاره کرد بخشی ازهزینه مالی مطب از طریق تزریقات تامین می شود.
رضایی، بی اعتمادی به کیفیت دارو را از دیگر عوامل مصرف غیرمنطقی دارو دانست و افزود: بیمار فکر می کند داروی قوی تر، بهتر برای درمان اثر می کند و از عوارض آن بی خبر است.
به گفته وی، در بسیاری از منازل، جعبه های دارویی وجود دارد که از آن برای بیماری شخصی دیگر بدون توجه به تاریخ مصرف و غیره استفاده می شود.
این داروساز، ارزان بودن دارو و پوشش بیمه ای را در مصرف غیر منطقی دارو تاثیرگذار دانست و تصریح کرد: فرهنگ سازی، مهمترین اقدام برای استفاده از دارو به صورت منطقی است و مردم باید به دارو به عنوان یک ماده تخصصی نگاه کنند و به پزشک اجازه ندهند، بیش از حد دارو برای آنان تجویز کند.
ایرانی ها، داروهای تزریقی را بیشتر می پسندند!
عبدالمجید چراغعلی مشاور اجرایی معاونت دارو و غذای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است: مصرف غیر منطقی دارو در بسیاری از کشورهای در حال توسعه صورت می گیرد، اما ویژگی بارز فرهنگ دارویی در ایران، مصرف بیش از اندازه ی فرآورده های تزریقی است که حتی نسبت به کشورهایی که از لحاظ سطح بهداشتی مشابه ایران هستند، بالاتر است.
چراغعلی با بیان این که مصرف سرانه داروهای تزریقی در ایران در سال گذشته حدود 4/11عدد بوده است، گفت: این رقم حدود چهار برابر میانگین مصرف سرانه کشورهای در حال توسعه است.
وی، عمده ترین ابزار برای کنترل این فرهنگ غلط را آموزش و ارائه آگاهی به بیماران ذکر کرد و گفت: کارگاه های آموزشی نیز باید برای پزشکان برگزار شود تا تحت تاثیر خواسته بیماران و برای کوتاه کردن مدت درمان به تجویز بیش از حد دارو نپردازند.
هر چه دارو بیشتر، پزشک با سوادتر!
دکتر ابراهیم بنی حبیب یک پزشک عمومی نیز، دسترسی راحت مردم به دارو را دلیل مصرف غیر منطقی دارو ذکر کرد وگفت: این فرهنگ غلط در بین بیماران رایج است که اگر پزشک یک یا دو قلم دارو برای وی تجویز کند، بی سواد است.
وی افزود: همچنین بیمار تصور می کند که باید با یک دوز مصرف دارو، درمان شود، در غیر این صورت به پزشک دیگری مراجعه می کند.
بنی حبیب، دارو را سم دانست و تصریح کرد: در بسیاری ازمنازل 70 درصد داروها در داخل یخچال بدون توجه به میزان درجه آن نگهداری و در موقع بیماری از آن استفاده می شود.
این پزشک عمومی بر نقش اطلاع رسانی به مردم تاکید و خاطر نشان کرد: مردم باید بدانند مصرف زیاد چند قلم دارو به طور همزمان سم است و باید به پزشک معالج اعتماد داشته باشند تا مصرف بی رویه و غیرمنطقی دارو نداشته باشیم.
دارو زیادیش خوبه!
دکتر فرزاد پیرویان داروساز نیز گفت: میانگین اقلام دارویی در هر نسخه در کشور حدود سه قلم است، در صورتی که در دنیا این میانگین در هر نسخه 2/1 قلم است.
وی عدم شناخت مردم از دارو را مهمترین دلیل مصرف غیر منطقی دارو دانست و افزود: دارو یک ماده شیمیایی است، وقتی وارد بدن می شود به جایی از بدن که حساس هستند، واکنش نشان می دهد و باعث بیماری درازمدت می شود.
پیرویان، با اشاره به این که اگر این داروی شیمیایی درست مصرف شود، عوارضی نخواهد داشت، گفت متاسفانه بیماران ما به پزشک فشار می آورند که دارو زیاد تجویز کند.
وی اشاره کرد: افرادی که از لحاظ فرهنگی سطح پایین دارند، داروهای قاچاق و تقلبی را نیز مصرف می کنند به صرف این که یکی از آشنایان آن ها این دارو را مصرف کرده است.
این داروساز تصریح کرد: در کشور میزان مراجعه ی مردم به پزشک بالا است و مردم نمی دانند مصرف دارو چه موقع خوب است.
وی توضیح داد: به عنوان مثال مردم فکر می کنند مصرف "ویتامین E" بسیار خوب است، ولی این ویتامین احتمال مسمومیت دارد و بی دلیل نباید آن را مصرف کرد.
