سیگار و چاقی؛ عامل مرگ و میرند

سیگار و  چاقی؛ عامل مرگ و میرند

همه ی ما می دانیم سیگار کشیدن و چاقی از عوامل مهم مرگ و میر در جامعه امروزی هستند. اما شاید شما هم زیاد شنیده باشید که سیگار باعث لاغری می شود، و یا این که وقتی به یک فرد سیگاری چاق توصیه می شود سیگار را ترک نماید، این بهانه را ذکر می کند که اگر سیگار را ترک نماید، وزنش بیشتر افزایش می یابد.

پس ما برای اینکه این دو عامل خطرناک را کنترل کنیم، چه باید انجام دهیم؟

اینجا چند سوال مطرح می شود:

آیا سیگار باعث کاهش وزن و لاغری می شود؟

واقعیت آن است که افراد سیگاری، شاید در مراحل اولیه به دلیل کاهش اشتها دچار لاغری شوند، ولی واقعیت آن است که مسئله ی کاهش وزن یا کاهش اشتها مدت زیادی طول نخواهید کشید و سیر افزایش وزن مجددا شروع خواهد شد، به ویژه در کسانی که سابقه چاقی و افزایش وزن دارند.

از طرف دیگر مطالعات اخیر نشان داده اند که سیگار باعث افزایش مقاومت به هورمون انسولین و بروز چاقی شکمی می شود. به همین دلیل فراوانند افراد سیگاری که از نظر وزنی در محدوده طبیعی قرار دارند، ولی از چاقی شکمی رنج می برند. همان طور که می دانیم خطرناک ترین نوع چاقی، همین چاقی شکمی است که سر منشا بیشتر عوارض ناشی از افزایش وزن می باشد.

متاسفانه باید گفت که عوارض ناشی از چاقی شکمی حتی قبل از ظهور چاقی بدن، خود را نشان می دهد، به طوری که دیده شده است که اختلال تحمل گلوکز که زمینه بروز دیابت می باشد، حتی قبل از بروز چاقی در این افراد آغاز می گردد.

همچنین شواهد علمی حاکی از آن است که در مرحله شروع چاقی شکمی، حتی قبل از بروز چاقی بدن، تشکیل پلاک های عروقی که زمینه انسداد عروق خونی را فراهم خواهند نمود، آغاز می گردد.

همچنین جالب است بدانید در مطالعه ای که اخیرا بر روی دانشجویان سیگاری یکی از دانشگاه های آمریکا انجام شده است، معلوم گردید که خیلی از آنان در ابتدا سیگار کشیدن را برای کاهش وزن انتخاب نموده بودند، ولی بعد از مدتی نه تنها وزن آنان کاهش پیدا نکرده بود، بلکه افزایش نیز یافته بود که علت این پدیده را همراهی سایر رفتارهای نادرست زندگی با مصرف سیگار ذکر نموده اند، زیرا این دانشجویان میزان بیشتری از غذاهای فست فود را استفاده می کردند و زمان بیشتری را برای تماشای تلویزیون اختصاص می دادند و کمتر تحرک بدنی داشتند.

بر این اساس می توان ادعا نمود که در افرادی که سیگاری می شوند شاید در مراحل اولیه لاغری و کاهش اشتها رخ دهد، ولی در حقیقت پس از مدتی این افراد دچار چاقی و به ویژه چاقی شکمی خواهند شد که عوارض آن به مراتب بیش از چاقی سایر قسمت های بدن می باشد. مطالعات اخیر نشان داده اند که بیش از 20 درصد از چاق های آمریکا سیگاری هستند، که این با ادعای کاهش وزن در اثر سیگار، متناقض است.

در صورتی که فردی هم سیگاری و هم چاق باشد، عوارض ناشی از آن برای سلامتی چگونه است؟

مطالعات اخیر نشان داده است که چاقی و کشیدن سیگار باعث افزایش مرگ و میر خواهند شد، طوری که در افراد چاق سیگاری، خطر مرگ  6 تا 8 برابر افرادی است  که وزن طبیعی دارند و اصلا سیگار نمی کشند.

