علل , عوامل و ملاحظات درمانی و تغذیه ای کم کاری تیروئید
علل و عوامل خطر کم کاری تیروئید
غده ی تیروئید شما یک غده ی کوچک و پروانه ای شکل است که در انتهای ناحیه ی جلوی گردن شما(درست زیر بر آمدگی حنجره: Adam"s apple) واقع شده است.
هورمون های مترشحه از غده ی تیروئید تاثیر گسترده ای بر سلامت شما داشته و بر تمام جنبه های متابولیسم بدن تان تاثیر می گذارد.
به موازات این که غده تیروئید تان بتواند مقادیر متناسب از هورمون های تیروئیدی را آزاد کند عملکرد سیستم بدن تان روال طبیعی و مطلوب می یابد ولی برخی مواقع تیروئید، هورمون های کافی را تولید نمی کند که سبب اختلال در تعادل واکنش های شیمیایی بدن تان می گردد که این حالت تحت عنوان کم کاری تیروئید شناخته می شود.
هورمون های اصلی مترشحه از تیروئید:
غده تیروئید شما دو نوع هورمون اصلی یعنی تیروکسین(T4) و تری یدو تیرونین(T3 ) را تولید می نماید. این هورمون ها در تنظیم مصرف چربی و کربوهیدرات در بدن اثر دارند و به کنترل درجه حرارت بدن نیز کمک می نمایند. علاوه بر این، همچنین این هورمون ها در کنترل میزان ضربان های قلب دخیل هستند و به تنظیم ساخت و ساز پروتئین در بدن نیز کمک می نمایند.
غده تیروئید همچنین کلسی تونین را که در تنظیم کلسیم خون اثر دارد، ترشح می نماید. میزان آزادسازی تیروکسین و تری یدو تیرونین تحت کنترل غده هیپوفیز و هیپوتالاموس است (ناحیه ای در انتهای مغز که به مشابه یک ترموستات و تنظیم کننده برای کل سیستم بدن می باشد). رسیدن سیگنال های هیپوتالاموس به غده هیپوفیز منجر به ترشح هورمونی تحت عنوان هورمون محرک تیروئید (TSH) می گردد و سپس TSH از غده هیپوفیز آزاد می شود و مقدار TSHآزاد شده به میزان تیروکسین و تری یدو تیرونین موجود در خون شما بستگی دارد. در نهایت غده تیروئید بر اساس مقادیر TSH دریافتی، تولید هورمون هایش را تنظیم می نماید.
اگر چه پروسه مذکور اغلب به خوبی کار می کند ولی برخی اوقات تیروئید در تولید مقادیر کافی از هورمون ها ناتوان است.
کم کاری تیروئید ممکن است ناشی از عارضه های مختلفی به شرح زیر باشد:
* بیماری اتوایمیون (تیروئید هاشیموتو):
این عارضه رایج ترین علت بیماری کم کاری تیروئید است. اختلالات اتوایمیون وقتی ظهور می کند که سیستم ایمنی شما آنتی بادی هایی را بر علیه بافت های بدن تان ترشح نماید. برخی مواقع این پروسه شامل غده تیروئید نیز می گردد. دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که چرا بدن آنتی بادی هایی را بر علیه خودش ترشح می کند و علت دقیق بیماری های اتوایمیون ناشناخته است. برخی چنین تصور می کنند که ممکن است یک ویروس یا باکتری محرک ایجاد چنین عکس العملی گردد و برخی دیگر معتقدند که ممکن است تاریخچه ژنتیکی در این امر سهیم باشد. به احتمال زیاد بیش از یک عامل در ظهور بیماری های اتوایمیون نقش دارند و چنان چه بیماری کم کاری تیروئید اتوایمیون ایجاد گردد آنتی بادی ها، توانایی تیروئید برای تولید مکفی هورمون ها را مختل می سازند.
* درمان پُر کاری تیروئید:
افرادی که بیش از حد هورمون های تیروئیدی را تولید می نمایند(هایپرتیروئید) اغلب به منظور کاهش و نرمال نمودن عملکرد تیروئید شان، تحت درمان با یُد رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید قرار می گیرند. برخی مواقع درمان پُرکاری تیروئید می تواند منجر به ایجاد کم کاری تیروئید پایدار گردد.
* پرتو درمانی:
استفاده از پرتو درمانی برای معالجه سرطان های سر و گردن می تواند بر غده تیروئید شما اثر بگذارد و ممکن است منجر به کم کاری تیروئید گردد.