پیرویان یادآور شد: در کشور، بدنسازان مرد، قوی ترین دارو را مصرف می کنند در حالی که این داروها باعث ایجاد شکل های نافرم بدن مثل بزرگ شدن سینه می شود.
وی گفت: مصرف بیش از حد مُسکن نیز در درازمدت باعث بیماری کلیوی می شود.
مقام دوم در آسیا!
دکتر پری ناز احمدی متخصص داروساز نیز مصرف منطقی دارو را یکی از مباحث مهم و از دغدغه های جامعه پزشکی کشور خواند و افزود: کشور ما به لحاظ مصرف دارو، جزو 20 کشور نخست دنیا است و در آسیا بعد از چین مقام دوم را دارد.
وی گفت: طبق آمار منتشره، استامینوفن کدئین با یک میلیارد و 233 میلیون عدد پُرفروش ترین دارو در سال 84 بوده است.
احمدی، خاطرنشان کرد: به طور کلی 10 درصد افرادی که به مصرف غیر منطقی دارو می پردازند، عوارض شدید دارویی را تجربه می کنند و این عوارض بیشتر روی پوست، تنفس و قلب ظاهر می شود.
زنان خانه دار کمک کنند
دکتر فاطمه سلیمانی دبیر کمیته کشوری مصرف منطقی دارو از آموزش زنان خانه دار در خصوص مصرف منطقی دارو برای نخستین بار در کشور خبر داد و گفت: آموزش همگانی اعم از کودکان و زنان خانه دار و شاغل از محورهای فعالیت کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت است.
وی افزود: با توجه به نقش محوری زنان در خانواده و تاثیرگذاری آن ها در مصرف صحیح و منطقی دارو، آنان باید در قالب برگزاری کارگاه و ارایه جزوات، آموزش ببینند.
سلیمانی گفت: طرح آزمایشی آموزش زنان خانه دار در شهر و دو روستای قم با استقبال خوبی همراه شد که بر اساس نتایج، این طرح تا پایان سال سراسری می شود.
وی توضیح داد: بر اساس این طرح زنان خانه دار در خصوص نحوه ی مصرف داروها و شیوه ی نگهداری آن ها و همچنین اطلاعاتی در خصوص تداخلات دارویی و عوارض برخی داروها و نحوه مصرف دارو در زمان بارداری و... آموزش می بینند.
دبیر کمیته کشوری مصرف منطقی دارو با اشاره به ضرورت وجود برنامه های آموزشی برای عموم، افزود: گاهی تشخیص بیماری و متعاقب آن تجویز دارو به درستی انجام می گیرد، اما بیمار صرفا به توصیه اطرافیان، به مصرف سایر داروها رو می آورد.
وی با اشاره به انجام طرح آزمایشی مشارکت مردم در مثلث پزشک، دارو و بیمار گفت: ارتقای فرهنگ عامه، بررسی و پایش نسخ پزشکان، کار برروی بیمارستان های موثر و ارائه برنامه های ویژه برای ارتقای خدمات دارویی در بیمارستان ها و آموزش گروه و جامعه پزشکی و توجه به جایگاه داروساز، برنامه های طراحی شده برای تجویز و مصرف منطقی دارو است.
دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت شاخص های تحت بررسی برای ارزیابی میزان مصرف منطقی دارو را مصرف آنتی بیوتیک و داروهای تزریقی و تعداد اقلام دارویی تجویز شده در نسخ عنوان کرد.
وی افزود: استامینوفن کدئین، قرص سرماخوردگی بزرگسال، کپسول آموکسی سیلین، قرص دیفنوکسیلات و رانیتیدین، داروی های نخست پُر مصرف در کشور به لحاظ تعدادی شناخته شد.
سلیمانی همچنین از تدوین کتابی با موضوعاتی چون مصرف و تجویز منطقی دارو، خبر داد و گفت: تجویز غیرمنطقی داروها علاوه بر تبعاتی که بر سلامتی مردم دارد، هزینه های غیر متعارف، بر دوش مردم و سازمان های بیمه گر تحمیل می کند.
وی با بیان این که مصرف بیش از حد دارو مشکلاتی را به همراه دارد و اگر دارو کمتر از مقدار تجویز شده هم مصرف شود مانع از اثر بخشی دارو می شود، گفت: اثرات نامطلوب مصرف برخی از غذاها و نوشیدنی ها با داروی تجویز شده و ممانعت از انجام فعالیت هایی مانند رانندگی، راه اندازی ماشین آلات و... در این کتاب آموزش داده می شوند.