مطالعات دیگر نیز نشان داده است که خطر مرگ و میر افراد سیگاری با دور کمر بیش از حد طبیعی، 5 برابر افردی است که سیگار می کشند، اما دور کمرشان طبیعی است.

همانطور که می دانیم مصرف دخانیات و نیز چاقی هر کدام به تنهایی در ابتلای به خیلی از انواع سرطان ها و نیز بیماری های دستگاه گردش خون موثر هستند. ولی متاسفانه باید اذعان کرد که همراهی سیگار با افزایش وزن باعث خواهد شد که خطر مرگ ناشی از سرطان و نیز بیماری های گردش خون به طور قابل توجهی افزایش یابد.

مصرف سیگار و چاقی، کدام یک عامل خطرناک تری برای تهدید سلامتی شماست؟

واقعیت آن است که هر دو عامل چاقی و سیگار باعث پیری زودرس و افزایش خطر مرگ و میر می شوند. اگرچه در سال های گذشته، شاید سیگار مهم ترین عامل مرگ و میر در کشورهای پیشرفته بود، ولی طی دهه اخیر میزان خطر مرگ در اثر چاقی سیر بسیار پیشرونده تری داشته است، طوری که دیگر هر دوی این عوامل، سلامتی بزرگسالان را به طور تقریبا یکسان و به شدت تهدید می نمایند.

با اینکه میزان اثر سیگار بر روی مرگ زودرس هنوز بالاتر از چاقی و افزایش وزن است، ولی با توجه به فعالیت هایی که در کشورهای پیشرفته در کنترل مصرف سیگار انجام شده، پیش بینی آن است که خطر چاقی در افزایش مرگ در آینده، حتی از مصرف سیگار بیشتر گردد.

لذا با توجه به همه نکات ذکر شده، برای حفظ سلامتی بدن باید به کنترل هر دو عامل افزایش وزن و نیز مصرف سیگار، اهمیت ویژه ای داد.

ترک سیگار بدون افزایش وزن

همان طور در مقاله قبل با عنوان "سیگار و چاقی، عامل مرگ و میرند" بیان شد، سیگار و افزایش وزن هر دو از عوامل مهم و خطرناکی هستند که باعث افزایش مرگ و میر در جوامع مختلف می گردند. لذا متخصصین علوم پزشکی بر کنترل هر دو عامل فوق تاکید دارند.

اما وقتی به سیگاری ها توصیه می شود که سیگارشان را ترک نمایند، از افزایش وزن و به دنبال آن از افزایش خطر مرگ می ترسند. چه بسا بیان کنند که چند سال پیش با ترک سیگار برای چند ماه، افزایش وزن زیادی را پیدا کردند! واقعیت آن است که ترک سیگار می تواند وزن فرد سیگاری را در مراحل اولیه افزایش دهد، ولی به چه مقدار؟

مطالعات گذشته افزایش وزن پس از ترک سیگار را بین 2 تا 5 کیلو گرم ذکر می نمایند که با رعایت یک سری از دستورات می توان آن را نیز کنترل نمود. پس این موضوع قابل قبول نیست که فردی بگوید پس از قطع سیگار، بیش از 20 کیلوگرم افزایش وزن داشته است!

چرا ترک سیگار بدون افزایش وزن، دشوار است؟

افزایش وزن در حین ترک سیگار را می توان به دو عامل نسبت داد:

اول این که بیشتر غذا می خورید: اگر سیگار نکشید، با توجه به عادتی که در طی سال ها داشته اید، دل تان می خواهد چیز دیگری را در دهان تان قرار دهید. همچنین با ترک سیگار بهتر می توانید مزه و بوی غذاها را احساس کنید. در این مواقع خوردن غذاهای شیرین برای تان بسیار جذاب می گردد. نتیجه ی همه این عوامل، افزایش اشتها خواهد بود که در نهایت انرژی دریافتی شما را افزایش می دهد.