* عمل جراحی تیروئید:
برداشتن تمام و یا قسمت بزرگی از غده تیروئید می تواند تولید هورمون های تیروئیدی را کاهش داده و یا متوقف نماید، در این صورت در طول زندگی تان به مصرف هورمون های تیروئیدی نیاز خواهید داشت.
* دارو درمانی:
برخی از درمان های دارویی می توانند در توسعه کم کاری تیروئید سهیم باشند. یکی از این داروها، لیتیوم است که برای درمان برخی اختلالات خاص روانی مصرف می شود. اگر دارویی مصرف می کنید در مورد اثر آن بر غده تیروئید تان از پزشک تان سئوال نمایید.
در موارد نادرتری کم کاری تیروئید می تواند از یکی از علل زیر ناشی شود:
* بیماری مادرزادی:
به طور تقریبی یک کودک در هر 3000 کودک متولد شده با نقص در غده تیروئید و یا بدون داشتن غده تیروئید متولد می شود. در اغلب موارد، غده تیروئید به دلایل ناشناخته ای به میزان طبیعی، رشد و نمو نمی یابد ولی برخی کودکان به یک نوع ارثی از این اختلال مبتلا هستند. کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید ارثی اغلب در هنگام تولد طبیعی به نظر می رسند و به همین علت است که امروزه نیازمند غربالگری تیروئید بر نوزادان تازه متولد شده هستیم.
* اختلال غده هیپوفیز:
یک علت نادر مرتبط با کم کاری تیروئید نارسایی غده هیپوفیز برای تولید مقادیر کافی TSH است (که معمولا از یک تومور خوش خیم در غده هیپوفیز ناشی می شود).
* بارداری:
در برخی زنان در طی دوران بارداری و یا پس از بارداری شان (کم کاری تیروئید پس از زایمان)، کم کاری تیروئید توسعه می یابد و اغلب بدین دلیل است که بدن آن ها، آنتی بادی هایی را بر علیه غده تیروئید شان، ترشح می کنند. بی توجهی به درمان کم کاری تیروئید در دوران بارداری، خطر سقط جنین، زایمان زودرس و پره اکلامپسی را افزایش می دهد. پره اکلامپسی حالتی است که منجر به یک افزایش چشم گیر در فشار خون زنان در طی 3 ماهه آخر بارداری می گردد. این حالت همچنین می تواند تاثیرات جدی ای را بر روند رشد و تکامل جنین داشته باشد.
* کمبود ید:
یُد یکی از عناصر معدنی جزئی است و عمدتا در غذاهای دریایی و گیاهان دریایی و گیاهانی که در خاک ید دار و نمک های غنی شده با یُد یافت می شود. یُد برای تولید هورمون های تیروئیدی ضروری می باشد. در برخی مناطق دنیا از جمله در کشور ما کمبود یُد رایج است. خوشبختانه امروزه یُد اضافه شده به نمک های سر سفره و غنی کردن غذاها و نمک ها با آن، این مشکل را در کشورهای بسیاری برطرف کرده است.
عوامل خطر:
اگر چه کم کاری تیروئید در هر شخصی می تواند ظهور کند ولی اساسا در زنان بالای 50 سال بیشتر ملاحظه می شود و خطر این بیماری با کهولت سن بیشتر می گردد. همچنین اگر هر یک از موارد زیر در مورد شما مصداق داشته باشد در خطر بیشتری برای ابتلا به کم کاری تیروئید قرار دارید:
* ابتلاء یکی از بستگان نزدیک (مانند والدین، پدربزرگ و یا مادربزرگ) به یک بیماری اتوایمیون
* استفاده از پرتو درمانی برای نواحی گردن و نواحی فوقانی قفسه سینه
* انجام عمل جراحی( تیروئیدکتومی)
علایم کم کاری تیروئید در بزرگسالان و کودکان
کم کاری تیروئید به بیماری ای اطلاق می شود که غده ی تیروئید شما مقادیر کافی از هورمون های مهم و اختصاصی این غده را، تولید نکند.
زنان، به ویژه زنان بالای 50 سال، احتمال بیشتری دارد که به کم کاری تیروئید مبتلا گردند.
باید بدانید که به دلیل فعالیت های مرتبط با هورمون های مترشحه از تیروئید، کم کاری تیروئید تعادل طبیعی واکنش های شیمیایی بدن تان را مختل می کند.
کم کاری تیروئید در مراحل اولیه اش به ندرت سبب ظهور علایم بیماری می شود ولی در اغلب مواقع، کم کاری تیروئید درمان نشده می تواند سبب ایجاد شماری از اختلالات در سلامتی گردد؛ از جمله: چاقی، درد مفصل، ناباروری و بیماری قلبی.
