عطسه های خورشیدی , واکنش عطسه وابسته به نور
عطسه های خورشیدی , واکنش عطسه وابسته به نور
فرض کنید در یک روز آفتابی سرتان را از پنجره بیرون می آورید تا نفس عمیقی بکشید. پرتوهای خورشید درست به چشمان شما می تابند و ناگهان بینی شما سوزن سوزن می شود، در چشمان تان اشک جمع می شود، بعد به همان سرعت که این احساسات آمدند عطسه ای می کنید و همه چیز تمام می شود.
شاید هر بار که وارد آفتاب می شوید این حالت به شما دست می دهد.
این اتفاق فقط مختص به شما نیست و حتما تا به حال دریافته اید که دیگران نیز گاهی با این وضعیت مواجه می شوند. این حالت "واکنش عطسه وابسته به نور" نام دارد و همان طور که می دانید عارضه شایعی است.
نور خورشید گسترده ترین محرک عجیب عطسه است ولی به هیچ وجه تنها محرک عجیب نیست. چرا که کندن پلک، خوردن شکلات یا نعناع هم می توانند در بعضی ها عطسه ایجاد کنند. افراد یک خانواده کویتی گزارش داده‌اند که هر وقت شکم شان پر است دچار عطسه می شوند و یک دانشجوی پزشکی هر روز صبح در ساعت 8 و 20 دقیقه دچار عطسه می شود.
همه این حالت های عجیب در مقالات پزشکی ثبت شده است و همواره تحقیق برای کشف علت این حالت‌ها در حال انجام بوده است. اما همیشه یک مشکل کوچک سر راه بوده است. هنوز ما به طور کامل متوجه نشده‌ایم که چگونه سیستم عصبی برای هماهنگی یک عطسه معمولی عمل می کند چه برسد به عطسه وابسته به نور.
مکانیسم عطسه وابسته به نور
عطسه یکی از شدیدترین واکنش‌هایی است که بدن شما می تواند انجام دهد، این حالت توسط یک ماده محرک در غشای تولید کننده مخاط سوراخ های بینی شروع می شود. در این موقع پایانه‌های عصبی عصب سه قلو یا همان عصب پنجم مغزی تحریک می شوند. ورودی های حسی از همه نقاط صورت وارد این عصب می شوند. نتیجه این کار، به راه افتادن آبشاری از واکنش‌ها در نقاط مختلف بدن است: ترشح مخاط در بینی، بسته شدن لحظه‌ای چشم ها و موجی از تحریکات حرکتی به سینه برای خروج ناگهانی هوا با سرعتی معادل 150 کیلومتر در ساعت، درست مانند طوفانی، که سازنده آن بدن شما است.
نور خورشید گسترده ترین محرک عجیب عطسه است ولی به هیچ وجه تنها محرک عجیب نیست. چرا که کندن ابرو، خوردن شکلات یا نعناع، پُر بودن شکم و ... هم می توانند در بعضی ها عطسه ایجاد کنند.
هماهنگ کردن یک مانور قوی با ترشح مخاط و بسته شدن چشم ها به طور همزمان کار کوچکی نیست. هماهنگی عطسه برعهده اعصاب پاراسمپاتیک است که یکی از سیستم های کنترل کننده نیمه هوشیار بدن است که فعالیت های مختلف از تحریک تولید اشک و بزاق تا حرکت مواد گوارشی از معده به روده ها را تنظیم می کند.
اعصاب سیستم عصبی پاراسمپاتیک که عطسه کردن را هماهنگ می کنند وارد قسمتی از ساقه مغز می شوند که بصل‌النخاع یا پیاز مغز نام دارد. یک سری از مطالعات که توسط محققان دانشکده پزشکی آساهیکاوای ژاپن در سال 1990 انجام شد، نشان از وجود این سیستم در گربه ها داد و به نظر می رسد که این حالت برای انسان هم به همین گونه است، زیرا افرادی که بصل‌النخاع آسیب دیده داشتند توانایی عطسه کردن را از دست داده بودند.
متاسفانه، روش‌های تصویربرداری فعلی به اندازه کافی حساس نیستند که به ما نشان دهند دقیقا کدام سلول های عصبی بصل‌النخاع عطسه را کنترل می کنند.
