خاویار پرورشی اروپاجایگزین خاویار ایران شد
خاویار پرورشی اروپاجایگزین خاویار ایران شد
سال 2006 کشورهای اروپایی 591 تن خاویار از کشورهای کنارهء دریای خزر وارد کردند که حدود شش برابر تولید قانونی این منطقه بوده است.حال آنکه در طول سالهای 2000 تا 2005 فقط 12 تن خاویار قاچاق در اروپا کشف و ضبط شده است.
براساس این گزارش، به دلیل صید بیرویه، منابع خاویاری دریای خزر از اواخر دههء 1970 میلادی تاکنون 90درصد کاهش یافته است. این در حالی است که کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، روسیه و قزاقستان تامینکنندهء 90 درصد خاویار مصرفی جهان هستند.
در سال 2006 کشورهای تولید و صادرکنندهء خاویار تنها مجاز به صادر کردن 6/3 تن خاویار بلوگا (از فیلماهی) و_96 تن انواع دیگر خاویار بودند که 15 درصد کمتر از میزان مجاز سال پیش از آن بوده است. در سال 2005 میلادی، سهمیهء قانونی صادرات ایران 50تن بوده است با این حال، میزان صادرات خاویار به نصف این رقم نیز نرسیده است. وظیفهء فروش قانونی خاویار ایران در سالهای گذشته برعهده شرکت سهامی شیلات ایران بوده است که بعدها به سازمان شیلات تغییر نام داد.
پس از آن شرح وظایف این سازمان تغییر یافت و فروش خاویار نیز به شرکت مادر تخصصی کشاورزی واگذار شد.
دربارهء وضعیت خاویار ایران و کاهش صادرات آن، محمدپور کاظمی رییس انستیتو تحقیقات ماهیان خاویاری سوالات ما را به صورت مکتوب پاسخ داده است که در ادامه میآید.
با توجه به سهم 50 تنی ایران از استحصال ماهیان خاویاری دریای خزر، چرا تنها هفت تن صادرات ماهیان خاویاری صورت میگیرد؟
علت اصلی کاهش صید ماهیان خاویاری، مشترک بودن ذخایر و مهاجرت این ماهیان به آبهای سرزمینی سایر کشورها و همچنین صید غیرمجاز و خارج شدن ماهیان نابالغ از چرخهء تولید است. در سال 1385 حدود 10 تن خاویار به ارزش 7/16 میلیون یورو صادر شده است.
صادرات خاویار در پنج سال گذشته (سالهای 80-85) به چه میزان بوده است؟
میزان صادرات خاویار ایران در سال 1381 معادل 46 تن به ارزش 5/24 میلیون دلار، در سال 83 حدود 38 تن به ارزش_7/35 میلیون دلار و در سال 85 با صادرات 10 تن خاویار معادل 20 میلیون دلار ارز وارد کشور شده است.
صادرات خاویار ایران بیشتر به چه کشورهایی است؟
اغلب به کشورهایی اروپایی نظیر: فرانسه، سوییس، آلمان، اسپانیا، لوکزامبورگ ایتالیا و در آسیا به کشورهای ژاپن و امارات.
رقیب خاویار ایران کدام کشور است؟
در حال حاضر بیشترین خاویار طبیعی در دنیا از ماهیان خاویاری دریای خزر است. ایران به تنهایی حدود_47 درصد سهمیهء صادرات را داراست و پس از آن روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان به ترتیب بیشترین سهمیهءصادرات را دارا هستند. در حال حاضر رقیب اصلی خاویار دریای خزر خاویار پرورشی است که در بعضی از کشورها مثل ایتالیا، فرانسه، آلمان و چین تولید میشود که حدود 40 الی 50 تن خاویار پرورشی وارد بازارهای جهانی کردهاند.
