تجارب زنان جوان در مورد روشهای پیشگیری از بارداری
تجارب زنان جوان در مورد روشهای پیشگیری از بارداری در سال‌های اول زندگی مشترک
پیشگیری از بارداری که در تاریخچه زندگی انسان‌ها به عنوان رویدادی نو ظهور در نظر گرفته می‌شود، به گذشته‌ای دورتر از آنچه که ما قادر به نوشتن در مورد آن هستیم، بر می‌گردد (۱). ۹۰ درصد زوجینی که در سنین باروری هستند، بدون استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری به احتمال قریب به یقین، در عرض یکسال باردار خواهند شد. بنابراین بهترین توصیه به زنان جوانی که نمی‌خواهند حامله شوند، این است که در هنگام آغاز فعالیت‌های جنسی اقدام به استفـاده از روش‌هـای پیشگیری از بـارداری نمایند (۲). پیشگیری از بارداری یک فاکتور بسیار مهم در زندگی اغلب زنان بوده که نیاز به آن بر حسب دوره‌هـای مختلف زندگی آنان، متفـاوت است (۳).
به علاوه مرحله باروری زنان یکی ازعوامل مؤثر بر انتخاب روش است به طوری که بعـد از ازدواج و قبـل از تولـد اولـین فرزنـد از روش‌هایی متفاوت استفاده شده (۴) و در صورت
تمایل در به تأخیر انداختن بارداری، از روشهای کم اثرتر استفاده می‌شود (۵). از آنجایی که دوران جوانی و سال‌هـای اول زندگی مشترک، دورانی بسیار حساس و مهم، هم از نظر اجتماعی و هم از نظر فردی می‌باشد و بسیاری از افراد، تجارب بحرانی مانند ازدواج، اولین مقاربت و اولین دوره والدی را طی این دوره سپری می‌کنند، باید قادر باشنـد که خـود را از تماس جنسـی ناخواستـه، حاملگی بدون برنامهریزی، زایمان در سنین پایین، سقط جنایی و عفونت‌های حاصله از بیماری‌های مقاربتـی محافظت نماینـد (۶).
علاوه بر آن باید توجـه داشت که درک تجربـه والدی و انتقال به این دوران که طی سال‌های اول زندگی مشترک اتفاق مـی‌افتد باعث تحـول وسیعی در زندگـی زوجین می‌شود که موفقیت در آن به نوبه خود با تطابق زوجین با روابط و نقش‌های منحصر به فرد خود قبل از والد شدن مربوط می‌باشد (۷). از طرفی حاملگـی زودتر از یک یا دو سال پس از ازدواج نیز با کاهش تطابق زناشویی و مشکلات بهداشتـی روان بـرای والـدین و کـودک همـراه اسـت (۴) و زوجیـن قبل از داشتن فرزنـد، باید شرایط روحی، اخلاقی و معنوی مناسبی را کسب نمایند تا بدین‌وسیله بخشی از وظایف والدی را قبل از تولد تحقق بخشند (۸). با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان نتیجه گرفت که پیشگیری از بارداری خصوصاً بارداری ناخواسته در این سال‌ها دارای اهمیت فراوان می‌باشد و برنامهریزی دقیق قبل از تولد اولین فرزند و در طی سال‌هـای اول زندگی مشترک کاملاً ضروری به نظر می‌رسد. آنچه که به این برنامهریزی کمک می‌نماید، استفاده دقیـق از روش‌هـای مـؤثر جهـت پیشگیـری از بارداری است. به همین دلیل تحقیق بر روی زنان جوان می‌تواند تجارب پیشگیری از بارداری آنان را از دیـدگاه خود ایـن گروه آشـکار ساختـه و چگونگی ایجاد پلی جهت پر کردن خلاء موجود بیـن تجـارب آنان و نیازهایشـان را نشان دهـد. دریافـت و حدس فاکتورهـای پیچیده مؤثـر بر استفاده از روشهای پیشگـیری از بارداری باید در تجارب زنده این گروه جستجو شود (۹) و از آنجایی که پایه‌گذاری سلامت خانواده از همان سال‌هـای اول زندگی مشترک صورت مـی‌گیرد استفـاده از تجارب زنـده زنان جـوان در مـورد پیشگیری از بارداری، می‌تواند به بهبودی سلامت خانواده و ارائه بهتر خدمات تنظیم خانواده منجر گردد.