خوشبختانه برای تشخیص کم کاری تیروئید آزمایش های دقیق سنجش عملکرد تیروئید در دسترس هستند و درمان کم کاری تیروئید با هورمون های تیروئید صنعتی معمولا راحت، ایمن(وقتی که دوز مناسبی از دارو مصرف شود) و موثر است.
علایم بیماری
علایم و نشانه های بیماری تیروئید بسیار گسترده هستند و به مقدار عدم کفایت هورمونی بستگی دارد. به طور کلی شما در این اختلال هورمونی، حتی اگر در مراحل اولیه، عوارض این بیماری ظاهر نگردد، پس از گذشت سال ها، اغلب عارضه تان دچار پیشرفت و شدیدتر شدن می گردد. در ابتدا به ندرت ممکن است که متوجه نشانه های کم کاری تیروئید نظیر خستگی و کسل شدن گردید و ممکن است به سهولت آن ها را به پیری و افزایش سن خود نسبت دهید و توجه چندانی نکنید ولی به موازات این که به تدریج کاهش متابولیسم و سوخت و ساز بدن تان ادامه می یابد ممکن است نشانه ها و علایم آشکار بیشتری در شما توسعه یابد. علایم بیماری کم کاری تیروئید ممکن است شامل موارد زیر باشند:
* خستگی
* تنبلی و احساس کسل بودن
* افزایش حساسیت به سرما
* یبوست
* پوست خشک و رنگ پریده
* صورت متورم
* صدای خشن و گرفته
* افزایش سطوح کلسترول خون
* افزایش وزن ناخواسته
* درد، حساسیت و سفت شدن عضلانی
* درد، سختی یا تورم مفاصل
* ضعف عضلانی
* دوره های قاعدگی شدیدتر از حالت عادی
* ناخن ها و موهای شکننده
* افسردگی
اگر کم کاری تیروئید درمان نشود، نشانه ها و علایم بیماری به تدریج شدیدتر می گردند. تحریک مداوم تیروئید ناشی از ترشحات هورمونی از هیپوفیز به منظور آزادسازی هورمون های بیشتر، ممکن است منجر به افزایش حجم تیروئید (گواتر) گردد. به علاوه ممکن است با پیشرفت بیماری بیشتر دچار فراموشی شوید و روندهای فکری شما آهسته تر شود و یا احساس افسردگی کنید.
کم کاری تیروئید پیشرفته که به نام میکزودم نامیده می شود نادر است ولی وقتی این حالت ایجاد گردد می تواند تهدیدی برای زندگی شما محسوب شود. علایم این نوع کم کاری تیروئید پیشرفته عبارت است از: فشار خون پایین، کاهش تنفس، کاهش حرارت بدن، اختلال توجه و عدم پاسخ به محرک ها و حتی کما. لازم به ذکر است که در موارد بسیاری میکزودم می تواند کشنده باشد.
کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان:
اگر چه کم کاری تیروئید اغلب بر زنان میانسال و مسن اثر می گذارد ولی هر شخصی می تواند بدین عارضه مبتلا شود، از جمله: کودکان و نوجوانان. در ابتدا کودکانی که بدون غده تیروئید و یا با غده تیروئیدی با عملکرد نامناسب متولد می شوند ممکن است شماری از علایم و نشانه های کم کالری تیروئید را داشته باشند.
اگر در یک نوزاد مشکلاتی مرتبط با کم کاری تیروئید وجود داشته باشد، عارضه های ظهور یافته معمولا عبارت هستند از:
* زرد شدن پوست و سفیدی چشم ها (زردی)
در اغلب موارد این حالت هنگامی به وقوع می پیوندد که کبد کودک نمی تواند مولکولی به نام بیلی روبین را متابولیزه نماید. بیلی روبین در موقع تخریب گلبول های قرمز و فرسودگی مکانیسم های معمول بدنی ایجاد می شود.
* گرفتگی مداوم گلو
* زبان بزرگ و متورم
* تورم در صورت
به موازات پیشرفت بیماری، ممکن است که کودکان در غذا خوردن مشکل پیدا کنند و رشد و نمو طبیعی آن ها مختل شود.
آن ها ممکن است همچنین عارضه هایی به شرح زیر را داشته باشند:
* یبوست
* نیروی عضلانی کم
* خواب آلودگی بیش از حد
اگر کم کاری تیروئید در کودکان درمان نگردد حتی در موارد خفیف و ملایم اش نیز می تواند منجر به عقب افتادگی جسمی و ذهنی در کودک گردد.
