قرص برنج، بسیار کشنده است

قرص برنج، بسیار کشنده است

ضرورت جمع‌آوری قرص برنج از عطاری‌ها  

قرص برنج در چند سال اخیر مثل مرگ موش برای خود شهرتی به هم زده است. خبر مرگ کسانی که در اثر استفاده از این قرص جان خود را از دست می‌دهند، هر چند وقت یک بار، تیتر صفحه حوادث روزنامه‌ها می‌شود.

آخرین خبرها، خبر مرگ پویای 18 ساله، زینب 17 ساله و پسر مجهول‌الهویه 18 ساله ‌ای است که ظرف چند روز گذشته فوت شده‌اند.

مسمومیت با قرص برنج در سال های اخیر به عنوان یک عامل مهم مسمومیت های شدید و منجر به فوت، بخصوص در کشور ما محسوب می‌گردد.

آمارهای منتشر شده، حکایت از مشاهده 124 مورد مسمومیت با قرص برنج در سال 84 و دو ماهه ی نخست سال 85 در شهر تهران دارد که غالبا افراد 16 تا 30 را تشکیل می دهد.

ماهیت قرص برنج

قرص برنج ترکیب خطرناکی از فسفیدهاست که برای جلوگیری از آفت‌زدگی برنج انبار شده مصرف می‌شود. اما از ابزار اصلی خودکشی در بزرگسالان هم به شمار می‌آید. برای مثال این ماده شایع ترین عامل خودکشی در هند است و خوردن یا استنشاق اتفاقی این ماده نیز می‌تواند عوارض شدید و حتی کشنده‌ای در برداشته باشد.

به عقیده متخصصان دوز کشنده این قرص در انسان نامشخص است، ولی مواردی از مرگ در اثر خوردن تنها نصف قرص (‌5/1گرم) نیز گزارش شده است.

دکتر شاهین شادنیا، سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان در توضیح عملکرد این سم می‌گوید: «فسفید یک سم داخل‌سلولی است، یعنی از فعالیت آنزیم‌هایی که در تنفس سلول نقش دارند، ممانعت می‌کند. همچنین با ساخت پروتئین تداخل دارد و مانع سنتز پروتئین می‌شود. ایجاد این گونه اختلال در عملکرد سلول‌، نهایتا باعث مرگ سلولی می‌شود.»

وی در ادامه می‌گوید: «اما این سم کشنده، سلول‌های شریان‌های کوچک انتهای بافت قلب و همچنین بافت ریه را بیش از هر نقطه دیگر تحت تاثیر قرار می‌دهد. تخریب این سلول‌ها باعث نشت مایع به فضای خارج عروق می‌شود و ضربان نامنظم قلب (آریتمی قلبی) و اِدم ریوی را در پی دارد.»

دکتر شادنیا در ادامه با اشاره به اینکه احتمال مرگ در اثر استفاده از این سم، بسیار بالا و مانند سیانور است و متاسفانه این سم، هیچ پادزهری ندارد، می‌گوید: «نصف یک قرص 3 گرمی برای یک فرد بالغ دوز کشنده محسوب می‌شود، اما به هر حال هر چقدر فرد مسموم زودتر به مراکز درمانی برسد، احتمال زنده‌ ماندنش بیشتر است، هر چند که به هر حال درمان قطعی وجود ندارد و حتی پس از اقدامات درمانی باز هم ممکن است فرد نتواند مرحله حاد را پشت‌‌‌ سر بگذارد و ظرف 24 تا 48 ساعت جانش را از دست بدهد.»

در خیلی از مسمومیت‌ها، در همان مراحل ابتدایی سطح هوشیاری پایین می‌آید و بیمار درد و اقدامات درمانی را حس نمی‌کند، اما در مورد قرص برنج، کُما در مراحل نهایی رخ می‌دهد. دکتر شادنیا در این مورد می‌گوید: «مسمومیت با این سم علائم تخصصی ندارد. تهوع، درد شکم، عطش شدید و در نهایت افت فشار خون علایمی هستند که یک ساعت پس از مصرف سم بروز می‌کنند و در اکثر موارد در طی چند ساعت به دنبال بروز عارضه ریوی منجر به مرگ می‌شوند.»

البته اگر بخت یار کسی باشد و این مرحله را پشت‌سر بگذارد، آنگاه نوبت به عوارض کبدی و کلیوی می‌رسد که به گفته دکتر شادنیا این عوارض کوتاه مدت هستند و به تدریج بهبود می‌یابند.

حلقه ی مفقوده

سال گذشته به دنبال چند مورد مرگ ناشی از قرص برنج در یک مدرسه دخترانه، عنوان شد که قرص برنج شباهت ظاهری به قرص‌های توهم‌‌زا دارد و افراد سودجو از این موضوع سوء‌استفاده کرده و آنها را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند.

دکتر حسین حسنیان مقدم، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌های بیمارستان لقمان در این رابطه می‌گوید: «داروخانه‌ها در حال حاضر حداقل در سطح تهران این دارو را نمی‌فروشند و عمده افراد این قرص را از عطاری‌ها و سم‌فروشی‌ها تهیه می‌کنند.»

به گفته دکتر حسنیان در یکی از طرح‌های تحقیقاتی بخش مسمومین بیمارستان لقمان که از 48 نقطه تهران شامل عطاری‌ها، داروخانه‌ها و سم‌فروشی‌ها به عمل آمده بود، مشخص شد که داروخانه‌ها هیچ‌کدام این دارو را نفروخته‌اند، ولی عطاری‌ها و سم‌فروشی‌ها هر کدام این دارو را به قیمت 50 تا 250 تومان در دسترس افراد عادی قرار داده‌اند.

دکتر حسنیان با اشاره به اینکه برای قرص برنج هنوز جایگزین مناسب و بی‌خطری ساخته نشده، ادامه می‌دهد: «این قرص در واقع ضد آفت برای برنج است و علت اینکه وزارت بهداشت هنوز اقدامی برای جلوگیری از تولید قرص برنج نکرده، این است که با این کار قیمت برنج دو برابر خواهد شد. ولی در هر حال اقدامی هم برای اینکه یک فرد عادی نتواند به راحتی از هر مکانی این قرص را تهیه کند، صورت نگرفته است.»

وی با انتقاد از عرضه بی حساب و کتاب این قرص‌ها در عطاری‌ها، در مورد نحوه عرضه و استفاده از این قرص‌ها می‌گوید: «این قرص‌ها باید با بسته‌بندی ضخیم عرضه شود تا کسی نتواند به راحتی آن را ببلعد، به عنوان مثال باید آن را در یک پوشش پلاستیکی غیر شکننده، مشبک و منفذدار قرار داد تا گاز فسفین به راحتی از آن خارج شود، ولی قابل مصرف خوراکی هم نباشد.»