عامل دوم منشا متابولیکی دارد: نیکوتین به عنوان ماده سمی موجود در سیگار، متابولیسم بدن را افزایش می دهد. پس با ترک سیگار متابولیسم بدن تان در مراحل اولیه کاهش می یابد که این موضوع با برهم زدن تعادل انرژی در مراحل ابتدایی، افزایش وزن شما پس از ترک سیگار را به میزان نهایتا 2 تا 5 کیلوگرم توجیه می نماید.

راه حل کلیدی برای ترک سیگار بدون افزایش وزن چیست؟

واقعیت آن است که مشکل افراد سیگاری فقط مصرف دخانیات نیست، بلکه بیشتر آنها، شیوه های زندگی و تغذیه ای نادرستی دارند. لذا پس از ترک سیگار برای جلوگیری از افزایش وزن بی رویه، این رفتارها باید اصلاح گردد. بر همین اساس، بررسی روش تغذیه و عدم استفاده از غذاهای فست فود، نظم غذایی و جلوگیری از جایگزین نمودن مواد غذایی شیرین به جای سیگار برای رفع استرس این افراد ضروری است. البته این تغییرات نیاز به یک دوره ی زمانی دارد و تحت نظر متخصص تغذیه امکان پذیر خواهد بود.

دومین و بهترین راه حل ها برای اجتناب از افزایش وزن بعد از ترک سیگار، انجام فعالیت بدنی بیشتر می باشد.

وقتی سیگار کشیدن را متوقف کنید بهتر تنفس می کنید، بهتر پیاده روی می کنید، بهتر می دوید و ... و به طور خلاصه می توانید از مزایای ترک سیگار بهره مند گردید.

همچنین از دیگر مزایای فعالیت بدنی، کمک به آرامش اعصاب شما است و تنش های عصبی شما را کمتر می کند، زیرا بسیاری از سیگاری ها در هنگام ترک سیگار، دچار کشمکش و تنش می گردند.

مطالعات نشان می دهد افرادی که در حین ترک سیگار فعالیت بدنی دارند نسبت به افرادی که فعالیت بدنی ندارند، وزن شان خیلی کمتر افزایش می یابد و احتمال ترک اعتیاد به سیگار در آنان دو برابر بیشتر است.

البته منظور از فعالیت بدنی، شروع ناگهانی ورزش سنگین نخواهد بود ، زیرا این کار نیز به دلیل عدم توانایی قلبی و تنفسی در مراحل اولیه، باعث بروز مشکلات حیاتی خواهد شد.

نکات کلیدی در مورد ترک سیگار

علاوه بر یک رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی، برخی نکات دیگر برای جلوگیری از افزایش وزن، به شرح زیر می باشند:

از قبل برنامه ریزی کنید: برخی از بیماران وقتی قصد ترک سیگار را دارند، پیشاپیش شروع به بهبود رژیم غذایی و فعالیت بدنی شان می کنند، لذا هنگام ترک سیگار، دارای اضافه وزن خیلی زیادی نیستند. 

به جای سیگار چیز دیگری را پیدا کنید که با دهان تان در تماس باشد:

موادی مانند آدامس، آبنبات های کم شیرین و ... را در ماشین، کیف یا جیب لباس تان به همراه خود داشته باشید. گاز زدن هویج و یا مصرف یک میان وعده مختصر و کم کالری در زمانی که احساس می کنید دوست دارید سیگار بکشید، می تواند بدون مصرف کالری زیاد، دهان شما را مشغول نگه دارد. 

بهتر است به جای توجه بیش از حد به کشیدن سیگار، سعی کنید تمایل تان را به غذا خوردن و ورزش تقویت کنید و فعالیت هایی که بتواند جایگزین سیگار کشیدن شود را بشناسید(برای مثال: پیاده روی، دویدن یا انجام یک ورزش دلخواه و ...)

آب فراوانی بنوشید: وجود آب فراوان در بدن، متابولیسم (سوخت و ساز) را افزایش می دهد. همزمان با افزایش متابولیسم بدن، مصرف آب زیاد برای جلوگیری از بازگشت تمایل به کشیدن سیگار، مفید است. همواره یک بطری آب، همراه خود داشته باشید.

دکتر حمیدرضا فرشچی

متخصص تغذیه - فوق تخصص دیابت و چاقی