راه حل هایی برای کشف معمای عطسه های خورشیدی
معمای عطسه وابسته به نور ردپای طولانی در تاریخ دارد. در قرن چهارم قبل از میلاد، ارسطو این پرسش را مطرح کرد که چرا حرارت خورشید موجب عطسه می شود، در حالی که حرارت آتش این طور نیست. دو هزار سال بعد برای این پرسش یک جواب نسبی پیدا شد، درست وقتی که یک فیلسوف انگلیسی به نام فرانسیس باکن نشان داد که عطسه وابسته به نور او هیچ ارتباطی با حرارت ندارد. وقتی او با چشمان بسته وارد جایی که آفتاب می تابد شد، عطسه نکرد با وجود این که حرارت همچنان وجود داشت. او به این نتیجه رسید که علت عطسه رسیدن حرارت به بینی نیست.
هنری اورت، روان‌شناس دانشگاه جان هاپکینز در بالتیمور مریلند اولین کسی بود که تلاش گسترده ای را برای شناخت این حالت آغاز کرد.
از بین 75 بیماری که مورد مطالعه قرار گرفتند 18 درصد آن ها عطسه وابسته به نور داشتند. البته به علت حجم کم نمونه، او نتوانست شیوع این حالت را پیش بینی کند. اورت از افرادی که عطسه وابسته به نور داشتند خواست که در مورد وجود این حالت در خانواده خود نیز توضیحاتی بدهند. 80 درصد افرادی که عطسه وابسته به نور داشتند گفتند که این حالت در بستگان نزدیک آن ها نیز وجود دارد و فقط 20 درصد آنهایی که خود، عطسه وابسته به نور نداشتند عنوان کردند که این حالت را در بستگان نزدیک شان مشاهده کرده‌اند.
با توجه به نتایج آزمایش‌ها به نظر می رسد عطسه وابسته به نور یک پاسخ ارثی برای پاسخ به وضعیت های محیطی باشد تا یک پاسخ اکتسابی. مطالعات بعدی نشان داد که این حالت توسط یک ژن غالب به ارث می رسد بنابراین هر کس با داشتن فقط یک نسخه از آن دچار این حالت می شود. به این روش به ارث رسیدن خصوصیات از یک فرد به فرد دیگر، اتوزومی غالب گفته می شود.
فرضیه های متفاوت دانشمندان چه می گویند؟
برای یافتن علت عطسه وابسته به نور مطالعات مختلفی انجام شد. بعضی از دانشمندان به این نتیجه رسیدند که سرعت و طبیعت غیرارادی پاسخ به این معنی است که یک علت عصبی پشت قضیه است.
این حالت ممکن است در نتیجه اختلال پیام رسانی توسط عصب سه قلو که در وضعیت بیش فعالی قرار گرفته است ایجاد شود. احتمال دارد در نقطه ای در طول عصب، پیام هایی که از پایانه‌های عصبی مختلف چشم و بینی می آیند درهم آمیخته شوند و موجب شوند مغز نتواند به درستی منشاء پیام های ورودی را شناسایی کند. از آنجایی که اعصاب پلک نیز به عصب سه قلو مربوط می شوند اتفاق مشابهی در عطسه به دنبال برداشتن ابرو رخ می دهد.
اورت پیشنهاد کرد که عطسه وابسته به نور را می توان توسط ارتباط ویژه بین عصب سه قلو و عصب بینایی توصیف کرد. البته هنوز یک نکته ناخوشایند در مورد این توضیحات وجود دارد و آن این است که هنوز هیچ کدام موفق به توضیح انواع دیگر عطسه مانند نوعی که پس از احساس پر شدن شکم رخ می دهد نشده‌‌اند.
البته دانشمند دیگری به نام بوتا علت همه انواع عطسه را مشابه دانست، با این توضیح که همه محرک ها به نوعی باعث تحریک عصب پاراسمپاتیک شده که توسط بصل‌النخاع کنترل می شود. وقتی نور خورشید به چشمان شما می تابد، مردمک های تان بی اختیار تنگ می شوند که این یک پاسخ پاراسمپاتیکی است. وقتی معده شما پر می شود، سیستم پاراسمپاتیک فعال می شود تا موجب خروج غذا از معده شود. همه این پیام های عصبی از نزدیکی مرکز عطسه در بصل النخاع عبور می کنند. بعضی وقت ها وقتی نور خورشید به چشم می رسد، سیستم پاراسمپاتیک به طور مناسب پاسخ می دهد و مردمک ها تنگ می شود. اما در بعضی از مردم که بصل‌النخاع متفاوتی دارند، نورخورشید موجب تحریک پاسخ دیگری می شود، مانند عطسه کردن.
البته همه این موارد هنوز فرضیه هایی هستند که بر پایه تحقیقات انجام شده تا کنون استوارند و تحقیقات آتی می تواند مطالب جدیدتری را برای ما روشن کند.
2009 New Scientist /April
ترجمه: دکتر امیر شیروانی
|
|
|
|