سلیاک؛ زندگی بدون نان
سلیاک؛ زندگی بدون نان
شاید یکی از آزاردهنده ترین و پردردسرترین بیماری های گوارشی، بیماری سلیاک باشد، زیرا افراد مبتلا به این بیماری باید حتما رژیم غذایی خاص و سختی را رعایت کنند تا دچار مشکل نشوند.
بیماری سلیاک نوعی بیماری و اختلال خود ایمنی بدن است که به روده کوچک آسیب می رساند و در جذب مواد مغذی تداخل ایجاد می کند.
بدن افراد مبتلا به این بیماری، قدرت تحمل نوعی پروتئین به نام "گلوتن" را که در دانه هایی مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد، ندارد.
گلوتن معمولا در مواد غذایی وجود دارد، ولی ممکن است در برخی داروها و مکمل ها نیز یافت شود.
زمانی که این افراد غذاها یا محصولات حاوی پروتئین گلوتن را مصرف می کنند، دستگاه ایمنی بدن آن ها، با آسیب و تخریب پرزهای روده کوچک نسبت به این پروتئین واکنش نشان می دهد.
در حالت عادی، پرزهای روده، جذب مواد مغذی را از طریق دیواره روده کوچک به جریان خون امکان پذیر می کند. بدون وجود پرزهای سالم، فرد علی رغم تغذیه خوب، دچار سوء تغذیه می شود، زیرا مواد مغذی به نحو مطلوبی از روده جذب نمی شود.
در واقع سلیاک بیماری ای است که در اثر دو نوع اختلال در بدن ایجاد می شود:
1- جذب نامناسب مواد مغذی از روده کوچک
2- واکنش غیر طبیعی دستگاه ایمنی بدن نسبت به پروتئین گلوتن
این بیماری، یک بیماری ارثی است و از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است. گاهی نیز ممکن است ناگهانی و شاید به دنبال یک عمل جراحی، بارداری، عفونت ویروسی یا استرس های شدید احساسی آغاز شود.
ظهور علایم بیماری در بخش های مختلف بدن
علایم سلیاک در افراد مختلف متفاوت است. این علایم ممکن است در دستگاه گوارش یا در سایر نقاط بدن ظهور یابند.
بروز علایم گوارشی بیشتر در کودکان شایع است و شامل نفخ و درد شکمی، اسهال مزمن، استفراغ، یبوست، مدفوع رنگ پریده و بدبو و کاهش وزن می باشد. برخی از کودکان ممکن است این علایم را در قالب بدخلقی نشان دهند. جذب نامناسب مواد مغذی در سنین کودکی که زمانی حیاتی است، ممکن است منجر به عدم رشد مناسب کودک، تاخیر در رشد، کوتاهی قد، تاخیر در بلوغ و ایجاد نقص هایی در مینای دندان های دائمی او شود.
افراد بالغ کمتر به علایم گوارشی دچار می شوند و به جای آن، علایم دیگری در آن ها بروز می کند که شامل: کم خونی فقر آهن، خستگی، درد استخوان و مفاصل، پوکی استخوان، احساس کرختی و بی حسی در دست ها و پاها، حملات صرع، نداشتن دوره‌های قاعدگی، ناباروری یا سقط جنین های عودکننده آنی و جوش‌های پوستی خارش دار است.
عوارض طولانی مدت سلیاک شامل سوء تغذیه است که می تواند منجر به کم خونی، پوکی استخوان، سقط جنین و نیز بیماری های کبدی و سرطان های روده شود.
نحوه برخورد با سلیاک
در حال حاضر تنها درمان بیماری سلیاک، پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن است. وضعیت بسیاری از بیماران مبتلا به سلیاک طوری است که مجبور به ترک همیشگی مواد غذایی حاوی گلوتن می شوند.
این افراد بهتر است تحت نظر یک متخصص تغذیه قرار بگیرند تا با اجرای یک رژیم غذایی مناسب، شرایط و کیفیت زندگی شان را بهبود دهند.
متخصص تغذیه به آن ها می آموزد که چگونه از ترکیبات موجود در مواد غذایی اطلاع یابند و چگونه غذاهای حاوی گلوتن را تشخیص دهند. در بسیاری از افراد، دنبال کردن این رژیم غذایی علایم بیماری را متوقف می کند و آسیب های وارده به روده را درمان و از آسیب های بعدی جلوگیری می کند. بهبودی فرد طی چند روز پس از شروع رژیم غذایی آغاز می شود.
روده کوچک معمولا در کودکان طی 3 تا 6 ماه ترمیم می شود، ولی در افراد بالغ تا حدود 2 سال طول می کشد.
ترمیم روده، یعنی اینکه روده فرد دارای پرزهایی شده که قادر است مواد مغذی را از غذاهای خورده شده جذب کند.