● مواد و روشها:
این مطالعه به طریق کیفی و به روش پدیدار- شناسی در سال‌های ۱۳۸۴- ۱۳۸۳ انجام شد. جامعه مورد پژوهش را زنان جوانی تشکیل می‌دادند که در سال‌هـای اول زندگـی مشترک خود، قبـل از اولین زایمان قرار داشته و در شهرستـان اصفهان زندگی می‌کردند و تجربه استفاده یکی از روش- های پیشگیری از بارداری را داشتند. نمونه‌ها از بین کسانـی انتخاب شدند که مایل به شرکت در مصاحبه بوده و توانایی بیان تجارب خود در مورد روشهای پیشگیری از بارداری را داشتند. نمونه‌گیری از تاریخ ۱۵/۸/۸۳ تا ۳۰/۱۰/۸۳ و با مراجعه به مکان‌های مختلف اعم از منازل شرکت کنندگان، کلینیک‌های خصوصی و مراکز بهداشتی–درمانی شهر اصفهان انجام شد. به دلیل انتخاب نمونه‌هایی با پتانسیل بالا جهت غنی‌سازی اطلاعات، نمونه‌گیری به صورت مبتنی بر هدف تا زمان اشبـاع اطلاعات با یـازده شرکت کننـده انجام شد. در این پژوهش جمـع‌آوری داده‌ها از طریق مصاحبه عمیق و سازمان نیافته اقدام گردید. مصاحبه‌ها بر روی نوار کاست ضبط گردیدند.
هر مصـاحبه با آنچه پژوهشگـر در مصـاحبه قبلـی رسیده بود، کامل‌تر گردید. برای تکمیل اطلاعات، مصـاحبه در طی دو مرحله با بعضی از شرکت- کننـدگان انجام گرفت. مصاحبه‌گـر پس از اخـذ مجوز قانونی به مکان‌های پژوهش مراجعه و پس از معرفی خود و جلب اعتماد نمونه‌ها و رعایت ملاحظات اخلاقی، اقدام به مصاحبه خصوصی با نمونه‌ها نمود. مصاحبه، در محیط آرام و خصوصی انجام گرفت. مدت هر مصاحبه بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه براساس حوصله و تحمل شرکت‌کـنندگان متغیر بود. هر مصاحبه پس از چندبار گوش کردن توسط محقق بر روی کاغذ پیاده شد. جهت آنالیز داده‌ها از روش کلایزی استفاده گردید. براساس مراحل هفتگانه این روش توصیفات شرکت کنندگان به منظـور درک و هم احسـاس شدن با آنها توسط پژوهشگر مطالعه و پس از مرور مطالب جملات مهم در رابطه با پدیده مورد مطالعه استخراج شده و سپـس سازماندهـی دسته‌ها و خوشه‌ها انجـام گرفت. با ترکیب کردن کلیه عقاید استنتاج شـده یک توصیـف کامل و جامـع از جزئیـات پدیده تحت مطالعه بدست آمد. جهت اعتمادپذیر کردن نتایج مطالـعه، توصیف جامع پدیـده به شرکت- کننـدگان برگردانده شد. روایی و پایایی داده‌هـا با بازگـرداندن نتایج به شرکت‌کننـدگان و تائیـد نتایج توسط آنها و نیز تجزیه و تحلیل تیمی مورد تائید قرار گرفت.
● نتایج:
میانگین سنی زنان شرکت‌کننده در این مطالعه ۲۴ سال (۳۴-۱۹) و میانگین مدت ازدواج آنها ۱۶ ماه (۴ماه تا ۳ سال) و محدوده تحصیلات آنان از سوم راهنمایی تا لیسانس متغیر بود. یافته- های حاصل از تجارب زنان در استفاده از روشهای پیشگـیری از بارداری قـرص، مقاربت منقطـع و کانـدوم در ۷۵ کد، ۱۱ دسته و ۴ خوشه اصلـی بنام‌هـای:
۱) عوامل بازدارنده در انتخاب روش،
۲) عوامل محرک انتخاب روش،
۳) عوامل تغییر روش و
۴) عوامـل ترک روش.