به طور کلی در کودکان و نوجوانان مبتلا به کم کاری تیروئید نشانه هایی مشابه با علایم بیماری بزرگسالان ظهور می کند ولی همچنین ممکن است در آن ها یک سری مشکلات به شرح زیر ایجاد گردد:
* رشد ضعیف که منجر به کوتاهی قد کودک می گردد
* تاخیر در ظهور دندان های دائمی
* بلوغ دیررس
* تکامل و پیشرفت ذهنی نامطلوب و ضعیف
لازم به ذکر است که اگر کم کاری تیروئید در کودکان در اسرع وقت تشخیص داده نشود و درمان نشود می تواند تغییرات غیر قابل جبرانی را ایجاد نماید.
ملاحظات درمانی و تغذیه ای در کم کاری تیروئید
چه هنگام باید برای بهره گیری از توصیه های پزشکی و مداوا اقدام نمایید؟
* اگر بدون هیچ دلیلی احساس خستگی و یا دیگر علایم و نشانه های کم کاری تیروئید را دارید که از آن جمله می توان به مواردی چون پوست خشک، صورت متورم و رنگ پریده، یبوست و صدای گرفته و خشک اشاره کرد.
* اگر سابقه ی عمل جراحی تیروئید را داشته اید.
* اگر سابقه ی درمان با یُد رادیواکتیو و یا داروهای ضد تیروئیدی را داشته اید.
* اگر سابقه ی پرتو درمانی در ناحیه ی سر و گردن و قسمت فوقانی قفسه ی سینه را داشته اید.
* اگر کلسترول خون تان بالا است با پزشک معالج تان مشورت کنید که آیا ممکن است که کم کاری تیروئید علت افزایش آن باشد.
اگر از درمان هورمونی برای معالجه ی کم کاری تیروئید استفاده می کنید می بایست مراجعات پی گیرانه برنامه ریزی شده را مطابق توصیه های پزشک تان رعایت نمایید و اول از همه بسیار مهم است که اطمینان حاصل کنید که دوز صحیحی از دارو را مصرف می نمایید. با گذشت زمان دوز مورد نیاز برای عملکرد طبیعی تیروئید ممکن است تغییر کند.
آیا مکمل های یُد می توانند به تنظیم عملکرد تیروئید در یک فرد مبتلا به کم کاری تیروئید کمک نمایند؟
آیا مصرف برخی غذاهای خاص موجب افزایش عملکرد غده تیروئید می گردد؟
اگر به بیماری کم کاری تیروئید مبتلا هستید می بایست داروهای هورمونی جایگزین را مطابق تجویز پزشک معالج تان مصرف نمایید. این داروها عمدتا با معده خالی مصرف می گردند.
البته دانستن این نکته بسیار حائز اهمیت است که دریافت بیش از حد فیبر غذایی می تواند جذب هورمون های سنتتیک تیروئیدی را مختل نماید. همچنین انواع خاصی از مکمل های غذایی و درمان ها نیز ممکن است دارای اثرات مشابه مختل کننده باشند از جمله:
* گردو
* آرد لوبیای سویا
* غذاهای حاوی بذر کتان
* مکمل های حاوی آهن یا مکمل های مولتی ویتامینی حاوی آهن
* آنتی اسید های حاوی آلومینیوم و یا منیزیوم
* برخی داروهای کاهنده کلسترول مانند: کلستیرامین(colestyramin ) و کلستیپول(Colestipol)
برای پیش گیری از تداخلات نامطلوب بالقوه باید از مصرف موارد مذکور خودداری نمایید و یا آن ها را چندین ساعت قبل و یا بعد از مصرف داروهای تیروئیدی استفاده نمایید.
کم کاری تیروئید و افزایش وزن:
بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید به راحتی وزن می گیرند و به سختی وزن کم می کنند که این به دلیل اختلالات هورمونی ناشی از این بیماری است. رژیم غذایی بیماران کم کاری تیروئید می بایست کنترل شده و مداوم باشد و ممکن است نیاز باشد تا برای کنترل وزن تغییراتی در روش غذا خوردن شان ایجاد نمایند. برای مثال نباید گرسنگی خود را با خوردن خوراکی هایی نظیر کیک و شیرینی جات ارضا کنند و بهتر است برای رفع گرسنگی به جای شیرینی جات، از میوه هایی مانند موز استفاده کنند؛ چرا که موز منبع خوبی از یُد است و یُد یک عنصر کلیدی در ساخت هورمون های تیروئیدی در غده تیروئید است.
