«هری پاتر» هفتم و ارزش جادویی تمدن ایرانی
«هری پاتر» هفتم و ارزش جادویی تمدن ایرانی
پسرک لاغراندام از پشت عینک گرد خود به شما خیره شده و گویا نگران چیزی است. در مقابل او سایه سیاهی در حرکت است و مانند یک شبخ پرنده به نظر می‌رسد.
پسرک با ترس فریاد می‌زند: «دیوانه‌سازها» او به سرعت تکه چوب باریکی را از کنار کمربند خود بیرون می‌آورد. در حالی که ما هم با نگرانی و هیجان به شبح ترسناک خیره شده‌ایم، پسر بچه قهرمان طلسمی جادویی را اجرا می‌کند: «اکسپترو پاترونوم»!
نوری سفید رنگ از نوک چوب خارج می‌شود و سپس شبح سفید گوزنی بزرگ به سوی اشباح خبیث حمله می‌کند. این بخشی از ماجراهای ستاره رکوردشکن و قهرمان محبوب عرصه ادبیات و سینمای امروز یا همان «هری پاتر» شگفت‌انگیز است!
 |
«هری پاتر» پسرک جادوگری است که هواداران بیشمار بین‌المللی‌اش از انبوه حوادث عجیب، اماکن و موجودات خیالی و اصطلاحات جادویی در داستان‌های او لذت می‌برند. این پدیده موفق و محبوب در عرصه کتاب و فیلم، تاکنون رکوردهای حیرت‌انگیز و بی‌سابقه‌ای را به خود اختصاص داده در حالی که بسیار ساده و فاقد تکنیک ادبی یا قواعد پیچیده است.
25 سالگی و خلاقیت در قطار عمومی
«جی.کی.رولینگ» در ماه جولای آینده 42 ساله می‌شود و مهم‌ترین و شیرین‌ترین خاطره زندگی‌اش مربوط به 17 سال پیش است.
وقتی که در سال 1990 خانم نویسنده 25 ساله (متولد جولای 1965) در قطار پر از مسافر از منچستر به لندن می‌رفت، ایده «هری پاتر» ناگهان به ذهن او رسید و به قول خودش خیلی ساده در سرش شکفته شد!
«خانم رولینگ» اکنون به پشتوانه شهرت و موفقیت مجموعه داستان‌ها و البته فیلم‌های پرفروش «هری پاتر»، ثروتمندترین چهره در عرصه ادبیات است. او ادعا می‌کند که ایده این پسر مومشکی لاغر و استخوانی که خودش نمی‌داند از خانواده‌ای جادوگر و دارای استعدادهای فراطبیعی است، به همین سادگی و با جزییات کامل به او الهام شد. جالب این‌که همه چیز در همان سفر چهار ساعته با قطاری که تاخیر داشت شکل گرفت. «رولینگ» آن را چنان به وضوح و باورپذیر دید که تصمیم به نوشتن ماجراهای «هری» و آشنایی او با دنیای جادویی گرفت.
شش سال بعد اولین کتاب با عنوان «هری پاتر و سنگ فیلسوف» با عنوان «سنگ جادو» نیز منتشر شد و باقی ماجرا را همه می‌دانند. این‌که بیش از هشت ناشر از کتاب خوششان نیامد و آن را رد کردند تا این‌که ستاره بخت نویسنده و همچنین انتشارات «بلومزبری» درخشید و با دستمزد حدود پنج هزار و پانصد دلار، اولین کتاب «هری پاتر» منتشر شد!
تا امروز که هفتمین و آخرین داستان از مجموعه «هری پاتر» در بازار کتاب پیش‌بینی فروش بیش از یک میلیون نسخه در اولین روز را به خود اختصاص داده، هیچ رقیبی در عرصه کتاب‌های تخیلی و فانتزی نداشته است.
ثروت شخصی «جی.کی» یا «جوان جورولینگ» نیز تاکنون که شش قسمت از مجموعه «هری پاتر» به بازار آمده، بیش از یک میلیارد دلار شده است. رکورد اولین شخصی که از طریق نوشتن کتاب، به درآمد میلیاردی رسیده نیز به این خانم اختصاص یافته است.
با این حال ارزش و اعتبار «هری پاتر» و راز موفقیت این رمان هفت قسمتی در چیست؟ اصلا اعتباری در دنیای ادبیات دارد؟ «هری پاتر» تب روز و حاصل تبلیغات است یا واقعا تاثیر خاص و ویژگی مهم و قابل بحثی هم دارد؟ جالب‌تر از همه این‌که شخصیت «هری» و دیگر قهرمانان و فضای داستان واقعا مبتکرانه و زاییده ذهن نویسنده انگلیسی‌اش است یا ادعای نویسنده گمنام ایرانی درباره سرقت ادبی صحت دارد؟!