به عنـوان مثال می‌توان به نمونه‌ای از عوامل بازدارنده در انتخاب روش قرص، مانند ترس از نازایی، عصبی شدن، کاهش میل جنسی، تهوع و سرگیجه اشاره نموده و در مورد عدم انتخاب کاندوم می‌توان به ترس از پارگـی، ایجاد عفونـت، عدم ارضای جنسـی، تـرس از بـارداری و در مورد مقاربـت منقطـع، می‌توان به افسردگی در مردان و سرد مزاجی در زنان، احتمال عفونت و پیری زودرس، اشاره نمود.
از عوامل محرک در انتخاب قرص کاهش خونریزی قاعدگی، کاهش درد قاعدگی، درمان کیست تخمدان و در مورد کاندوم، ارضای جنسی، پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی، بدون عارضه بودن، تجربه مثبت قبلی همسر و از عوامل محرک انتخـاب روش منقطع، بی‌تأثیر بودن بر اخـلاق، بـی‌تأثیر بـودن بر سیـکل قاعدگـی، عدم ایجـاد حسـاسیت، تصور تنهـا راه موجود قبل از اولین بارداری را می‌توان نام برد.
براساس این پژوهش از عوامل تغییر روش می‌توان به چاقی، افسردگی، کاهش میل جنسی، عصبی شدن و تهوع و استفراغ شدید با مصرف قرص کمر درد در همسر و دیر ارضا شدن با روش مقاربت منقطع، حساسیت و عفونت و تجربه پارگی کاندوم با روش سد کننده کاندوم را نام برد. بیشترین دلیل ترک روش در این گروه را اقدام جهت بارداری (به دلیل عوامل مختلفی مانند اصرار اطرافیان و بیکاری زن و تنهایی وی در منزل) تشکیل می‌داد.
● بحث:
نتایج حـاصل از این پژوهش چند نکـته مهم را آشکار می‌سازد که بحث در مورد آنان ضروری به نظر می‌رسد.۱) زنان جوان در ابتدای زندگـی مشتـرک خود و قبـل از اولین بارداری اقـدام به انتخاب روشهای کم اثرتر مانند مقاربت منقطع و کاندوم می‌نمایند. زمانی این گروه از روشهای هورمونی مانند قرص‌های پیشگیری از بارداری خوراکی استفاده می‌کنند که دارای دلایلی متفرقه (مـانند کاهش درد قاعدگـی، کاهش خونـریزی دوران قاعدگی، درمان کیست تخمدان و مسافرت و...) باشند.
روزنبرگ (Rosenberg) اظهار می‌کند که ۴۳ درصد زوجین در چین قبل از اولین بارداری از روشهای پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند که بیش از نیمـی از آنها از روش‌هـای سنتـی و ۳۷ـ۲۲ درصد آنها از کاندوم استفاده می‌کنند. وی علـت استفـاده از روش‌هـا را ترکیبـی از پیکـره اجتماعی و این حقیقت می‌داند که روشهای نوین پیشگیری احتیاج به مراجعه به مراکز پزشکی یا تنظیم خانواده دارند (۱۰). ارگوسمن (Ergocman) روش منقطع را به عنوان روش اصلی زوجین جهت پیشگـیری از بارداری در ترکیه دانسته و عوامـل تعییـن کننده در انتخـاب این روش را سـن زن، تحصیلات شوهر و داشتن تجربه از اولین روش انتخاب شده توسط زوجین می‌داند (۱۱).
شیواناندان (Shivanandan) نیز در سال ۱۹۷۶ معتقد بود که تجربه استفاده از روشهای طبیعی پیشگـیری از بارداری در سال‌های اخیر و علاقه به آن در ایالت متحده آمریکا رو به افزایش است. وی علـت این مسئله را ترس از عوارض جانبی روشهای صناعـی و علاقه به اکولـوژی و مواد طبیعی در سال‌های اخیر دانسته است. به علاوه همـکاری زوجین را در استفاده از این روش‌هـا ضروری‌تر از سایر روشها می‌داند (۱۲). برهنی و استفنـز (Brehney & Stephenes) ۲۰۰۴ در مطالعه کیفی خود بر روی ۹ مادر جوان تجارب پیشگـیری از بارداری آنها قبل از اولـین تولد را مورد بررسی قرار دادند. به عقیده این گروه سد کننده‌ها قبل از تولد اولین فرزند، مؤثرترین روش بوده است. این گروه دلایل انتخاب خود را اطمینان به عدم شکست روش، عدم احتمـال بارداری و نیاز نداشتـن به مصـرف روزانـه آن ذکر نمـوده بودند (۹). ۲) انتخاب و تغییر این روشها بیشتر تحت تأثیر عواملی مانند ترس از عوارض جانبی روش، اطمینان به یک روش خاص، تجربه روش توسط خود شخص یا نزدیکان آنان می‌باشد. دو فاکـتور مهم و شاخـص در انتخاب یـک روش، عـوارض جانبـی و راحتی استفـاده از آن روش می‌باشد (۱۳).