انتخاب های غذایی خود را اصلاح نمایید و غذاهای سالم تر را مصرف کنید:
غذاهای مناسب برای مصرف در الگوی غذایی بیماری کم کاری تیروئید عبارت هستند از:
اسفناج، توت فرنگی، گوجه فرنگی، موز، هویج، تخم مرغ، سیر، قارچ، پیاز، سیب زمینی، نخودفرنگی، کدو، حبوبات، تربچه، ماست کم چرب و غذاهای دریایی.
این غذاها می توانند جایگزین یُد از دست رفته توسط گواتروژن ها گردند. توجه داشته باشید که برخی از مواد غذایی مانند اسفناج اگر چه در حقیقت در لیست غذاهای گواتروژن می باشند ولی محتوای یُد موجود در آن برای مقابله با اثرات گواتروژنیک آن کفایت می نماید.
همچنین مواد غذایی ای که در خاک رشد می نمایند به علت جذب یُد از خاک حاوی سطوح بالاتری از یُد می باشند.
شما می بایست همچنین از مصرف بیش از حد مواد غذایی زیر خودداری نمایید:
کلم بروکلی، کلم، گل کلم، بادام زمینی، گلابی، دانه های کاج، لوبیا سویا، کلم پیچ، خردل، هلو و شلغم.
همچنین از آن جا که آب آشامیدنی و نمک حاوی کلر هستند با عملکرد مطلوب یُد در بدن تداخل دارند لذا بسیار بهتر است که از نمک دریایی و بطری های آب معدنی و یا آب فیلتره شده استفاده نمایید.
فقط مقادیر مورد نیاز و مطلوب از یُد را دریافت نمایید و نه بیش تر:
هدف از کنترل رژیم غذایی در بیماری کم کاری تیروئید جبران و تنظیم سطوح از دست رفته یُد توسط گواتروژن ها می باشد که سعی بر آن است که از محتوای یُدی که در برخی غذاهای معمول وجود دارد استفاده شود.
توجه داشته باشید که مصرف بی رویه ی غذاهای حاوی یُد نیز می تواند در افزایش وزن سهیم باشند.
کاهش دادن مصرف غذاهای حاوی گواتروژن و افزایش مصرف غذاهای غنی از یُد می تواند سرانجام شما را به یک تعادل سالم برساند و این الگوی غذایی صحیح، همچنین شما را در رسیدن به اهداف تان در ارتباط با کاهش وزن نیز، کمک خواهد کرد.
ما مصرف یک رژیم غذایی مملو از یُد را توصیه نمی نماییم چرا که برای حفظ سلامت و عملکرد مطلوب بدن به یک تعادل صحیح از ریز مغذی ها نیاز است و نباید در مصرف یک عنصر زیاده روی کرد. یک رژیم غذایی مناسب برای بیماری کم کاری تیروئید چیست؟ رژیم غذایی مناسب برای بیماری کم کاری تیروئید، رژیم سالم و متوازنی است که نیازهای بدن را برای حفظ عملکرد مطلوب بدن تامین می نماید. الگوی غذایی مطلوب برای بیماری کم کاری تیروئید شامل مصرف غذاهای غنی از یُد در کنار کاهش مصرف غذاهای گواتروژن می باشد که در نتیجه چنین الگوی غذایی ای به کاهش علایم عوارض مرتبط با مشکلات تیروئیدی کمک می نماید. برخی معالجه کنندگان طب جایگزین، برای معالجه افراد مبتلا به کم کاری تیروئید مصرف قرص و مکمل های یُد که حاوی یُد بالایی هستند را توصیه می کنند. حقیقت دارد که کمبود شدید یُد می تواند منجر به ایجاد بیماری کم کاری تیروئید گردد ولی امروزه کمبود یُد در بسیاری از کشورهای توسعه یافته از زمانی که یُد به نمک (نمک یُد دار) و غذاها اضافه شده، کاهش یافته است. اگر کمبود یُد عامل بیماری کم کاری تیروئید نباشد پس مکمل یُد هیچ فایده ای نخواهد داشت. به طور کلی رژیم غذایی خاصی برای بیماری کم کاری تیروئید وجود ندارد و علیرغم ادعاهای فراوانی که در مورد رژیم غذایی بیماری کم کاری تیروئید وجود دارد، هیچ شاهد عینی معتبری مبنی بر این که مصرف و یا پرهیز از غذاهای خاصی حقیقتا عملکرد تیروئید را بهبود خواهد داد، وجود ندارد.
|
|
|