میزان ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر چقدر است؟
براساس نتایج گشتهای تحقیقاتی میزان فراوانی ماهیان خاویاری در دریای خزر در دو دهه قبل به بیش از 90 الی_100 میلیون عدد ماهی برآورد شده ولی طی سالهای اخیر میزان فراوانی آنها با_65570 درصد کاهش بین 30 تا 35 میلیون برآورد شده به نحوی که بخش عمدهء ذخایر و منابع موجود، ماهیان جوان و بچهماهیان هستند. سهم ماهیان بالغ به عنوان تولیدکنندهء خاویار و مولد برای انجام تکثیر، بسیار اندک است. براساس گشت تحقیقاتی سالجاری این کاهش همچنان ادامه دارد.
وضعیت صید غیرمجاز خاویار در این دریا چگونه است؟
بر اساس برآوردهای مجامع بینالمللی، صید غیرمجاز در بعضی از کشورهای حاشیهء خزر بین هفت تا 10 برابر صید قانونی است و گرچه برآورد دقیق علمی در این خصوص صورت نگرفته و به نظر میرسد یکی از اولویتهای محور فعالیتهای شیلاتی پنج کشور باشد که اولا مقادیر کمی صید غیرمجاز را مشخص کنند و ثانیا شبکههای نظام یافتهء قاچاق خاویار شناسایی و آنها را به حداقل رسانده و یا نابود کنند.
طبق آمار موجود متاسفانه اقدام موثری طی یک برنامهء مشخص و مصوب شدهای از سوی سایر کشورهای حاشیهء خزر صورت نمیگیرد. جمهوری اسلامی ایران تمایل برگزاری اجلاس برای نحوهء مقابله با صید غیرمجاز و با دعوت از کارشناسان CITES و FAO در سال 85 را پذیرفته بود که متاسفانه سایر کشورهای حاشیهء خزر تمایلی برای حضور در این اجلاس از خود نشان ندادند و اجلاس برگزار نشد.
دولت چه راهکاری برای جلوگیری از صید غیرمجاز ارایه داده است؟
برای کاهش صید غیرمجاز نیاز به یک برنامهء مدون و حمایت فراسازمانی دارد که از یک طرف اطلاعرسانی و فرهنگسازی باید به طور جدی در دستور کار مسوولان امر به ویژه مسوولان سه استان ساحلی کشور قرار گیرد تا این پدیدهء ناهنجار، آسیبشناسی شده و راهکار علمی و عملیاتی تدوین و اجرا شود و از طرفی به علت معضلات اجتماعی و اقتصادی در نوار ساحلی و همچنین جوامع صیادی نیاز به یک بازنگری علمی همراه با اقدام جدی صورت پذیرد و در این راستا اصلاح قانون، برخورد جدی قوهء قضاییه با متخلفان و تامین امکانات و حمایتهای مالی جهت تقویت یگان حفاظت منابع از محورهای اصلی فعالیت میتواند باشد که متاسفانه آن طور که شایسته است، صورت نمیگیرد.
کدام کشورها بیشترین صید غیرمجاز را از دریای خزر دارند؟
با توجه به اینکه پاسخ به این سوال و نام بردن کشورها حساسیتها و تبعات بعدی را درپی دارد، حذف این سوال پیشنهاد میشود.
در خصوص پرورش ماهیان خاویاری تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟
اقدامات در این خصوص را میتوان به دو بخش تقسیم کرد; بخش اول اقدامات تحقیقاتی است که طی آن دستیابی به بیوتکنیک پرورش، فرمولهای غذایی، مراقبتهای بهداشتی صورت گرفته و خوشبختانه دستورالعملهای به دست آمده و بخش خصوصی بدون هیچ گونه نگرانی از لحاظ اصول فنی و روش پرورش میتواند در این قسمت سرمایهگذاری کند. در این راستا برای توسعهء تحقیقات ماهیان خاویاری یک پایلوت تحقیقاتی با کاربرد در زمینهء آبزیپروری در دست احداث است که ضمن بهکارگیری نتایج حاصل از فعالیتهای تحقیقاتی از سطح آزمایشگاهی به سطحی بزرگتر میتوان از آن به عنوان یک پشتیبان جهت احداث و راهاندازی مزارع پرورشی استفاده کرد. ضمن آنکه کشورمان به علت برخورداری از شرایط مناسب آب و هوایی، وجود منابع آبی و اراضی مستعد و همچنین گونههای خاویاری بومی و برخورداری از دانش فنی و تکنولوژی لازم و پایین بودن هزینههای تولید در مقایسه با سایر کشورها و از همه مهمتر برخورداری از علامت تجاری خاویار ایران میتواند یکی از قطبهای پرورش ماهیان خاویاری در جهان مطرح است.
