دریای خزر، مازندران یا کاسپین

دریای خزر، مازندران یا کاسپین

	در متون ایرانی دریای شمال ایران به نامهای گوناگون خوانده شده است

این مرکز بنابر درخواست رمضانعلی صادق زاده نماینده رشت در مجلس در باره چند گانگی نام دریای خزر توضیح داده که دریای شمال ایران را در داخل ایران به نام "دریای خزر" و در سطح بین المللی به نام Caspian sea می شناسند و اعراب نیز آن را "بحر القزوین" می نامند.

مرکز پژوهشهای مجلس علت درخواست برای تغییر نام را اینگونه توضیح داده که تصور عمومی این است که خزر واژه ای فارسی و ترجمه Caspian است در حالی که این تصور اشتباه است.

این مرکز از تنوع نام های دریای شمال ایران ابراز نارضایتی کرده و پرسیده که کدام نام برازنده این دریا و آئینه تمام نمای هویت تاریخی آن است به گونه ای که هم از آشفتگی نامگذاری برهد و هم نشانه هویت تاریخی اش باشد.

در سالهای اخیر همواره انتقاداتی در باره استفاده از نام خزر برای دریای شمال ایران مطرح بوده و این انتقادات حتی به مجلس ایران نیز کشیده شده است.

مدتی پیش، محمد رضا میرتاج الدینی نماینده تبریز از منوچهر متکی، وزیر خارجه، کرده بود که "چرا نام ایرانی دریای مازندران به نام مجعول و غیر ایرانی خزر تغییر یافته است؟"

خزر با وسعتی در حدود ۴۲۰ هزار کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه جهان است و همین وسعت زیاد باعث شده که آن را دریا بنامند.

این دریا بین کشورهای ایران در جنوب، جمهوری آذربایجان و روسیه در غرب و شمال، ترکمنستان و قزاقستان در شرق قرار دارد.

در منابع تاریخی برای این دریا نامهای مختلفی ذکر شده که قدیمی ترین آنها "دریای هیرکانی" (دریای گرگان) و دریای کاسپین است.

در دوران ورود اسلام به ایران نیز نام هایی نظیردریای تبرستان، مازندران، گرگان، آبسکون، گیلان، دیلم و قزوین(کاسپین) بر این دریا اطلاق شده است که عمدتا معرف بخشی از مناطق ساحلی این دریا بوده است.

تغییر نام رسمی

سالیان متمادی این دریا با نام "مازندران" خوانده می شد اما مدتی نیز به نام دریای خزر معروف بود تا آنکه در سال ۱۳۷۵ دولت ایران با هدف حفظ هویت ایرانی، رسما نام آن را به دریای مازندران تغییر داد.

	آسیبهای زیست محیطی در خزر باعث بروز نگرانی شده است

اما شش سال بعد یعنی در اواخر سال ۱۳۸۱ دولت ایران مجددا برای آنچه جلوگیری از کاربرد نامهای متعدد برای دریای شمال ایران خوانده می شد دوباره نام خزر را برای آن برگزید.

در بخشنامه ای که به امضای محمد رضا عارف، معاون اول رئیس جمهور وقت یعنی محمد خاتمی، رسیده تاکید شده است که در منابع تاریخی بیش از ۳۵ نام مختلف برای خزر بکار برده شده است اما در ۲۵۰ سال اخیر همواره از نام خزر استفاده شده است.

در این بخشنامه که از سوی "کمیته تخصصی نامگذاری و یکسان سازی نام های جغرافیایی ایران" تهیه شده بود به معاهدات ایران و شوروی سابق و قراردادهای بین المللی بین دو کشور استناد شده که در آنها از دو نام خزر و Caspian استفاده شده است.

خزر نام قوم صحراگردی است که بنابر برخی منابع تاریخی در فاصله سده چهارم میلادی تا سده دهم میلادی در کرانه آب های شمالی این دریا در حوالی رود ولگا ساکن بودند.

در برخی منابع تاریخی آمده است که خزرها قومی وحشی و غارتگر بودند که گاه و بیگاه به اقوام همسایه حمله می کردند و همسایه ها از دست آنها آسایش نداشتند و پیوسته در وحشت به سر می بردند هر چند منابع دیگر از ایجاد یک حکومت متمرکز مقتدر در بخشی از تاریخ این قوم خبر داده اند.

دولت ایران هدف از تغییر نام دریای شمال ایران را "جلوگیری از هر گونه سوء تفاهم احتمالی و جلوگیری از تشتت آرا در زمینه نام پهنه آبی شمال کشور" دانسته و از تمامی سازمانها و نهادهای خواسته است تا از نام خزر در داخل و ازCaspian در متون خارجی قراردادها و معاهدات بین المللی استفاده کنند.

کاسپیان به جای خزر

به عقیده مرکز پژوهشهای مجلس ایران، این اقدام دولت "ظاهرا برای پرهیز از تکرار تجربه ناخوشایندی بوده است که ایران طی سال های اخیر در باره نام خلیج فارس مشاهده کرده است."

بر همین اساس پیشنهاد شده برای دریای شمال ایران از نام "کاسپیان" استفاده شود که از سوی دولت برای استفاده های بین المللی توصیه شده، چون "کاسپیان" واژه ای ایرانی و بر آمده از نام قوم کاسپ که قبل از آریایی ها در ایران می زیستند.

	کشورهای حاشیه خزر هنوز در مورد رژیم حقوقی آن به توافق نرسیده اند

مرکز پژوهشی وابسته به مجلس ایران همچنین از وزارت آموزش و پرورش خواسته که تمام متون درسی و محتوی کتاب ها و نقشه را تغییر دهد و در کتاب های تاریخی نیز فصلی تحت عنوان "اقوام ایرانی پیش از آریایی ها" بگنجاند.

برای تقویت رواج این نام نیز توصیه شده است که یکی از اماکن اصلی ومهم شهر تهران به همین نام نامگذاری شود و وزارتخانه های آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما و مطبوعات نیز برای گسترش و تعمیق این نام فعالیت کنند.

یکی از نگرانی هایی که در سال های اخیر رواج پیدا کرده این است که گاه کشورهای همسایه ایران برخی شعرای فارسی زبان نظیر مولانا و رودکی را به عنوان شاعر ملی خود معرفی کرده اند و مرکز پژوهشهای مجلس ایران در این مورد اظهار داشته که سرقت ادیبان و مشاهیر ایران یکی از روندهای خطرناک بر ضد حوزه تمدنی ایران است.

به عقیده این مرکز، ایران باید اقدامات اجرایی و فرهنگی لازم را برای حفظ میراث تمدنی خود نظیر نام های سرزمینی، اختراعات ایرانی و اندیشمندان ایران اتخاذ کند.

پیشنهاد تغییر نام دریای خزر در حالی عنوان می شود که کشورهای ساحلی این دریاچه هنوز در مورد رژیم حقوقی مناسب برای استفاده از آن به توافق نرسیده اند و نحوه بهره برداری از منابع این پهنه آبی نگرانی هایی را در مورد حفظ محیط زیست خاص آن در پی داشته است.