«هری پاتر» ایرانی و نویسنده میلیاردر
یک نویسنده جوان ایرانی در همان ابتدای ماجرا و شهرت جنجالی اولین کتاب «هری پاتر» ادعا کرد که از سال‌ها قبل براساس تحقیق و گردآوری نکات، نشانه‌ها و روایات کهن پارسی، شخصیتی مشابه «هری پاتر» را خلق کرده است!
این شخص در روایت‌های مختلف از گم شدن مجموعه نوشته‌های خود و حتی سرقت دست نوشته اولیه داستان صحبت کرده است. او می‌گوید: اصل ماجرا و اصلیت پسرک جادوگری که یتیم شده و دارای مهارت‌های ویژه است و درگیر ماجراهای عجیب دنیای جادوگران می‌شود، ایرانی است!
مدعی هموطن ما که گویا اهل جنوب کشور و پایه‌ریزی شخصیت و ماجراهای قصه‌اش هم مربوط به روایات و حکایت‌های تخیلی و تاریخی آن منطقه است، به هر حال یک حقیقت را یادآور می‌شود. این‌که پسرکی مانند «هری پاتر» و ماجراهای حیرت‌انگیز و جالب او می‌تواند در تاریخ و فرهنگ ما نیز وجود داشته باشد!
قصه‌های دیو و دلبر و لولو خورخوره و جن زیر شیروانی و شیطلانک و حیوانات سخنگو و موجودات فرا طبیعی در تاریخ و فرهنگ اجتماعی ما فراوان است. از ماجرای غول و دلاور و جادوگر و طلسم تا پیر خردمند و پهلوانان اسطوره‌ای و اماکن جادویی در عرصه ادبیات کهن و سابقه تاریخی ما به وفور به چشم می‌خورد.
متاسفانه یا خوشبختانه بسیاری از این روایت‌ها و شخصیت‌های جالب در آثار نویسندگان برجسته و حتی فلاسفه ما وجود دارد که از دسترس عامه مردم دور مانده است.
از طرف دیگر مهم‌ترین عامل شهرت و محبوبیت غافلگیرانه «هری پاتر» به تعبیر کارشناسان غربی، ناشی از کمبود این‌گونه ادبی در اروپا و جدید و غیرمنتظره بودن این شخصیت و ماجراهایش به ویژه برای کودکان و نوجوانان امروزی است. بچه‌های انگلیسی و آمریکایی یا در آلمان و فرانسه، هواداران اصلی و متعصب هری پاتر هستند و جالب این‌که در شرق هم ژاپن و دیگر کشورهای مدرن و مرفه‌تر آسیایی درصدر فهرست هواداران جادوگر جوان قرار دارند. کارتون‌ها، فیلم‌های کودکان و آثار فانتزی ادبی، سینمایی، بازی‌های ویدیویی و حتی اسباب بازی‌های بچه‌ها و انواع سرگرمی نوجوانان در کشورهای پیشرفته و جوامع مدرن و صنعتی، کاملا دور از احساسات طبیعی و نشانه‌های تخیلی هستند.
کودک و نوجوان در این جوامع با ایده و ابزار مدرن و فضایی در دنیایی ماشینی سرگرم می‌شود. نگاهی کلی به انواع بازی و سرگرمی و فیلم و کتاب ویژه این قشر در کشورهای صنعتی و مدرن، نشان می‌دهد که آنها از اندک تخیل، تحریک احساس و عواطف کودکانه و مناسبات طبیعی انسان بی‌بهره و صرفا با ابزار خشونت، انواع سلاح‌های مدرن، اتم، انرژی لیزری، کامپیوتر و امثال آن سرگرم می‌شوند.
 |
شخصیت‌ها، روابط و حوادث در عرصه ادبیات، سینما و دیگر ابزار سرگرمی بچه‌های امروزی، صرفا در دنیایی ماشینی و با فرمول‌های ریاضی شکل گرفته‌اند.
در چنین شرایطی و کمتر از یک دهه قبل (1997)، ناگهان «هری پاتر» وارد می‌شود. جغدها برایش نامه می‌آورند. با عبور از دریچه جادویی بین سکوی نه و ده ایستگاه قطار وارد ریل جادویی می‌شود. با قطار سریع‌السیر به مدرسه جادوگری «هاگوارتز» می‌رود. در کوچه فانتزی «دیاگون» برای خود شنل، چوب دست جادویی و کتاب‌های آموزش جادوگری می‌خرد. در مدرسه به تمرینات ویژه با گیاهان، جانوران و موجودات افسانه‌ای مانند «هیپو گریت»، تک شاخ، اژدها و جن خاکی می‌پردازد. با پودرهای گیاهی و ترکیبات معدنی کمیاب به ساختن انواع معجون می‌پردازد.