بخش دوم در زمینهء توسعهء آبزیپروری است که ماهیان خاویاری به علت طولانی بودن سیکل صدور مجوز و نیاز اعتباری کلان، فقدان ترویج و آموزش لازم، عدم اطلاعرسانی و همچنین به علت وجود تفکر تداوم تولید طبیعی در دریای خزر متاسفانه رشد مناسبی نداشته و با وجود برخورداری از قابلیتها و توانمندیهای منحصر به فرد کشور رشد تولید گوشت و خاویار بسیار اندک بوده است.
کیفیت خاویار ایران و نحوهء بستهبندی محصول صادراتی به چه گونه است؟
کـیـفـیـت خاویـــار ایـــران به علـت مراقبتهای ویژهای که از مرحلهء صید، حمل و نقل، عملآوری، نگهداری، همچنین بستهبندی و تستهای میکروبی و ارگانولپتیک متعدد صورت میگیرد، به عنوان بهترین خاویار کیفی جهان است و مطابق با استانداردهای HACCP و مقررات اتحادیهء اروپا، بستهبندی و صادر میشود و بهترین کیفیت را در بازار جهانی دارد.
کارشناسان معتقدند، تداوم وضع نابهنجار موجود، میزان خاویار دریای خزر را تا 14 سال آینده به صفر میرساند، به گونهای که بر اساس مطالعات انجام شده تعداد ماهیان بالغ صیدشده در آبهای ایرانی خزر از 47 هزار و 900 ماهی در سال 1380 به پنج هزار و 250 ماهی در سال 1385 رسیده و به این ترتیب هر سال با کاهش 30020 درصدی مواجه بوده است. همچنین میزان خاویار استحصال شده نیز از 89 تن در سال 80 به حدود 5/15 تن در سال 85 رسیده است.
بنا بر این گزارش، عدم ارایهء اطلاعات شفاف و قابل قبول توسط پنج کشور حاشیهء دریای خزر سایتس (کنوانسیون بینالمللی گونههای در معرض خطر سازمان ملل) را بر آن داشت تا فروش خاویار دریای خزر را تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام کند اما این تصمیم تنها باعث رونق قاچاق این محصول شد به گونهای که کارشناسان تخمین زدند گردش مالی بازار غیرقانونی خاویار جهان سالانه مبلغی حدود 500 میلیون پوند (حدود 800 میلیارد تومان) سودآوری داشته باشد. در حال حاضر بیش از 90 درصد خاویاری که در فرانسه و غرب اروپا به فروش میرسد از طریق غیرقانونی وارد این کشورها میشود و در عین حال پرورش ماهیان خاویاری که از سالهای گذشته در ایتالیا و فرانسه آغاز شده بود در حال گسترش به سایر کشورها از جمله چین است.
بر اساس آمار موجود صادرات خاویار ایران در دو سال اخیر 28تن کاهش یافته است. جوان بودن 75 درصد صید ماهیان خاویاری، برداشت غیرقانونی 14 تن خاویار در سال گذشته، رشد قاچاق، انقراض نسل ماهیان خاویاری و تقلب در این محصول و ورود 50 تن خاویار پرورشی اروپا به بازارهای جهانی تضمین آیندهء این محصول استراتژیک کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است.