این گروه از افراد برای سالم ماندن، باید در طول زندگی خود از مصرف گلوتن خودداری کنند. خوردن حتی مقدار کمی گلوتن هم می تواند به روده کوچک آسیب وارد کند.
برخی از افراد علی رغم رعایت رژیم بدون گلوتن بهبود نمی یابند. شایع ترین دلیل این عدم بهبود، مصرف مقادیر کمی از گلوتن در خلال این رژیم است.
از برخی منابع پنهان گلوتن می توان به افزودنی های غذایی مانند نگه دارنده ها و تثبیت کننده هایی که با گندم ساخته می شوند، اشاره کرد.
همان طور که گفتیم به ندرت افرادی هستند که علی رغم همه تلاش ها بهبود نمی یابند. بیماری این گونه افراد سلیاک مقاوم است و روده های آن ها آسیب شدیدی دیده و قابل درمان نیست. به دلیل این که روده های آن ها قادر به جذب مقدار کافی مواد مغذی نیست، مجبور به دریافت مواد مغذی مستقیما از طریق جریان خون هستند. این افراد تحت درمان دارویی قرار می گیرند.
افراد مبتلا به سلیاک باید در استفاده از مواد غذایی بسیار دقت کنند و اگر در مورد مواد تشکیل دهنده یک ماده غذایی اطمینان کامل ندارند، هرگز آن را استفاده نکنند.
رعایت رژیم غذایی، تنها راه رهایی از بیماری
تنها راه رهایی از مشکل سلیاک، رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن است. ممکن است رعایت این نوع رژیم کمی دشوار باشد، ولی به بهبودی پس از آن می ارزد.
اولین گام این است که مواد غذایی حاوی گلوتن را به طور کامل از فهرست غذاهای خود حذف کنید. برای این کار می توانید از متخصص تغذیه کمک بگیرید. همیشه باید ترکیبات نوشته شده روی مواد غذایی را نگاه کنید و در صورت مشکوک بودن به نوع مواد آن، از مصرف آن جدا خودداری کنید.
مواد غذایی حاوی گلوتن
ماکارونی، نان های معمولی، نان باگت، انواع کلوچه، انواع کیک، انواع بیسکوییت‌ها، سوسیس، کالباس، سوپ های آماده، سس هایی که در رستوران ها تهیه می شوند و سبزی های پخته در رستوران ها، کتلت، شنیسل گوشت و مرغ، کباب کوبیده رستورانی، فرنی با آردهای حاوی گندم، جو و چاودار ، سس سفید، سس گوجه فرنگی، نشاسته گندم، پیتزا، رشته فرنگی، شیر شکلات، نسکافه، قهوه، گز، سوهان، انواع شیرینی هایی که حاوی آرد گندم هستند، حلوا، شکلات، کمپوت، آب نبات، غذاهای کنسروی، کشک، سرکه سفید، چیپس سیب زمینی، مارگارین، آجیل بو داده، دارچین و شکر قهوه‌ای.
علاوه بر این، گاهی این پروتئین در بعضی مواد به صورت پنهان وجود دارد مانند برخی داروها و نیز دهان شویه‌ها.
پس حتما در مراجعه به پزشک، او را از بیماری خود مطلع کنید.
مواد غذایی فاقد گلوتن
با وجود تمام محدودیت های غذایی که برای افراد مبتلا به سلیاک وجود دارد، آن ها می توانند با مشورت متخصص تغذیه از غذاهای فاقد گلوتن استفاده کنند.
گروهی از مواد غذایی فاقد گلوتن عبارتند از: نان ذرت ، آرد ذرت، سیب زمینی، برنج، بلال، عدس، لوبیا قرمز، چای، شیر کم چربی، آب، تخم مرغ، پنیر کم چرب، دسر‌های آماده شده با آرد ذرت، میوه، بستنی خانگی، ماهی، مرغ، انواع گوشت بدون چربی یا کم چربی به صورت کبابی، سوپ های حاوی آرد برنج یا ذرت، فرنی با آرد برنج، شکر، سیر، موسیر، پیاز، سبزیجات، ادویه، سرکه سیب، مربا، عسل، شیرینی های تولید شده از سیب زمینی، آرد برنج ، شربت، گردو، فندق، پسته، بادام، تخمه آفتابگردان، لوبیای سویا، روغن مایع و روغن بادام زمینی. چنان چه بهبودی حاصل شده، از انواع حبوبات نیز می توانند استفاده کنند.
در این افراد به دلیل عدم استفاده از بسیاری از گروه‌های غذایی، کمبود اسید فولیک، ویتامین B12، آهن و کلسیم شایع است. بنابراین باید از رژیمی استفاده کنند که سرشار از ویتامین و مواد معدنی باشد و در کنار آن، از قرص های آهن، اسید فولیک و مولتی ویتامین ها استفاده کنند.
همچنین این افراد به انرژی مناسبی نیاز دارند و باید غذاهای پروتئینی زیادی مصرف کنند.