این فهرست طولانی را به مسائلی مانند غیب و ظاهر شدن، سواری با جاروی پرنده، بازی «کوییدیچ» که ترکیبی از بیسبال و بسکتبال هوایی است و دیگر ویژگی‌های دنیای «هری پاتر» بیفزایید و با ابزار و عادت‌های یک پسر بچه امروزی مقایسه کنید. این راز موفقیت و تازگی «هری پاتر» برای بچه‌هاست.
کاغذ و قلم با کارنامه «هری» و «رستم»
باید اعتراف کرد که «رولینگ» با حوصله، پشتکار و البته جسارت خلق چنین شخصیت و دنیای جادویی، سهم ویژه‌ای در موفقیت پدیده «هری پاتر» دارد.
ما گنجینه‌ای غنی از ادبیات فانتزی داریم که نه تنها جذابیت و رنگ‌آمیزی مشابه و برتری از داستان‌های «هری پاتر» دارند بلکه جنبه منطقی، آموزنده و تقویت‌کننده تخیل و قصه‌پردازی آنها بسیار قوی‌تر است.
این موضوع حتی در آثار بزرگانی مانند عطار، غزالی، ملاصدرا و... به چشم می‌خورد و شاهکار فردوسی و دیگر آثار شاعران و نویسندگان ایرانی که دیگر قابل مقایسه با دنیای کوچولوی «هری پاتر» نیستند. مسئولان پست سلطنتی انگلیس که از سازمان‌های قدیمی و قدرتمند این عرصه در دنیاست، به افتخار اتمام مجموعه هفت قسمتی «هری پاتر»، یک سری تمبر هفت‌گانه طراحی کرده است. این سری تمبرهای «هری پاتر» هم زمان با انتشار قسمت هفتم کتاب با عنوان «هری پاتر و قدیسان مرگبار» به بازار می‌آید.
میلیون‌ها تمبر در روز 17 جولای آینده در ضیافت ویژه با عنوان «مضامین اجتماعی و موقعیت‌های مهم و ضروری در مرکزیت شیوه زندگی ما» در دفاتر پستی ارائه می‌شوند.
عنوان طولانی مذکور به نوعی تقدیر و تشریح جایگاه ویژه داستان‌های «هری پاتر» در فکر و ذهن و جهان‌‌بینی مخاطبان و تاثیر مثبت در زندگی هواداران به ویژه کودکان و نوجوانان است.
می‌بینید آنها چگونه برای یک اثر موفق و متفاوت خود ارزش و احترام قائل می‌شوند و تاریخ و فرهنگ می‌سازند.
از مجموعه «هری پاتر» تاکنون بیش از 377 میلیون کپی در سراسر جهان به فروش رفته و به چندین زبان اصلی ترجمه شده حداقل تیراژ چاپ اول «هری پاتر» و قدیسان مرگبار نیز 12 میلیون نسخه اعلام شده است.
برای مثال نام کامل (هری جیمز پاتر)، رنگ موی سیاه، چشمان سبز زمردی، جنسیت مرد، اصالت والدین دورگه (یا نیمه اصیل که یکی از والدین جادوگر مادرزاد نباشد) و... برای شخصیت اصلی ذکر شده که در فیلم‌های «هری پاتر» نیز «دانیل رادکلیف» ایفاگر نقش اوست.
دشمن خبیث «هری» و شخصیت منفی اصلی داستان که در فیلم‌ها نقش او را بازیگر مطرح «رالف فانیس» (با اعتبار ادبی و شکسپیرین) ایفا می‌کند نیز ویژگی‌هایی مانند سر بی‌مو، چشم قرمز، نیمه اصیل و... دارد که البته با انبوهی از خصوصیات اخلاقی و رفتاری همراه است.
مجموعه‌های تاریخی و حکایات تخیلی یا پندآموز ملی و مذهبی ما بسیار پراکنده و متناقض در عرصه ادبیات و کمتر از آن در هنرهای تصویری جان‌گرفته‌اند. شخصیت‌های این نمونه‌های ملی و مذهبی ما نیز بسیار کمرنگ و حتی بدون باور و جدیت خالق آثار مربوط به آنها، تصویر شده‌اند. در کنار آن می‌بینیم کمترین تلاش در این عرصه چه نتایج مفید و هیجان‌انگیزی داشته است.
مجموعه «قدرت» اخیرا از شبکه دو تلویزیون پخش شد و جایگزین آن سریال «چهل سرباز» با اقتباس از شاهنامه است. فقط حد مادی و معنوی، امکانات تولید و سوژه‌های بالقوه همین دو نمونه را در نظر بگیرید و با «هری» خودمان مقایسه کنید. با پایان یافتن داستان «هری پاتر» و تولید فیلم پنجم، به زودی تب آن فرو می‌خوابد. یک جنبش ادبی و کسب اعتبار بین‌المللی و معرفی فرهنگ و تمدن خودمان واقعا حق ما نیست؟ سینمای ما امکانات چنین تولیدی را ندارد اما کتاب و قلم که همین جا روی میز و عرصه تحقیق و تخیل هم کاملا در دسترس است!