در بررسی‌های جهانی نیز، بسیاری از زنان، علت استفاده نکردن از روشهای پیشگیری از بارداری را ترس از عواقب و عوارض خطرناک آنها ذکـر کرده‌اند (۱۴). به عنـوان مثال یکـی از محققـان در مورد ارتبـاط بین مصرف قـرص و افزایش وزن عقیده دارد که افزایش وزن در زنان جوان بیشتر به‌دلیل عبور از مراحل زندگی و مسن شدن است و به این نکته اشاره می‌کند که خطر بالای افزایش وزن و چاقی در زنانی که مشکل افزایش وزن در کودکـی و یا افزایش وزن زیـاد در اولین بارداری داشته‌اند، دیده می‌شود (۱۵).
همـچنین در آنالـیز پژوهـش انجـام شده بـر روی ۲۵ گروه متمرکز در لبنان نیز دلایل استفاده بی‌ثبات و غیر مداوم کاندوم را، ۵ عامل اعتقادات مختلف و بیهوده، کاهش لذت جنسـی، تجارب بد، ترس و اضطراب در هنگام مقاربت و نگرش منفی اجتماع به مصرف کنندگان کاندوم گزارش نمود و علـت مصرف آن را نیز نداشتن عوارض جانبی فیزیولوژیک ذکر نمود (۱۶).
بنابراین توصیه جهت افـزایش رضایت بیماران بوسیلـه مشاوره عوارض جانبی روش، ارزیابی تداوم مصرف در پیگیری‌های بعدی، توجه به کیفیت ارتباط مددکار-مددجو باید صورت گیرد، زیرا میزان رضایت از روش باعـث انتخاب مجدد آن و توصـیه آن به دیگران و فهم فواید و مضرات آن می‌گردد (۱۷). ۳) ترک روش در سال‌های اول زندگی مشترک بیشتر ریشه در تمایل به باردار شدن این گروه دارد. ارگوسمن دلایل عدم تداوم روش را به پنج گروه شکست روش، تمایل به بارداری، عوارض جانبی یا اثر بر سلامتی، دلایل وابسته به روش (مانند عدم توافق همسر، استفاده از یک روش مؤثرتر و در دسترس بودن روش)، و دلایل متفرقه (مانند فعالیت جنسی غیرمداوم، نازایی و ...) دانست. روزنبرگ (Rosenberg) می‌گوید که بین ازدواج و اولین تولد احتمال قطع روشهای پیشگیری به ۵۵ درصد می‌رسد که ۲۹ درصد آن به دلیل تمایل به داشتن فرزند است (۱۰).
برخی عقیده دارند که تعداد کمی از بارداری‌ها در مادران جوان به‌دلیل فقدان دانش پیشگـیری یا سختی بدسـت آوردن روش می‌باشد، بلکه بیشتر بارداری‌ها با احساسات مثبت یا دوگانه به سمت باردار شدن همراه است که با استفـاده مـؤثر از روش‌هـای پیشگیـری تداخـل می‌نماید (۹). قابل توجه است که مصرف روش- های پیشگـیری از بارداری در افـرادی که بدون برنامـه‌ریزی بـاردار شده‌انـد، پایـین می‌باشـد و انعکاسی از این مسئله است که این گروه کاملاً مخالف داشتن فرزند نبوده و لیکن فعالانه جهت داشتن آن برنامهریزی نکرده‌اند (۱۸). سیو (Save) گزارش مـی‌کند که کمتر از یک درصد زنـان در ترکیه قبل از تولد اولین فرزندشان از روش‌هـای پیشگیری استفاده مـی‌نمایند، زیرا از آنان انتـظار مـی‌رود که در طی یکسال پس از ازدواج دارای فرزند گردند (۱۹). بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که انتخاب روش پیشگیری مناسب در سال‌های اول زندگـی مشتـرک با توجـه و دقت کامـل به مددجو وانگیزه وی و با مشاوره کامل باید صورت بگیرد و فواید و معایب روش به طور کامل برای وی توضیـح داده شود تا کارآیـی روش توسـط آشنایی بیشتر با آن افزایش یابد.
