مراسم گرامیداشت مولانا در قونیه

مراسم گرامیداشت مولانا در قونیه

به مناسبت هشتصمدین سالگرد تولد مولانا ساختمان بزرگی با سبک معماری مساجد ترکیه با عنوان مرکز فرهنگی مولانا بناشده است

مناسبت این مراسم، سالگرد درگذشت ملای روم در هفدهم دسامبر (26 آذر)، مشهور به شب عروس است که مراسم با آن پایان می یابد.

مراسم امسال که از اول دسامبر به مدت هفته روز آغاز شده، با هشتصدمین سالگرد تولد مولانا و نامگذاری سال 2008 به نام وی، جلوه و اهمیت خاصی پیدا کرده است؛ برای اجرای برنامه های اصلی مراسم ساختمان بزرگی با سبک معماری مساجد ترکیه با عنوان مرکز فرهنگی مولانا بناشده که تالاری مخصوص برگزاری آین ذکر و سماع و تالارهای دیگری برای کنسرت و نمایشگاه دارد، برنامه های اصلی مراسم در این مرکز متمرکز شده و سایر برنامه ها در تالارهای دیگر شهر قونیه اجرا می شود.

در مراسم امسال هنرمندانی از کشورهای ترکیه، بنگلادش، ایران، گرجستان، جمهوری آذربایجان، تونس، پاکستان، فرانسه و مغولستان به اجرای برنامه های موسیقی پرداختند و نمایشگاههای آثار هنری که در کنار این کنسرتها، عمدتاً در قالب خط نگاره هایی روی اشعار مولانا برپا بود تقریباً همگی به هنرمندان اهل ترکیه تعلق داشتند.

از افغانستان که اکنون زادگاه مولانا در آن قرار دارد، شرکت کننده ای در مراسم حضور نداشت اما حضور والی ولایت وردک افغانستان در مراسم نشان می داد که برخی مقامات افغان از تماشاگران مراسمند، اما مقامات ترکیه در سطوح مختلف، از مسئولان محلی گرفته تا اعضای کابینه حضوری مشهود و پیوسته در مراسم دارند و از ایران بلندپایه ترین مقامی که در مراسم دیدیم، رایزن فرهنگی ایران در آنکارا بود.

نام حسام الدین سراج، خواننده موسیقی سنتی ایرانی از همان آغاز مراسم هفده روزه به عنوان تنها شرکت کننده از ایران در مراسم اعلام شده بود اما در روزهای بعدی به صورت غیرمترقبه اعلام شد که شهرام ناظری و گروه همراهش در پانزدهمین روز مراسم به اجرای برنامه می پردازد.
بخش اصلی مراسم گرامیداشت مولانا، اجرای آیین ذکر و سماع است که امسال به شکلی بی سابقه هفده برنامه سماع در این ایام در قونیه اجرا می شود.

سلسله مولویه که سماع دروایش آن به نمایش در می آید در میان سلاسل مختلف طریقت از جهات مختلف منحصر به فرد است.

سلسله دراویش مولوی از بهاء الدین ولد، فرزند مولانا جاری شده و ادامه یافته و سرسلسلگی آن را طی هفت قرن، پیرانی از خاندان چلبی به عهده داشته اند که نسب مستقیم خود را به مولانا می رسانند، در مراسم امسال، خانم اسین چلبی که از نوادگان مولانا شناخته می شود در برنامه های مختلف حضور داشت و مورد تقدیر قرار می گرفت.

سلاسل طریقت معتقدند که پیران آنها به شکلی زنجیره وار و در حلقه های مرید و مرادی در نهایت متصل به علی بن ابیطالب، داماد و پسرعموی پیامبر اسلامند و اساساً طریقت از علی جاری شده، هرچند این باور ارتباطی با تشیع و اختلاف بر سر جانشینی پیامبر ندارد و اغلب بزرگان طریقت از اهل سنت بوده اند.

اما سلسله مولویه زنجیره پیران خود را به ابوبکر، از اصحاب پیامبر اسلام و جانشین وی از دیدگاه اهل سنت می رساند، برخی از نویسندگان مولویه معتقدند که نسب مولانا نیز به ابوبکر می رسد.

ویژگی دیگر مولویه در شیوه ذکر و سماع است که دراویش در حالی که کلاهی بلند، مشهور به کلاه مولوی بر سر و قبای سفیدی که در اصطلاح دراویش ایرانی کفنی می نامند به تن دارند چرخ زنان به سماع می پردازند. پیر دراویش و درویش پیش کسوت دیگری که پوشش آنان شامل عبایی نیز می شود و دور کلاهشان دستار بسته اند همراه با دیگر دراویش سماع نمی کنند و گویا به شیوه ای نمادین بر مراسم سماع نظارت دارند.

سماع با نغمه موسیقی گروهی نسبتاً بزرگ و حرفه ای همراه است که آنان نیز در کسوت دراویشند و در نوای نی که مولانا خود با آن سماع می کرد و چرخ می زد در آوای موسیقی طنین شاخصی دارد.

در اواخر مراسم سماع، قرآن قرائت می شود و سپس پیر دراویش با دعائی به فارسی، ذکر و سماع را به پایان می رساند، در دعای او از حمد و ثنای پیامبر اسلام و حضرت علی و امام حسن و امام حسین و شهدای کربلا و مولانا و بزرگان طریقت مولویه تا آرزوی سلامتی برای حکمرانان کنونی ترکیه که به نظر می رسد با مشی اسلامگرایانه شان توجهی بیش از پیشینیان خود در چند دهه اخیر به میراث مولانا نشان می دهند به گوش می رسد.

متن دعا به گوش فارسی زبانان شرکت کننده در مراسم که تعدادشان کم نیست آشناست، هرچند شاید آشنایی پیر درویشان با زبان فارسی به کلمات همین دعا محدود می شود.

مراسم سماعی که امروز در قونیه برگذار می شود بیشتر جنبه نمایشی دارد، پیر و مرید و مرشد و دلیل و خواننده و نوازنده همه دانش آموختگان هنرستانی اند که رقص سماع و موسیقی سنتی در آن آموزش داده می شود و دراجرای مراسم مهارت بسزائی دارند.

سلسله مولویه در صدها سال حکمرانی سلاطین عثمانی نقش عمده ای در فرهنگ ترکها ایفا کرد و دراویش مولوی از اهمیت و جایگاه ویژه ای در دربار بهره مند بودند.

همین اهمیت در پی سقوط امپراتوری عثمانی، آنان را از چشم بنیانگذاران جمهوری ترکیه و جانشینانشان انداخت، خانقاهها تعطیل شدند و مرید و مرادی موقوف شد و امروزه جز جنبه های نمایشی چیزی از سلسله مولویه بر جای نمانده است.

اما هنگامی که در مراسم ذکر و سماع، پیر درویشان دعا می خواند، تماشاگران جمع و حتی خبرنگارانی که در حال گزارشگری و عکس و فیلم گرفتن بودند همراه با او آمین می گفتند و فاتحه می خواندند و همین نشان می داد که میراث مولویه همچنان ارزش و اعتبار خود را در دلهای مردم ترکیه حفظ کرده است.