همچنین کیفیت ارائه خدمات برای این گروه باید افزایش یابد تا ایده قبول برنامه‌های تنظیم خانواده از همین سال‌های اول زندگی مشترک مورد پذیرش قرار گیرد.
منابع:
۱. قاضی جهانی ب. در ترجمه: اندوکرینولوژی زنان و ناباروری. اسپیراف ل (مؤلف). جلد دوم، تهران: انتشارات گلبان.۱۳۸۱.
۲. قاضی جهانی ب. در ترجمه: بارداری و زایمان ویلیامز. کانینگهام گ (مؤلف). چاپ اول. تهران: انتشارات گلبان. ۱۳۸۱.
۳. Fraser M D, Cooper A M. Myles textbook for midwives. ۱۴th ed. Edinburg: Churchill Livingstone. ۲۰۰۳.
۴. بهنودی ز. بهداشت و مدیریت خانواده. چاپ اول. تهران: انتشارات بشری. ۱۳۸۱.
۵. Carlson J K, Eisenstat A S. Primary care of women. ۲nd ed. Philadelphia: Mosby. ۲۰۰۲.
۶. Pachuri S, Santhya K G. Reproductive choices for Asian adolescens: it focus on contraceptive behavior. International Family Planning Perspectives ۲۰۰۲; ۲۸ (۴(:۱۸۶-۱۹۵.
۷. Jordan p l, Stanley S M, Markman H J. Becoming Parents: How to strengthen your marriage as your family grows. ۱۹۹۹. Available from: https://mentalhelp.net/psyhelp.net/ chap ۱۰/chap ۱۰: htm.
۸. محمودیان ج، شرفی م، خوش‌‌بین س، احمدی الف. دانش خانواده. چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ۱۳۸۳.
۹. Breheny M, Stephens C. Barriers to effective contraception and strategies for overcoming them among adolescent mothers. Public Health Nursing ۲۰۰۴; (۲۱) ۳: ۲۲۰.
۱۰. Rosenberg M J, Waugh MS. Compliance, counseling and satisfaction with oral contraceptives: a prospectice evaluation. Fam Plann Perspect ۱۹۹۸; ۳۰: ۸۹-۹۲,۱۰۴.
۱۱. Ergocman B A, Koc I, Senlet P, Yigit K E, Roman E. A closer look at traditional contraceptive use in turkey. The European Journal of contraceptive And Reproductive Health Care ۲۰۰۴; ۹ (۴): ۲۲۱-۲۲۴.
۱۲. Shivanandan M. Natural family planning: folly or fulfillment? Marriage family living ۱۹۷۶; ۵۸ (۱۰): ۲-۵.
۱۳. Mannan H R. Factors in contraceptive method choice in Bangladesh: goals, competence, evaluation and access. Contraception ۲۰۰۲; ۶۵ (۵): ۳۵۷-۳۶۴.
۱۴. زنجانی پور ح. جمعیت، توسعه و بهداشت باروری. چاپ اول، تهران: انتشارات بشری.۱۳۸۲.
۱۵. Lech M M, Ortrowska L. Combined oral contraceptive and weight gain in young women. The European Journal of Contraceptive and Reproductive health Care ۲۰۰۴; ۹ (۱): ۴۸.
۱۶. Kulczvcki A. The sociocultural contex of condom use within marriage in rural Lebanon. Studies in Family Planning ۲۰۰۴; ۳۵ (۴): ۲۴۶-۲۶۰.
۱۷. Williamson L, Buston K, Sweeting H. Consistency, complexity or chaos: Aqualitative study of young women’s patterns of contraceptive use. European contraception & health care journal ۲۰۰۴; ۹:۱۷۵.
۱۸. Dei M, Bruni V, Bettini P, Leonetti R, Balzi D, Pasqua A. The resistant to contraceptive use in young Italian women. The European Journal of Contraceptive and Reproductive Health Care ۲۰۰۴; ۹ (۴): ۲۱۴-۲۲۰.
۱۹. Save D C, Erbaydar T, Aaca I S, Harmanci H, Cai S, Laravus M. Resistance against contraceptive methods: a qualitative study on women and men in Istanbul. The European Journal of Contraceptive and Reproductive Health Care ۲۰۰۴; ۹: ۹۴-۱۰۱